Dagblaðið Vísir - DV - 15.10.1986, Blaðsíða 13

MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 1986.
13
Látum verkin tala í hjálparstaifi
„...þetta fólk þarf ekki á vestrænum forsjárkenningum að halda heldur ein-
lægri samvinnu á grundvelli gagnkvæmis og skilníngs."
Það er óafsakanlegt hneyksli að
jafnmargir íbúar jarðar líði skort og
fátækt eins og raun ber vitni. Sér-
fræðingar eru á hverju strái með
kraftaverkakenningar um það
hvemig þessu fólki megi koma til
hjálpar. Bækur eru skrifaðar, ráð-
stefnur haldnar, langar ræður fluttar
og menn karpa af kappi um skoðan-
ir og kenningar í þróunarmálum. Á
hverjum degi em margir fundir og
ráðstefnur haldnar þar sem fátæktin
í þriðja heiminum er leyst í orði.
Oft vill brenna við að kenningin
sé eitt en fólkið allt annað. Stundum
verða fræðin að markmiði í sjálfu
sér. Tilefhið, fólkið sem þjáist, verður
aukaatriði. Þegar þú skyndilega
stendur síðan mitt á meðal þessa
fólks, skynjar lífsbaráttu þess, við-
horf og tilfinningar ei eins og allar
kenningar, ræðumar og bækumar
verði að engu en við blasir þessi
sársaukafulli vemleiki, fólkið sjálft,
líf þess og kjör.
Neyðarhjálp eða
langtímahjálp
Frá skrifborði fjarlægðarinnar
virðist ansi einfalt að álykta hvað
fátækum er fyrir bestu. I spjaili yfir
kaífibolla á þægilegum stað er gott
að láta gamminn geisa, hella úr
bmnni þekkingarinnar um þróunar-
málefnin og hafa allt á hreinu um
hvemig fátæku fólki þriðja heimsins
eigi að hjálpa. En svo skyndilega
þegar ég stend frammi fyrir þessu
fólki, augliti til auglitis, skynja
áþreifanlega lífsaðstæður þess, heyri
fólkið tala, finn lyktina, sé með eigin
augum fótmál þess og handbragð,
búsetuskilyrðin, lífsafkomumögu-
leikana, hin djúpstæðu vandamál,
sem þetta fátæka en elskulega fólk
á við að stríða, þá verður eitt ljóst:
þetta fólk þarf ekki á vestrænum
forsjárkenningum að halda heldur
einlægri samvinnu á grunvelli gagn-
kvæmis og skilnings. Við verðum að
þekkja þetta fólk áður en við getum
sagt hvað því sé fyrir bestu.
Eg tek því með nokkrum fyrirvara
öllum umræðum um skilin á milli
neyðar- og langtímaaðstoðar í hjálp-
arstarfi. Oft vill sú umræða einkenn-
ast af óskhyggju og draumsýn sem
slitin er úr tengslum við fólkið sjálft
sem hjálpa á en miðast fremur við
KjaUariim
Gunnlaugur
Stefánsson
guðfræðingur
okkar eigin aðstæður hér á Islandi.
I raun eru engin hrein skil á milli
neyðar- og langtímaaðstoðar. Bæði
hugtökin tjá aðeins eitt, þróunars-
amvinnu, samstarf á milli veitenda
aðstoðarinnar og þiggjenda, sam-
starf sem nær til fjölmargra sviða
mannlífsins. Fatagjöf, matvælagjöf,
heilsugæsluþjónusta, þetta sem jafn-
an er talið til neyðarhjálpar, þessi
aðstoð hlýtur að vera forsenda frek-
ari aðstoðar. Einnig er fyrir hendi
mismunandi notkun á matvælum í
hjálparstarfi. Vinna fyrir mat, mat-
vælaúthlutun einu sinni í mánuði
er nemur ákveðnum hluta matvæla-
þarfar fjölskyldunnar, fólk borgar
táknræna upphæð fyrir fót og af-
raksturinn er nýttur til að bora eftir
hreinu vatni í þorpinu. Hér eru dæmi
nefnd sem sýna hversu skilin á milli
neyðar- og langtímahjálpar eru óljós.
Stóra spumingin er hvernig staðið
er að framkvæmd hjálparinnar og
hvort samvinnan að baki henni er
gagnkvæm og einlæg.
Þá má nefha enn eitt dæmið um
þessi skil. Fiskveiðiverkefnið í
Massava í Eþíópíu, sem Hjálpar-
stofnun kirkjunnar hefur m.a. staðið
að og íslenskir skipstjórar hafa starf-
að við, þjónar hvort tveggja þeim
tilgangi að miðla þekkingu og
reynslu í fiskveiðum, sem um leið
eykur fiskaflann, en sá afli geti einn-
ig nýtst í hjálparstarfi með matvæla-
dreifingu.
Líklega er mesta neyð hins daglega
lífs í þróunarlöndunum skortur á
hreinu vatni og langar vegalengdir
frá heimilum fólksins til vatnsins.
Það vekur strax athygli á ferðalagi
um sveitir þróunarlanda þessi
straumur gangandi fólks með vatns-
ílátin á höfðinu og þar ber fyrst og
fremst á konum og bömum. Víða
ganga konur og böm svo klukku-
stundum skiptir á hverjum degi eftir
vatni, vatni sem er óhreint og meng-
að, helsti valdur sjúkdóma og dauða
ungbama. Að tryggja fólki aðgang
að hreinu vatni við bæjardymar er
ekki einungis lífskjarabylting heldui-
virk neyðaraðstoð því slík fram-
kvæmd bjargar lífi í orðsins fyllstu'
merkingu. Hjálparstofnun kirkjunn-
ar stóð að slíkum framkvæmdum í
S-Súdan og á Filippseyjum og em á
meðal árangursríkustu neyðarráð-
stafana sem stofhunin hefur staðið
að.
Nýlega fylgdist ég með hjálpar-
starfi á meðal flóttafólks á landa-
mærum Súdan og Eþíópíu. Þar
dvelja um 850 þúsund flóttamenn frá
Eþíópiu þar sem yfir 30 þúsund
manns dvelja í hverjum hjálparbúð-
um fyrir sig. Meirihluti þessa fólks
hefur flúið á sl. tveimur árum vegna
þurrka og stríðsátaka í Eþíópíu. Á
flóttamannasvæðunum er annar
hver maður flóttamaður. Fyrir í Súd-
an er mikil fátækt, þar hafa þurrkar
einnig herjað með uppskerubresti og
matvælaskorti, mikið atvinnuleysi
ríkir og almennur skortur á öllum
sviðum. Súdanskt samfélag getur
ekki tekið við svo mörgum flótta-
mönnum án utanaðkomandi hjálpar
fremur en við íslendingar ef fyrir
okkur lægi að veita viðtöku 120 þús-
und flóttamönnum og eru þjóðai’-
tekjur okkar 27 sinnum hærri en í
Súdan. Enn er þessu fólki haldið á
lífi með matvælagjöfum. Það sér
hver maður að ekki verður skapað
heilt þjóðfélag fyrir 850 þús. manns
með atvinnustarfsemi, skólum,
sjúkrahúsum og annarri nauðsyn-
legri uppbyggingu á einu ári. Það
skortir fjármagn, tækni, markaði,
tæki, allt sem nauðsynlegt er til
slíkrar uppbyggingar. Lífsbaráttan
mitt á meðal starfsfólks hjálpar-
starfsins og flóttafólksins fjallar um
brauð og vatn á morgun. En þetta
fólk þráir líf og framtíð eins og ég
og við öll. En sjálfsbjargarviðleitnin
er sterk. I kringum hrörleg flótta-
mannatjöldin sérð þú fólkið rækta
grænmeti í grýttri jörð af mikilli
umhyggju og dugnaði. En þrátt fyrir
fátækt og umkomuleysi er eitt sem
stendur upp úr og kemur svo mikið
á óvart, það er bros þessa fólks, vin-
gjamleiki og hlýjan I handtaki þess.
Það bauð mér að deila með sér
brauði sínu í flóttamannatjaldinu.
Það er stórkostlegasta og eftirminni-
legasta veisla sem mér hefur nokkru
sinni verið boðið til.
Að skilja fremur
en að fordæma
Oft erum við uppfull af fordómum
í garð þróunarlandanna. Fordóm-
amir stuðla að því að viðhalda bilinu
á milli okkar og fátækra í þriðja
heiminum. Við fullyrðum oft að fólk-
ið nenni ekki að hjálpa sér sjálft.
stjómvöld séu spillt, aðstoðin komist
aldrei til skila, hjálparstarf viðhaldi
fátækt, svo dæmi séu nefnd. Sjaldn-
ast standa einhver rök að baki
slíkum sleggjudómum. Því eru hér
fremur á ferðinni stemar í varnami-
úr um okkar eigin samvisku. En hitt
er jafnljóst að vandi þróunarlanda
verður aldrei leystur frá skrifborði
Vesturlanda. Vonin um líf fólksins
í þróunarlöndunum er m.a. fólgin í
að við reynum að skilja lífsaðstæður
þess og sýnum vilja í verki um gagn-
kvæmt samstarf án fordóma. Ef sá
er gmndvöllur hjálparstarfs þá
skiptir engu hvort slíkt starf er neftit
neyðar- eða langtímaaðstoð. Það er
málstaðurinn sem helgar tilganginn.
Gunnlaugur Stefánsson
„Líklega er mesta neyð hins daglega lífs í
þróunarlöndunum skortur á hreinu vatni
og langar vegalengdir frá heimilum fólks-
ins til vatnsins.“
Minnisvarði um friðarvilja
Um áraraðir hefur hugarfar ríkt í
„vamarmálum", sem líkja mætti við
eyðimörk; hugarfar tilgangsleysis,
sóunar og dauða. Sá merki viðburð-
ur að leiðtogar stórveldanna leiði á
ný saman hesta sína til þess að ræða
afvopnunarmál, gefur okkur von um
að ekki sé alveg útséð um að takast
muni að sa fræjum velvildar og frið-
ar í þessari hugarfarseyðimörk.
Því langar mig til að fara þess á
leit við ráðamenn risaveldanna
tveggja að gefa okkur jai’ðarbúum
minnisvarða mn friðarviljann sem
nú virðist ríkja. Raunar hef ég alveg
ákveðinn minnisvarða í huga, lík-
lega þann stærsta, sem gerður hefur
verið, ef af yrði. Gerð hans verður
ekki auðveld, en þó tæpast ofviða
risaveldum á við Bandaríkin og Sov-
étríkin.
Uppgræðsla Sahara
Hér er átt við uppgræðslu stærstu
eyðimerkur jarðar, hvorki meira né
minna. Hugmyndin um að rækta upp
eyðimörkina Sahara, er auðvitað
ekki ný. Meðal annars birtist hún í
bókinni „The 2024 Report“ eftir Nor-
man Macrae. Að sjálfsögðu er
forsenda að viðkomandi ríki séu
hugmyndinni hlynnt, en þar sem
mörg þeirra eiga í hatrammri bar-
áttu við hina sístækkandi eyðimörk,
er ólíklegt að hjálp verði ekki fús-
lega þegin.
Það að uppgræða Sahara myndi
birtast okkur í formi minnisvarða
um friðarvilja og það frá risaveldun-
KjaUaiinn
Sveinn Baldursson
nemi HÍ
um tveimur, sem að margra mati
stunda einkum hagsmunapot hér í
heimi, yrði áreiðanlega talið nýstár-
legt og afar jákvætt. Ekki er verið
að tala um að uppgræðslan eigi sér
stað í einu vetfangi, heldur mætti
hugsa sé ræktun afmarkaðra gróð-
urvinja vítt og breitt um eyðimörk-
ina.
Frá fagurfræðilegu sjónarmiði
mætti meira að segja hugsa sér að
gróðurvinjunum yrði raðað í mynst-
ur eða form þannig að minnisvarð-
inn sæist utan úr geimnum. Það yrði
þá sá fyrsti, sem slíkt gildir um eftir
því sem ég best veit.
Hvers vegna?
Nú langar mig til að telja upp
nokkrar ástæður þess að hugmyndin
er spennandi í mínum huga:
1. Ekki aðeins sáttmálamerki milli
austurs og vesturs heldur einnig
milli norðurs og suðurs.
2. Mun valda byltingu hvað varðar
fæðuöflun á hungursvæðum Afr-
iku. íbúar þar munu ekki verða
eins háðir iðnríkjunum og áður.
3. Samstarfshópum Sovétmanna og
Bandaríkjamanna gefst enn betur
kostur á að kynnast innbyrðis og
efla vináttutengsl og skilning
milli þjóðanna tveggja.
4. Stórar gróðurvinjar á afmörkuð-
um svæðum gefa hlutaðeigandi
þjóðum kost á því að veita kúguð-
um þjóðarbrotum griðland og
minnka þannig spennu og hryðju-
verk í heiminum.
5. Stórkostleg nýting áður ónýtts
landsvæðis, ekki einungis land-
búnaðarlega séð, heldur einnig
frá mannvistarsjónarmiði.
6. Síðast, en ekki síst, mun uppræt-
ing eyðimerkurinnar vera ákaf-
lega sterkt tákn þeirra uppræt-
ingar vígbúnaðarhyggju eða
eyðimerkurhyggju, sem eiga þarf
sér stað, eigi varanlegt örj’ggi
gagnvart gereyðingu að nást í
heiminum.
Ég geri mér fullkomlega grein fyrir
því að hugmynd þessi virkar æði
draumórakennd, en það þótti líka
hugmyndin um geimferðir, hvað þá
mannaðar ferðir til tunglsins á sín-
um tíma. Einnig má minna á að ef
fyrir svo sem tveimur vikum hefði
einhver Islendingur gerst svo djarfur
að varpa fram hugmyndinni um fund
leiðtoganna hér í Reykjavík, hefði
verið hlegið að honum.
Ef þið Gorbatsjov og Reagan verið
í skapi til þess að gefa okkur jarðar-
búum óvæntan „pakka“, þá er
allavéga ein hugmynd komin fram.
Því ekki að slá til?
Sveinn Baldursson
„Það að uppgræðsla Sahara myndi birtast okkur i formi minnisvarða um
friðarvilja og það frá risaveldunum tveimur, sem að margra mati stunda
einkum hagsmunapot hér i heimi, yrði áreiðaniega talið nýstárlegt og afar
jákvætt."
„Hér er átt við uppgræðslu stærstu eyði-
merkur jarðar, hvorki meira né minna.
Hugmyndin um að rækta upp eyðimörkina
Sahara er auðvitað ekki ný.“