Dagblaðið Vísir - DV - 23.12.1985, Síða 18

18
DV. MÁNUDAGUR 23. DESEMBER1985.
Menning Menning Menning
Foreldravandamál
unglingspilts
Menning
i\;
Eld-
vígsla
þrælsins
BANEITRAÐ SAMBAND Á
NJÁLSGÖT UNNI
Höf: Auður Haralds.
Útg: löunn, 1985.
Konráð, sextán ára, og mamma
hans búa tvö saman á Njálsgötunni
(það kemur þó fljótlega í ljós að
þau búa í húsi við Njálsgötuna,
guðséloí). Samband þeirra er, væg-
ast sagt, stormasamt. Hann er í
skóla, hún vinnur í bókabúð. Sagan
gerist í desember þegar mamman
hefur mikið að gera í vinnunni og
við jólaundirbúning heimilisins.
Konráð kynnist stelpu úr Hafn-
Auður Haralds.
arfirði. Þau hittast stundum og
hringjast á. Konráð fer stundum
niður á Hallærisplan eða út á
Hlemm. Konráð þolir mömmu sína
ekki enda engin furða. Hún er
vægast sagt leiðinleg þótt sagan
segi að öllum öðrum finnist hún
skemmtileg.
Bókmenntir
SÚSANNA
SVAVARSDÓTTIR
Móðirin er svo full af útúrsnún-
ingum, stælum, skilningsleysi eða
öfugum skilningi að við lestur
bókarinnar komu mér oft í hug
upphafsorð Brekkukotsannáls
Halldórs Laxness: „Vitur maður
hefur sagt að næst því að missa
móður sína sé fátt hollara úngum
börnum en missa föður sinn.“
Kappreiðar
Konráð er með sjúklega kjarn-
orkustríðsáráttu. Mamma hans
hefur aftur lært að lifa við ógnina.
Hún hefur lifað svo margar styrj-
aldir, pyntinga- og ofsóknaíréttir.
Hann hamrar stöðugt á gereyðing-
armöguleikunum, hún snýr út úr.
Bókin er endalaust kapphlaup
um hver hefur betur í rifnldunum
og þrætunum. Samband þeirra er
stöðugt vígbúnaðarkapphlaup, þ.e.
táknrænt fyrir ástandið í heimin-
um. Hvergi er friðarvottur fyrr en
í síðasta kafla bókarinnar þegar
Konráð hefur betur og móðir hans
hrósar honum fyrir það. Konráð
svarar: „Maður lærir að nota vopn
andstæðingsins." Túlki þá niður-
stöðu hver fyrir sig.
Hugmyndin að bókinni er um
margt ágæt, en framkvæmdin ekki
eins. Kappræður þeirra mæðgina
eru svo yfirgengilegar og langsótt-
ar, kvalalosti þeirra svo óskaplegur
að það er þreytandi.
Ljótt og leiðinlegt
Öll mannvonska mannkynssög-
unnar endurspeglast í þeim tveim-
ur en þau eru einfaldlega of smá
til að rúma hana án þess að sagan
verði þrútin af áreynslu.
Málfar er ljótt og leiðinlegt.
Konráð kallar mömmu sína fífl,
asna og fábjána (aðferð höfundar
við að skapa honum rökþrot). í
bókinni eru enskuslettur og af-
bökun á þeim; hlutir sem eru leið-
inlegir í mæltu máli, enn verri i
ritmáli.
S.S.
Bókmenntir
SOLVEIG K.
JÓNSDÓTTIR
Katerine Paterson:
MERKISAMÚRÆJANS
Þuriður Baxter þýddi.
Nótt, 144 bls.
Muna, hinn nafnlausi, er óskil-
getinn drengur í þrælastétt í Japan
á 12. öld og Merki samúræjans er
saga hans. Móðir drengsins deyr
en segir honum áður að föður sinn
geti hann þekkt á húðflúri á vinstri
öxl. Með þessar upplýsingar í vega-
nesti leggur Muna, 14 ára gamall,
upp í hættuför. Hann kynnist
mannvonsku, mannkærleika, svik-
um, lygum, grimmd og loks manni
sem skilur og fyrirgefur.
Katerine Paterson tekst ágæt-
lega að gæða þessa fallegu dæmi-
sögu spennu og dálítinn töfrablæ
fær hún með staðsetningunni því
að á 12. öld ríkti í Japan hin mesta
Sturlungaöld. Siðvenjur Japan-
anna eru stífar og harka og ná-
kvæmni í hávegum hafðar og and-
rúmsloft sögunnar verður framandi
og um leið áhugavert fyrir Vestur-
landabúa. Skemmst er líka að
minnast þess hvílíka lukku Shogun
gerði í sjónvarpinu og vísast ér að
kvikmyndir japanska leikstjórans
Kurosawa eiga ekki lítinn þátt í
að opna heim japanskra miðalda.
Paterson hefur tekist að sneiða
fram hjá þeirri gryfju að láta glæsi-
leika samúræjanna skyggja á
grimmd þeirra og þó fegurð Japana
sé víða undirstrikuð í bókinni er
hvergi reynt að breiða yfir mis-
kunnarleysi samfélagsins.
Þuríður Baxter hefur þýtt söguna
af Muna á ágæta íslensku og ljóðin,
sem fléttuð eru inn í söguna, eru
til mikillar prýði.
Merki samúræjans er sérkenni-
leg unglingabók, Ijóðræn um leið
og hún er spennandi og endirinn
kemur á óvart.
-SKJ
Brákaður aldsrspegill
Elias Snækland Jónsson
UNDIR HÖGG AÐ SÆKJA
- ALDARSPEGILL
Vaka/Helgafell 1985
Það er mikil list að vinna læsi-
lega frásögn upp úr jafnleiðinleg-
um gögnum og þingbækur og
dómabækur eru oftast nær. Jón
Helgason ritstjóri og rithöfundur
var meistari í þeirri grein. Hann
var ekki aðeins fundvís á álitleg
söguefni, heldur og snillingur í því
að færa efnið í þann búning, að úr
varð í senn fróðleg og ekki síður
listræn frásögn, án þess að hallað
væri á sannfræðina.
Elías Snæland Jónsson hefur
margt vel skrifað að þvi er mér
finnst, en ekki get ég að því gert,
að mér. þykir honum hafa fatazt
dálítið í nýútkominni bók, sem
nefnist Undir högg að sækja, Ald-
arspegill. í þessari bók er greint frá
þremur málum, sem öll komu fyrir
hæstarétt fyrir fáum áratugum.
Mestur hluti bókarinnar fjallar um
„kollumálið" svonefnda, og er
vissulega áhugavert efni. En auk
þess eru rakin tvö andstyggðarmál,
annað um hraklega meðferð á litl-
um dreng en hitt um svívirðilega
meðferð á vangefiiu stúlkubarni.
Um þessi tvö mál vil ég segja
þetta: Ég skil ekki hvaða tilgangi
það þjónar að vera að rekja þennan
viðbjóð. Þeir, sem hafa áhuga á
honum, geta lesið um hann í prent-
uðum hæstaréttardómum, sem
hægt er að kaupa á „tilboðsverði"
í húsi réttarins við Lindargötu.
Ekki fæ ég séð, að það, sem tfnt
er upp úr lögregluþingbókum auki
mjög gildi frásagnarinnar og ekki
leggur höfundur mikið til mála.
Undantekning en ekki venja
Mér finnst í meira lagi hæpið að
nota orðið „aldarspegill" sem sam-
heiti á frásögnum sem þessum
tveim. Ég býst svo sem ekki við,
að fólk í Skagafirði eða í Suður-
Múlasýslu hafi á árunum
1925-1930 verið virkir þátttakend-
ur í samfélagi heilagra, en ég trúi
ekki öðru en sú misþyrming á
varnarlausum bömum, sem þama
er lýst, hafi verið alger undantekn-
ing frá venjunni, sem sagt enginn
aldarspegill samkvæmt þeirri
merkingu, sem églegg í það orð.
Meginhluti bókarinnar snýst aft-
ur á móti um kollumálið fræga, sem
áður er minnst á. Þar var Hermann
Jónasson, síðar forsætisráðherra,
aðalpersónan.
Hann hafði tekið við embætti
lögreglustjóra í Reykjavík árið
1929. Það var þá að því leyti viða-
meira en embættið er í dag, að
lögreglustjóri fór þá einnig með
þau mál, sem heyra nú undir emb-
ætti yfirsakadómara. Hermann var
vaskur maður og vel íþróttum bú-
inn, meðal annars talinn ágæt
skytta. Svo gerðist það, að 1. des-
ember 1930 brá hann sér út í Örfiri-
sey í vonzkuveðri til að skjóta til
marks. En þá tókst ekki betur til
en svo, „að æðarfugl varð fyrir
skoti úr byssu hans,“ eins og
komizt var að orði í dómi hæsta-
réttar í þessu máli árið 1935.
Skítkast á báða bóga
Þegar Hermanrt tók við starfi
lögreglustjóra, 1929, var framsókn-
arstimpillinn á honum ekki meiri
en svo, að ég hef oft heyrt þess
getið og jafnvel séð á prenti, að
Bókmenntir
PÁLL LÍNDAL
sjálfstæðismenn einhverjir hafi
haft verulegan hug á því að fá
Hermann í öruggt sæti á lista sinn
við bæjarstjómarkosningamar
1930.
Svo var það aftur fyrir bæjar-
stjómarkosningamar 1934, rúm-
lega þrem árum eftir, að æðarfugl-
inn varð fyrir skotinu, að skriðan
rann af stað. Og það er skemmst
frá því að segja, að út af þessu
ómerkilega atviki og öðru svipuðu
sem tínt var til, varð þessi líka litla
rimma með þvílíkum munnsöfhuði
og skítkasti á báða bóga, að eins-
dæmi má kalla.
Dómsmálaráðherra var þá Magn-
ús Guðmundsson, einstakur heið-
ursmaður; eins og komið var gat
hann ekki annað en látið til sín
taka og láta rannsaka málið.
Nauðsynlegt var að skipa sérstak-
an rannsóknardómara, ekki gat
Hermann sjálfur né starfsmenn
hans annazt rannsókn.
í bók Elíasar er rakin rækilega
sú eindæma þvæla, sem þama varð.
Hvernig sem menn líta á málavexti,
held ég að telja verði lestur þess
sem rakið er af yfirheyrslum heldur
dauflega dægrastyttingu. Það er
skemmst frá því að segja, að þegar
upp var staðið og hæstiréttur hafði
um fjallað, stóð Hermann uppi sem
sigurvegari. Rannsóknardómarinn
fékk bágt fyrir sína frammistöðu
og ýmis vitni andstæð Hermanni,
sem leidd voru, léttvæg fundin.
Heiftin var samt svo mikil, að ekki
linnti árásum á Magnús Guð-
mundsson, sem gerði þó *varla
annað en skyldu sína. Ef hann
hefði setið með hendur í skauti,
held ég varla, að Hermann hefði í
lokin staðið með pálmann i hönd-
unum.
Glórulaust ofstæki
Það kom víst mörgum mjög á
óvart hvernig náinn samstarfsmað-
ur Hermanns langa hríð, Arnór
Sigurjónsson, vék að kollumálinu
í minningargrein um Hermann árið
1976. Þar tilfærir hann eftir Her-
manni, að hann hafi viljað sýna
hæfni sína og skotið þessa stór-
frægu æðarkollu, en formaður
flokksins (Jónas frá Hriflu) og
flokksstjórnin hafi viljað að hann
þrætti fyrir o.s.frv. Ég er sammála
bókarhöfundi um að þetta samtal,
sem á að hafa farið fram 1933, sé
varla rétt rakið, þegar af þeirri
ástæðu, að kollumálið kom ekki
upp fyrr en 1934.
Þetta mál er sannkallaður aldar-
spegill, því að það sýnir það glóru-
lausa ofstæki, sem þá ríkti í stjórn-
málabaráttunni.
Skræpóttur
Höfundur hefur lagt töluverða
vinnu í bókina, raunar allt of
mikla, við að afrita og svo prenta
upp langar, leiðinlegar og þýðing-
arlausar vitnaleiðslur. Fyrir vikið
verður frásögnin miklu tyrfnari en-
vera þyrfti. Skætingsskrif blað-
anna um málið eru nokkuð vand-
lega rakin eins og eðlilegt er, en
ekki eru þau að sama skapi upp-
byggileg. í nýlegum ritdómi um
bókina er lokið lofsorði á frágang
hennar. Bágt á ég með að taka
undir það. Heimildaskrá er út af
fyrir sig ágæt, en nafnaskrá vantar.
Pappír er anzi groddalegur; ekki
kann ég að meta útlit á kili; hann
er ósköp skræpóttur, og sízt af öllu
kann ég að meta kápumyndina.