Dagblaðið Vísir - DV - 08.10.1986, Qupperneq 15

MIÐVIKUDAGUR 8. OKTÓBER 1986.
15
Reagan og
Friðlýsið Island, takk
Umræðan um öryggismál á íslandi
hefur aðallega snúist um veru okkar
í Nató og bandaríska hersins hér.
Sumir á móti en aðrir með. Eina
frumlega innleggið í þessa umræðu
heíúr svo verið hvort við ættum að
taka beint gjald af Bandaríkjastjóm
eða halda „stolti“ okkar og fa borgað
á óbeinan hátt. Þessi óbeina borgun
er að vísu ekki svo lítil því um 10% -
af gjaldeyristekjum þjóðarinnar
koma í gegnum herinn. Margir halda
því einnig fram að hagstæðir við-
skiptasamningar, lánstraust í er-
lendum bönkum og jafnvel
lendingarleyfi Flugleiða í Banda-
ríkjunum séu tengd vem okkar í
Nató.
Græða á hernum
Það orkar ekki tvímælis að margir
einstaklingar og fyrirtæki stórgræða
á vem hersins hér. Þeir hinir sömu
sem standa á bak við stærstu stjóm-
málaflokkana og stýra helstu fjöl-
miðlum landsins. Auðvitað segja
þeir ekki þjóðinni að þeir vilji að
herinn sé hér vegna eigin hagsmuna,
heldur er sagt að vera hans sé nauð-
synleg fyrir okkar eigið öryggi.
Þeir sem em á móti hemum benda
á hvað hann sé mikilvægur fyrir
Bandaríkjamenn, en slæmur fyrir
okkur. Þeir em á móti hemum til
þess eins að afla sér atkvæða og
hafa lítinn áhuga á að hann hverfi
á brott. Enda sýndi það sig að þegar
þeir vom í aðstöðu til að láta hann
fara gerðu þeir ekkert. Ekki nema
von, því á sama hátt og enginn slátr-
ar góðri mjólkurkú, fer enginn
hefðbundinn pólitíkus að eyða því
baráttumáli sem mest hefur gefið af
sér.
Ný lausn
Spumingin er: Er núverandi
ástand í öryggismálum hagkvæmt
fyrir íslensku þjóðina? Er það henni
Kjallaiiim
Pétur Guðjónsson
formaður Flokks mannsins
ir hafa stutt Somoza, Marcos og
Duvalier og fleiri slíka leiðtoga.
Ég tel að til sé ný lausn. Hún er
fólgin í því að fá fúlltrúa stórveld-
anna, Reagan og Gorbatsjov, til að
skrifa undir sáttmála sem tryggi
ævarandi hlutleysi íslands þar sem
báðir aðilar skuldbinda sig til þess
að vera hér hvorki með her né hem-
aðaráfrom í lofti, á láði eða legi.
Bandaríkjamenn myndu hverfa frið-
samlega á brott með her sinn, f sland
færi úr Nató og Rússar hættu ,að
sveima í kringum landið í kafbátum
sínum. Einhveiju eftirliti með sátt-
málanum yrði komið á, annaðhvort
af hlutlausum aðilum eins og S.Þ.
eða frá Norðurlöndunum eða þá eft-
„Ég tel að til sé ný lausn. Hún er fólgin í
því að fá fulltrúa stórveldanna, Reagan
og Gorbatsjov, til að skrifa undir sáttmála
sem tryggi ævarandi hlutleysi íslands
í hag að öll umræða um þessi mál
sé á afdönkuðu, stöðnuðu slagorða-
plani? Er ef til vill til einhver ný
lausn sem myndi tryggja öryggi okk-
ar án þess þó að skaða hagsmuni
þjóðarinnar? Lausn sem gerði okkur
kleift að standa upprétt á alþjóða-
vettvangi sem raunverulegir boð-
berar friðar. Stolt, vegna þess að við
myndum ekki þurfa að styðja ein-
ræðisherra og morðingja á alþjóða-
vettvagni eins og við höfúm gert
hingað til, m.a. með eymdarlegri
þögn okkar á þingum Sameinuðu
þjóðanna, bæði í tíð vinstri og hægri
stjóma. Þannig studdi vinstri stjóm-
in t.d. Pinochet þegar hann hrifsaði
til sín völdin árið 1973. Aðrar stjóm-
irlitsmönnum frá báðum stórveldun-
um.
Bamaleg hugmynd? Nei, hún er
raunhæf, einfold og framkvæmanleg
og umfram allt, þetta myndi verða
til góðs fyrir alla.
Varnarmál bara bisness
Bandaríkjamenn gætu verið hrifii-
ir af þessu því þeir hafa ekkert að
gera með þessa herstöð hemaðar-
lega og þeir græða lítið á henni. Ég
veit að þvi gagnstæða er haldið fram,
bæði af þeim sem em með og á móti
vem hersins, þeim sem græða á hon-
um efnahagslega og/eða pólitískt.
En staðreyndin er sú að þótt þessi
herstöð hafi einu sinni verið mikil-
væg þá er eftirlitshlutverki hennar
í dag vel sinnt bæði af gervihnöttum
svo og nærliggjandi herstöðvum á
Norður-Atlantshafi. Þeir sem efast
um þessa staðhæfingu geta annað-
hvort gluggað í bandarísk hermála-
tímarit eða skroppið á einhverja
mikilvæga herstöð Bandaríkjanna
og borið saman við Keflavíkurflug-
völl. Á þeim fyrmefridu er allt í
uppbyggingu og fínpússað gagnstætt
niðumíðslunni hér á Suðumesjum.
Hvar liggur þessi mismunur? Hann
er vegna þess að vamarmál em fyrst
og fremst „bisness". Þar sem er mik-
ilvæg herstöð em miklar fram-
kvæmdir, mikil umsvif. En ef hún
skiptir litlu máli, eins og hér, er erf-
itt að fá íjárveitingu frá bandaríska
þinginu. Svo einfalt er það og þarf
engan sérfræðing til þess að skilja
þessa rökfærslu.
Bandaríska stöðin er ekki hér af
hemaðarlegum ástæðum heldur
vegna hagsmuna íslenskra ráða-
manna, smágróða bandarískra fyrir-
tækja sem selja þjónustu og vörur
til vamarliðsins og vegna tregðulög-
málsins sem ríkir í bandaríska
vamarmálaráðuneytinu, en það er
þungt í vöfúm og seint til breytinga.
Báðir munu græða
Reagan yrði mjög vinsæll á því að
hafa stuðlað að fríði í heiminum með
því að friðlýsa ísland og fá Sovét-
menn til þess að hverfa héðan á brott
með kafbáta sína.
Gorbatsjov hefði engu að tapa með
þessu samkomulagi. Hann yrði
hylltur heima hjá sér fyrir það að
koma hemum héðan og fækka um
eina þjóð í Nató. Annars staðar yrði
litið á hann sem framkvæmdamann
sem stæði við fríðarorð sín.
Sviss norðursins
Við íslendingar hefðum engu að
tapa. Þveröfugt. Sá friðarstimpill,
sem við eflaust fáum vegna viðræðna
stórveldanna hér, myndi magnast og
ísland yrði meir og meir að Sviss
norðursins. Reyndar myndu ein-
hverjir hagsmunaaðilar tapa bisness
en ég treysti þeim fyllilega til að
nota hugvit sitt og róa á önnur mið.
Friður og öryggi
Við íslendingar erum skynsöm og
fríðelskandi þjóð og erum í Nató
ekki vegna þess að við séum svo
hrifnir af því heldur vegna þess að
við höfum ekki eygt neinn annan
möguleika til að tryggja öryggi okk-
ar. Þessi þriðji möguleiki, „fríðlýsing
Islands", er nú til staðar. Hann full-
nægir bæði kröfúm okkar um fríð
og öryggi.
Sögulegir skussar?
Auðvitað geta Reagan og Gor-
batsjov ekki undirritað þennan
sáttmála án þess að ráðgast við ríkis-
stjóm íslands og Alþingi. En ég trúi
ekki að okkar menn myndu hafiia
slíku tækifæri ef þeim stæði það til
boða. Þeir væru þá sögulegir skussar
sem vildu ekki sjá hvemig þetta
myndi lyfta þjóðinni til vegs og virð-
ingar og tiyggja frið og öryggi
landsins um ókomna tíð.
Stórt friðarskref
Ef Reagan og Gorbatsjov sjá sér
ekki fært að framkvæma þetta lítil-
ræði hver mun þá trúa að þeir muni
taka á stærri málum? Hver mun þá
trúa því að friðarvilji þeirra sé ein-
lægur? Friðlýsi þeir hins vegar
ísland mun friðarbaráttunni í heim-
inum vera gefinn byr undir báða
vængi og þeir munu fá þakklæti
okkar og annarrra þjóða heims fyrir
vikið. Þeir munu skipa sér sess í
sögunni sem raunverulegir boðberar
friðar sem stigu stórt friðarskref á
lítilli eyju í norðrinu þar sem elsta
lýðveldi heims býr.
Pétur Guðjónsson.
Um hval og flugvélamóðurskip
Forystusveit Greenpeacesamtak-
anna telur fslendinga hafa fyrirgert
tilverurétti sínum á jörðinni vegna
hvalveiða er brjóti í bága við al-
þjóðlegt samkomulag sem við erum
aðilar að. (Fyrirsagnir Reykjavíkur-
blaða í ágúst).
Samtök þessi vekja á sér mikla
athygli um allan heim, einkum fyrir
áhuga sinn á lífríki jarðar og oft á
tíðum dirfskufullar aðgerðir sínar til
að vemda það og efla.
Ágreiningur um túlkun
Það má því verða okkur fslending-
um umhugsunarefhi hve vægi okkar
er lítið og réttur okkar smár að
mati samtakanna.
Við erum matvælaframleiðendur
og útflutningur okkar að langmestu
leyti matvæli. Það hlýtur því að telj-
ast sérkennileg röksemdafærsla í
okkar augum að okkur sé ekki
skammlaust að geta étið alla okkar
framleiðslu sjálfir. Sjávarútvegsráð-
herra okkár greiddi atkvæði með
alþjóðlegu samkomulagi varðandi
hvalveiðar og friðun hvalastofna.
Nú virðist ágreiningur upp kominn
um samkomulagið því meining þess
á enskri tungu er í ósamræmi við
íslenzku meininguna. Að minnsta
kosti liggur þar í enska textanum
eitthvað milli lína sem ráðherra okk-
ar sættir sig ekki við. Er þá um
tvennt að velja: að breyta orðalaginu
eða að ráðherra taki aftur atkvæði
sitt og segi ísland úr þessu alþjóð-
lega samkomulagi.
Fleiri samningar okkar við erlend
ríki kynnu að vera gallaðir og ef til
vill grundvallaðir á gagnkvæmum
misskilningi. Áríðandi er að slíkum
sé sagt upp eða þeir leiðréttir áður
en árekstri valda eða stórslysi. T.d.
gæti eitthvert stórveldið að sjálf-
Kjallaiinn
Erlingur Gíslason
leikari
1946, þá samþykkti það svipaða upp-
ástungu árið 1949 og gerði her-
stöðva- og hervemdarsamning. Nú
er svo komið á íslandi að Nató hefur
hér herstöðvar á öllum landshom-
um. Álit manna breyttist þó smátt
og smátt í þá átt að erlend herstöð
sé hættulegn gestgjöfum sínum en
vamarleysið áður fyrr. Vissulega em
þetta vamarstöðvar og ekki ætlaðar
til árásar en lítil vöm held ég ein-
hverjum þætti í herstöð sem engu
gæti hótað.
ísland strandað flugvélamóð-
urskip
Dr. Luns frá Hollandi, einn prýði-
legur starfsmaður vamarbandalags-
ins og vinmargur á fslandi, kom hér
við á leið heim til sín, eins og í
ferð sinni, heldur átti líkingin við
strandað skip, sem væri auðvelt
skotmark og ófært um að víkja sér
undan árás.
Vonandi heldur alþingi hæfileika
sínum til hraðfara hugarfarsbreyt-
inga, - sú er von okkar veik, - ef
núskyldinálgasthin ellefta stund.
Þegar kjamorkueldar stíga til
himins en eiturmökkur fyllir hveija
laut og byggt ból, þá er of seint að
taka til endurskoðunar samninga
okkar við erlend ríki.
Erlingur Gíslason.
„Enginn leiddi hugann að því að líkingin
átti ekki við flugvélamóðurskip á floti, sem
réði ferð sinni, heldur átti líkingin við
strandað skip, sem væri auðvelt skotmark
og ófært um að víkja sér undan árás.“
sögðu á sama hátt og Greenpeace-
samtökin dæmt af okkur tilverurétt-
inn vegna þess að við erum ógnun
við öryggi þess.
Eftir stofnun lýðveldis 1944 var
Alþingi fslendinga einhuga um að
leyfa aldrei erlendar lierstöðvar á
fslandi á fríðartímum. En viðsjár
vom með stórveldum og öryggisleysi
vaxandi og þar kom loks að þing-
mönnum ofbauð vamarleysi lands-
ins. Því varð það svo að þótt alþingi
væri næstum einhuga um að hafiia
málaleitan um erlenda herstöð árið
kveðjuskyni, þegar hann lét af störf-
um sem framkvæmdastjóri Nato. f
samtölum við fjölmiðla lagði hann
mikla áherzlu á mikilvægi fslands í
vamarkeðju hins lýðfrjálsa vest-
ræna heims. Og fúllur viðurkenning-
ar klappaði hann okkur þakksam-
lega á öxl. Hann líkti landi okkar
við flugvélamóðurskip sem ekki yrði
sökkt, hvað sem á gengi. Menn
brostu, urðu dálítið upp með sér,
kannski stoltir. Enginn leiddi hug-
ann að því að líkingin átti ekki við
flugvélamóðurskip á floti, sem réði
„Nú er svo komið á Islandi að Nató hefur hér herstöðvar á öllum lands-
homum. Álit manna breytist þó smátt og smátt í þá átt að erlend herstöð
sé hættulegri gestgjöfum sinum en vamarleysið áður tyrr.“
S