Dagblaðið Vísir - DV - 22.12.1986, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 22. DESEMBER 1986.
Frjálst.óháÖ dagblaö
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjórar: JÓNAS HARALDSSON og ÓSKAR MAGNÚSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð: HILMIR HF., ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 500 kr.
Verð i lausasölu virka daga 50 kr. - Helgarblað 60 kr.
Brot gegn samningunum
Fyrirhugaðar hækkanir á verði opinberrar þjónustu
eru brot á loforðum, sem ríkisstjórnin gaf, þegar síð-
ustu kjarasamningar voru gerðir. Ríkisstjórnin brýtur
þessa samninga aðeins nokkrum dögum eftir gerð
þeirra. Það er illur fyrirboði um framhaldið. Með fyrir-
huguðum verðhækkunum á opinberri þjónustu er hjól
verðbólgunnar sett af stað. Það er slæm fyrirmynd fyr-
ir aðra seljendur vöru og þjónustu og ýtir undir
verðhækkanir annars staðar.
Við gerð kjarasamninganna var reiknað með, að
tækist að koma verðbólgunni niður í 7-8 prósent næsta
ár. Allir vita, að samningarnir voru hóflegir. Verkalýðs-
hreyfingin undirgekkst annað sinn í röð að standa fyrir
baráttu gegn verðbólgu. Aðeins hinir lægstlaunuðu
fengu umtalsverðar hækkanir. Slíkt var til fyrirmynd-
ar. Staða efnahagsmála er viðkvæm. Hún stenzt ekki
verulegar hækkanir. Því leituðu samningamenn laun-
þega og atvinnurekenda til ríkisstjórnarinnar og báðu
um loforð um, að hækkanir hjá hinu opinbera yrðu í
samræmi við þá verðbólgu, sem vera skyldi næsta ár.
Þetta ætlar greinilega ekki að ganga eftir.
Ákveðið hefur verið að hækka afnotagjöld ríkisút-
varpsins um 20 prósent. Póstur og sími kann að fá
nálægt 16 prósent hækkun. Landsvirkjun hækkar gjald-
skrá sína um 7,5 prósent. Hitaveita Reykjavíkur óskar
eftir 34,5 prósent hækkun. Þannig stefnir í, að opinber
þjónusta, sem landsmenn verða að greiða, hækki langt
umfram það, sem lofað var. Flestar þessar hækkanir
þurfa ekki að koma til, sé rétt á haldið. Ætlazt verður
til þess af ráðherrum, að þeir hafi vitað, hvað þeir
gerðu, þegar þeir lofuðu að halda hækkunum í 7-8 pró-
sentum.
Nú eiga landsmenn til dæmis að greiða hærri afnota-
gjöld til útvarps og sjónvarps, vegna þess að samkeppni
hefur aukizt. Tekjur útvarps og sjónvarps af auglýsing-
um hafa minnkað. Rás tvö er gengin sér til húðar. Hún
stenzt ekki í samkeppninni. Því skulu menn nú skatt-
lagðir. Þessu ætti auðvitað að vera öfugt farið.
Samkeppnin og minni hlustun á stöðvar ríkisins ætti
að þýða, að fólk greiddi minna en ekki meira til þeirra
stöðva. En vald ríkisins er mikið. Þar gildir ekki sjónar-
mið sanngirni. Valdið skal notað.
Þjóðhagsstofnun hefur gagnrýnt hækkun Lands-
virkjunar og bent á, að fresta megi afborgunum á næsta
ári um 300 milljónir króna. Afborgunartími af hinum
miklu lánum Landsvirkjunar, sem eru svo mikil vegna
óráðsíu í stjórn fyrri ára, skyldi lengdur í 26 ár. Þjóð-
hagsstofnun bendir landsfeðrunum þarna á leið til að
láta hækkanir Landsvirkjunar ekki koma til fram-
kvæmda og lækka þannig meðaltalshækkunina á
opinberri þjónustu.
Um aðrar hækkanir gildir einnig, að ríkisstjórnin á
þess kost, nú eftir helgina, að stöðva þær og draga úr.
þeim, þannig að hún verði ekki ber að svikum við samn-
ingamenn. Algjörlega fáránlegt væri að láta Hitaveitu
Reykjavíkur komast upp með þá miklu hækkun, sem
hún boðar og mun koma harðast niður á fátækum barna-
fjölskyldum og lífeyrisþegum.
Hvernig hyggst þessi ríkisstjórn beita þrýstingi gagn-
vart öðrum, svo sem kaupmönnum, þegar hún fer svona
að ráði sínu?
Haukur Helgason.
Af flugmönnum,
fóstram og frjálsri
verðmyndun
Skúla Magnússyni svarað
Veruleikinn er víðfeðmur og óra-
flókinn, svo að enginn ein kenning
getur gert honum tæmandi skil.
Þetta gildir auðvitað líka um verð-
myndunarkenningu hagfræðinnar,
sem ég hef beitt í nokkrum greinum
hér í blaðinu til að sýna, að frjálsir
samningar á milli fullveðja einstakl-
inga leiða miklu oftar til mannúð-
legrar niðurstöðu en föðurleg forsjá
þeirra, sem með ríkisvaldið fara.
Sennilega hef ég þó ekki alltaf kom-
ið eins beinum orðum að takmörk-
unum þessarar kenningar og
æskilegt hefði verið eða sett nægi-
lega fyrirvara við henni. Því heldur
Skúli Magnússon jógakennari að
minnsta kosti fram í DV dagana 5.
og 10. desember, ef ég skil hann rétt,
og hyggst ég nota tækifærið til að
skýra mál mitt betur.
Um hvað snýst málið?
Fyrst skal ég rifja upp um hvað
deilumál okkar Skúla snýst. Því
hafði verið andmælt af Snjólfi
nokkrum Ólafesyni, að lögmál hag-
fræðinnar giltu á Islandi. Hafði hann
það til sannindamerkis, að fóstrur
hefðu lág laun þrátt fyrir skort á
þeim, en flugmenn mjög há laun,
þótt á þeim væri offramboð. Ég svar-
aði því til, að aðrar skýringar væru
miklu eðlilegri. Fóstrur hefðu lág
laun, vegna þess að þær væru í
slæmri samningsaðstöðu, og þær
væru í slæmri samningsaðstöðu
vegna þess að þær hefðu aðeins einn
viðsemjanda, hið opinbera. En flug-
menn hefðu hærri laun en þeir gætu
líklega fengið á frjálsum markaði,
vegna þess að þeim hefði tekist í
krafti öflugs verkalýðsfélags að loka
atvinnugrein sinni fyrir hugsanleg-
um keppinautum úr röðum fólks með
flugmannsréttindi.
Eg hélt i rauninni svipuðu fram
um flugmenn og fóstrur. Ef laun
þessara tveggja atvinnustétta eru
óeðlileg (laun fóstra of lág og flug-
manna of há), þá er það vegna þess,
að verðmyndun á þjónustu þeirra er
ekki frjáls, heldur einokunarverð-
myndun. Munurinn er sá, að flug-
mennimir hafa markaðsvald gegn
vinnuveitendum sínum, en hið opin-
bera hins vegar geng fóstrum.
Samningar hins opinbera við
fóstrur
Skúli Magnússon segir, að rök-
semdir mínar standist ekki. Fóstrur
hafi meira markaðsvald en ég vilji
vera láta. Enginn neyði þær til að
velja þessa atvinnu, þær geti leitað
í aðrar atvinnugreinar, séu þær óán-
ægðar með kjör sín, og hafið harða
kjarabaráttu. Þær geti líka orðið
„dagmæður", rekið eigin bama-
heimili, ef þær vilji. Ennfremur séu
viðsemjendur þeirra í raun og vem
margir, þar sem þær starfi margar
hjá sveitarfélögum, en ekki ríkinu.
Ég held, að þessar athugasemdir
Skúla séu réttar, svo langt sem þær
ná. Auðvitað hafa fóstrur eitthvert
markaðsvald. En mergurinn málsins
er, að hið opinbera (ríki og sveitarfé-
lög) hefúr miklu meira markaðs-
vald og ber þess vegna gjaman hærri
hlut frá samningaborði.
Ef það er rétt, að fóstrur og ýmsir
aðrir opinberir starfemenn hafi
óeðlilega lág laun, þá er skýringin
hiklaust sú, að hið opinbera hefúr
meira markaðsvald en þessir starfe-
menn. Er þetta ekki umhugsunar-
vert fyrir opinbera starfemenn? Ættu
þeir ekki að reyna að auðvelda
einkafyrirtækjum að keppa við ríkið
um margvíslega þjónustu, því að um
leið keppa þau við það um vinnuafl?
Ég er til dæmis viss um, að starfe-
menn einkaútvarpsstöðva hafa að
jafnaði hærri laun en þeir, sem vinna
hjá gamla gufúradíóinu.
Samningar flugmanna og
vinnuveitenda þeirra
Skúli tekur síðan undir það með
mér, að flugmenn haldi uppi háum
launum í krafti samtaka sinna. En
hann lætur svo um mælt: „Er dr.
Hannes að boða afriám félagafrelsis?
.. .Hvað er hann að mælast til ann-
Frjálshyggjan er
mannúðarstefna
KjaUarinn
Dr. Hannes
Hólmsteinn
Gissurarson
lektor
ars en þess að ríkisvaldið afiiemi
félagafrelsið úr stjómarskránni?"
Hér er málum mjög blandað. Félaga-
frelsi það, sem tryggt er í stjómar-
skránni, er að mínum dómi ekki
síður frelsi til að ganga úr félögum
en í þau. Við getum tæplega amast
við því, að menn myndi verkalýðs-
félög til að gæta hagsmuna sinna,
enda er raunar vandséð, hvemig
unnt er að koma í veg fyrir það. En
mér finnst ekki, að þeir megi skylda
alla þá aðra, sem stunda svipuð
störf, til að vera í slíkum félögum.
Menn mega ekki beita ofbeldi til að
meina öðrum („hvítliðum“ eða
„verkfallsbrjótum" eins og þeir eru
stundum nefndir) að semja við
vinnuveitendur um lægri laun en
þeim þóknast sjálfum að heimta.
En er þetta ekki einmitt gert í öll-
um vinnudeilum á íslandi og annars
staðar, þar sem verkalýðsfélög em
öflug? Verkalýðsfélög hér á landi
láta sér ekki nægja að semja fyrir
hönd þeirra, sem í þau ganga af fús-
um vilja. 'Þau heimta líka að fá að
semja fyrir hönd allra þeirra ann-
arra, sem stunda svipuð störf, en
banna þeim harðlega að semja sjálf-
um við vinnuveitendur sína. Öll
verkalýðsfélög eru einokunarsam-
tök frá hagfræðilegu sjónarmiði séð.
En reginmunur er vitanlega á félög-
um, sem mönnum er eins frjálst að
ganga úr og í, og hinum, sem neyða
menn til félagsaðildar að viðlögðum
atvinnumissi. Þetta er munur á
frjálsum eða sjálfvöldum félögum
annars vegar og nauðungarfélögum
(sem Bretar kalla „closed shop“) hins
vegar.
Takmarkanir frjálsrar verð-
myndunar
Fyrri athugasemd Skúla er rétt,
svo langt sem hún nær, þótt hún sé
alls ekki ósamrýmanleg því, sem ég
hef sagt um samningsaðstöðu fóstra.
Hin síðari hvílir hins vegar augljós-
lega á misskilningi. En hvað gengur
Skúla til með skrifum sínum? Ég get
mér þess til, að hann sé að vekja
athygli á því, að frjáls verðmyndun
á markaði leysi ekki allan vanda.
Um það er ég hjartanlega sammála
honum. Þótt ég sé þeirrar skoðunar,
að möguleikar frjálsrar verðmynd-
unar séu alls ekki fúllnýttir á íslandi,
rekum við okkur fyrr eða síðar á
takmarkanir hennar. Ég nefni
þrennt.
í fyrsta lagi er hugsanlegt, að ein-
hver atvinnustétt hafi óeðlilega lág
laun, þótt markaðurinn sé frjáls (þ.e.
enginn einn aðili hafi mjög sterka
samningsaðstöðu eða markaðsvald).
Ástæðan getur til dæmis verið, að
þessi atvinnustétt hafi blátt áfram
ekki áhuga á hærri launum. En þetta
er þó ákaflega ólíklegt og alls ekki
í samræmi við reynslu okkar af og
skilning á mannlegu eðli.
í öðru lagi er alkunna, að illfram-
kvæmanlegt er að verðleggja sum
eftirsóknarverðustu gæði tilver-
unnar í frjálsum samningum, svo að
ríkið þarf hugsanlega að sjá okkur
fyrir þeim. Má þar nefna löggæslu
og landvamir.
Síðast, en ekki síst, varða efnisleg
gæði í þrengstu merkingu alls ekki
mestu í lífinu. Það skiptir miklu
meira máli, hvað við erum en hvað
við höfum. Tengsl okkar mannanna
takmarkast ekki við gagnkvæman
hag okkar af viðskiptum, því að við
erum ekki aðeins viðsemjendur,
heldur líka vinir og vandamenn.
Stundum tala hagfræðingar óneit-
anlega eins og þeir viti verðið á öllu,
en ekki gildið á neinu, svo að fræg-
um orðum Óskars Wildes sé vikið
lítils háttar við. En Skúla Magnús-
syni og öðrum andmælendum
mínum hefúr þrátt fyrir það ekki
tekist að hagga því, sem ég hef reynt
að vekja athygli á í greinum mínum
hér i blaðinu, að frjálsir samningar
á milli fullveðja einstaklinga leiða
miklu oftar til mannúðlegrar niður-
stöðu en föðurleg forsjá og að frjáls-
hyggjan er þess vegna sannkölluð
mannúðarstefna.
Hannes Hólmsteinn
Gissurarson.
Þessi grein verður min síðasta að sinni,
þar sem ég mun dvelja við fræðirann-
sóknir erlendis næstu mánuði. Lesend-
um þakka ég kærlega áhugann,
sérstaklega öllum þeim, sem hafa gagn-
rýnt mig, enda er ég sannfærður um,
að við getum aðeins gert okkur vonir
um að þokast nær sannleikanum við
l'rjálsa samkeppni hugmynda.
„Þótt ég sé þeirrar skoðunar að möguleik-
arfrjálsrar verðmyndunar séu alls ekki
fullnýttir á íslandi rekum við okkur fyrr
eða síðar á takmarkanir hennar.“