Dagblaðið Vísir - DV - 22.12.1986, Blaðsíða 56

56
MÁNUDAGUR 22. DESEMBER 1986.
Mertning
Friða Siguröardóttir.
EINS OG HAFK)
Vaka, 1986, 148 bls.
Saga þessi gerist í sjávarplássi, sem
virðist dæmigert, hafa helstu drætti
ýmissa útgerðarbæja, án þess að
tengt verði við nokkum sérstakan.
Sagan hvarflar sífellt milli margra
persóna á ýmsum aldri, sýnir okkur
inn í hug þeirra allra. Miðpunktur
þorpsins er gamalt hús, og mest er
fylgst með íbúum þess í sex íbúðum.
Sjónarhomið er sérkennilegt, til
dæmis má nefiia, að í öðrum kafla
fylgjumst við með hugsunum ungl-
ingsstúlkunnar Kristínar um ástar-
ævintýri sitt kvöldið áður. Inn í þær
hugsanir blandast hávaði frá Kjart-
ani uppfinningamanni í kjallaranum
og hugsanir hans, Beggi gamli uppi
á lofti minnist sjómennsku sinnar í
glæstri mynd, og Steini smiður
minnist martraðarlegrar sjó-
mennsku sinnar. En hugleiðingar
Stínu eru alltaf undiraldan, eins og
í næsta kafla hugsanir Gullíar, sem
er tólf-þrettán ára, og horfir í spegil-
inn af þeirri vanmetakennd, sem
aldrinum fylgir. Það leiðir yfir í fé-
lagslega vanmetakennd hennar
vegna þess að móðir hennar hefur
átt þau systkinin sitt með hverjum
og heldur við giftan mann, foður
hennar. Nánar kynnumst við ásta-
málum Svönu þessarar í rifiildi
hennar við drukkinn vonbiðil sinn
Steina, en það heyrir Gullí, slitrótt
í gegnum svefiúnn. Þannig birtist
forsaga helstu persóna smám saman
eins og tilviljunarkennt í hugsunum
og tali ýmissa persóna, gjaman
aukapersóna.
í sjónhending
Við erum látin skynja þetta marg-
breytta mannlíf í sjónhendingu, á
einni anddrá, á mjög svipaðan hátt
og hjá Einari Má Guðmundssyni,
og einnig hér er sálarlífið mikilvæg-
asti þáttur raunveruleikans. Þannig
endar IV. kafli á því að Petra for-
mælir drykkjuskap manns síns, en í
upphafi V. kafla er sagt frá mannin-
um:
,Á sömu stundu og bölbænir
Petru fljúga út í rigninguna eins
og vængjaðir drekar, á sömu
stundu eða kannski augnabliki
síðar skellur viskíflaskan á
gangstéttinni. Veðurbarið andlit
Begga stirðnar í vantrúarsvip og
þrútnar hendumar kreppast eins
og þær vilji herða takið á ein-
hverju."
sem er bæði grimmúðugt og dap-
urt í senn, kannski líka í því
einhvers konar undrun.“(bls.
110).
ísáttogsamlyndi
Það er mikið í lagt, og þessi kafli
virðist ætla að verða þungamiðja
sögunnar. En á eftir fyrri klausunni
hér að ofan er þá óvart skotið inn
gamanmálum - sem rjúfa þennan
magnaða hugblæ alveg. Síðan kem-
ur verulegur bálkur (í XL-XIIL k.)
um ástamál Svönu, hún missir ást-
manninn, er eins og rotuð, en sættir
sig loks við ósigurinn. En ekki nóg
með það, í lok sögunnar fellur allt í
ljúfa löð, hjá öllum þessum persón-
ugrúa. Það er þá lítið hægt að lifa
sig inn í þessi vandamál þeirra, varla
hægt að taka þau mjög hátíðlega.
Útkoman verður saga sem er miklu
áhrifaminni en efiú virtust standa til.
Nú mætti spyija hvort það sé
vegna þess eins, að fylgst er með
miklum fjölda persóna í stuttri sögu.
Þannig var einmitt fiábær saga sem
kom út í fyrra, Pedro Paramo eftir
Juan Rúlfo. Munurinn er bara sá,
að þar leysast engin vandamál. Sú
saga er yfirlit um ævi margra, þar
sem aðeins birtast grundvallaratrið-
in í ýmsum gerðum - lífsgleði, ást,
kvöl og dauði.
En öll vandamál, sem lögð eru
fram í þessari sögu, leysast þannig
að allt verður með friði og spekt í
samfélaginu. Systumar sættast á ell-
iárum eftir ævilanga óvild, maður-
inn sem ætlaði að drepa sig út af
ástarsorg, hættir við það á síðustu
stund, þá fær presturinn trúna aftur
og hættir að drekka. Eiginmaðurinn
snýr aftur heim til konu sinnar, ást>
konan sættir sig við það eftir mikið
hugarstríð, og virðist jafiivel farin
að nálgast vonbiðil sinn sem á sjálfs-
morð hugði. Einstæð móðir fer suður
að heimsækja son sinn, sem hafði
loksins náð sambandi við föðurinn,
sem hann alltaf vantaði. Allir fá
húsnæði. Við þessi endalok komu
mér í hug orð franska skáldsins
Michel Toumier, að það sem oftast
bili í sögu sé endirinn. Sjálfur sagð-
ist hann ævinlega semja endinn,
þegar hann væri rúmlega hálfnaður
með sögu, þannig tryggði hann að
seinni hlutinn stefndi að endinum,
hann yrði eðlilegur.
Hvort sem fólk nú fellst á þessa
túlkun mína á þessari sögu eða ekki,
þá em hæfileikar höfundar og kunn-
átta ótvíræð.
Húsið
Málfar persóna er hvert með sínum
hætti, en þó jafiian eðlilegt. Stíllmn
er margbreyttur eflir því hlutverki
sem hann gegnir á hverjum stað.
Ég vil sérstaklega nefiia sem dæmi
hvemig hraði og æði er sýnt með
síbyljumálsgrein með mörgum stutt-
um setningum, tengdum með og (bls.
72):
„æpandi á guð og slagsmálun-
um sem loga um salinn og Danni
lögga og Markús ráða ekkert við
svo þeir verða bijálaðir líka -
og það er allt brjálað - og þeir
hlæja og hún rís upp af gólfinu
og grípur næsta stól og sveiflar
honum í hlæjandi andlitin -
sveiflar honum í kringum sig þar
til einhver tekur hann af henni
og hláturinn er horfinn í hávað-
ann og lætin, og hún kemur engu
hljóði upp nema þessu hása
kveini - eins og eitthvað hafi
brostið."
Bygging
I upphafi sögunnar em settar fram
andstæður draums og hversdags-
skynjunar, því þá er gamla húsið
sýnt í rökkrinu sem ævintýrahöll,
og uppruni þess rakinn til ástaræv-
intýris - sem lýst er í ævintýrastíl.
En jafiian kveður við í sögunni, að
það eigi að rífa húsið. Eftir að þessi
upphafesaga hefur verið sögð í ævin-
týrastíl, koma aðrar útgáfur hennar
í öðrum tóntegundum, sem sýna að
sínum augum lítur hver á silfrið.
Nánar að gætt er þetta ástarævin-
týri mjög líkt því sem verður mest
áberandi í sögunni, samband Svönu
og Ágústs.
Bókmenntir
Örn Ólafsson
Bygging sögunnar er úthugsuð og
vönduð. Með því að endurtaka
minni í breyttu formi, nær hún að
sameina þetta mikla persónusafii í
eina helid. Þar má nefiia leit þeirra
Kjartans, Steina og prestsins að
innihaldi í lífinu, en afbrýðisemi í
garð náskyldrar konu birtist hjá
unglingnum Gullí og gömlu konunni
Petrn. Ýmsum vitrast sál hússins -
vofa ungu konunnar sem það var
byggt fyrir. Þar á meðal er Steini
smiður, en spaugilegt er, að síðar
reynist þetta hafa verið Petra gamla.
Á ýmsa þvílíka vegu þéttir höfundur
sögu sína.
Myndrænar lýsingar eru þýðing-
armiklar í sögunni. Þar má nefiia
fyrmefiida lýsingu hússins í upphafi
og lýsingu á hrömun þess í upphafi
XI. kafla þegar endalokin nálgast.
Upphaf 4. kafla er mynd óveðurs í
aðsigi, en síðan er sagt frá tryllingi
vonsvikins biðils, smiðsins. En eink-
um vil ég taka sem dæmi upphaf X.
kafla, þegar smiðurinn ætlar að
fremja sjálfemorð. Lýsing tunglsins
sýnir einsemd mannsins, en líka eitt-
hvað meira, annarlega fegurð sem
gæti átt við mannlífið sjálft, og birt-
ist aftur í útliti helstu persóna í lok
kaflans, eftir að sjálfemorðstilraunin
mistekst.
„Máninn líður um himininn,
% hellir undarlegri bfrtu sinni á
jörðina, gagnsærri, ójarðneskri.
Máninn líður um himinninn,
stígur dans við léttar skýjatásur
sem vilja hylja hann í faðmi sér,
en svo ýtir hann þeim fiá sér,
einn vill hann stíga næturdans-
inn sem villir haf, jörð og himin,
einn. Ljómi hans er kaldur, og
það fer hrollur um Steina þar
sem hann styðst fram á skófluna
og strýkur moldugri hendi um
sveitt ennið.“(bls. 100).
„Á teknu andliti séra Önundar,
mörkuðu drykkju og vökum, er
kynlegur ljómi. Eitthvað skylt
brosi en þó svo fjarlægt því flö-
grar yfir andlit Steina, eitthvað
Fríða Á. Sigurðardóttir.
Skilafrestur til 8. janúar.
Sendið inn alla 10 seðlana - í einu umslagi -
TAKIÐ ÞÁTT GLÆSILEGIR VINNINGAR