Dagblaðið Vísir - DV - 22.12.1986, Síða 26

26
MÁNUDAGUR 22. DESEMBER 1986.
Menning
BFjmmtaiogisíðastctlDokinTíihinumigmivinsæla
bókaflokkilumlhav.etteitiölskvldúnawsemiviðlhöfum
fvlgstimeðTíygegnum
bækurnarilnnflvtiend;
urnirwðnnurikvnslód!
Kaldakl íkanwfurinn
dawoifilMn?
inntlytiandans!
Ur bókaflokknum ■
um Inntlytjendurna
Howard
Fast
Barbáfallíavetterer
aðalpersónanfi
»wktiii »ii
QuffiffllMiQSaíB
hluti og gefst
■
aldrei upp.
'£ »• I ✓ !
494

TlMABÆR
Bókmertntir
Aðalsteinn Ingólfsson
á enska vísindamanninum William
J. Hooker (1809), segir svo frá þeim
Mackenzie, Holland og Bright, sem
allir komust síðar til metorða í Bret-
landi (1810), skoska trúboðanum
Ebenezer Henderson (1814), her-
manninum og náttúrufræðingnum
Smith (1819), þýska náttúrufræð-
ingnum Friedrich A. L. Thienemann
(1820) og heldur áfram sem leið ligg-
ur út nítjándu öldina.
Lestina rekur svo danski greifinn
Harald Moltke sem var bæði á Is-
landi og Grænlandi árið 1899.
Listilegar lýsingar
í leiðinni uppgötvar höfimdur einu
frummyndina sem til er frá hendi
Þorsteins Mugasonar Hjaltalín, ís-
lensks listamanns sem flutti til
Þýskalands á síðasta áratug átjándu
aldar.
Þótt höfimdur reyni að fella þá
uppgötvun inn í heildarsnið bókar-
innar, með því að lesa íslenskt minni
út úr tiltölulega venjulegri evrópskri
Frank Ponzi - ísland á nitjándu öld, 159 bls.
Almenna bókafélagiö, 1988.
Það hefur lengi verið á vitorði
mætra manna að til er mikið af
ferðasögum og myndum eftir útlenda
menn, sem gerðu stans á íslandi á
öldinni sem leið, og að minnst af
þessu efni hefur komið fyrir sjónir
Islendinga.
Þó hafa verk margra aðkominna
listamanna verið innan seilingar og
beðið eftirtektar, til dæmis í Lista-
safni íslands, Þjóðminjasafiúnu og
Landsbókasafrúnu, svo og í einka-
söfiium víða um land.
Einhvem tímann kemur að því að
reynt verður að flokka allt þetta efiú
og gefa út þar sem það hefur mikið
menningarsögulegt gildi, auk þess
að vera augnayndi. Til dæmis eru
til eftir útlendinga fjölmargar teikn-
ingar og vatnslitamyndir af löngu
horfnum íslenskum sveitabæjum
sem hvorki voru festir á ljósmynda-
plötu eða filmu.
En þangað til einhveijum forleggj-
ara dettur í hug að gera út á þennan
efiúvið allan má hafa bæði gagn og
gaman af bók þeirri sem Frank Ponzi
hefur tekið saman og nefiúst „ísland
á 19. öld“.
Náttúrufræðingar og draum-
óramenn
Þar gerir höfundur stuttlega grein
fyrir helstu ástæðum þess að menn
lögðu leið sína til íslands á þvf tíma-
bili sem um getur. íslandsfarar voru
aðallega þrenns konar. Fyrst skal
telja vísindamenn ýmiss konar, til
dæmis jarðfræðinga, grasafræðinga
eða kortagerðarmenn. Síðan komu
til landsins tiltölulega vel stæðir,
jafhvel konungbomir, draumóra-
menn sem sérhæfðu sig í að flækjast
um afskekkta staði jarðarkringlunn-
ar í leit að æsandi eða hrífandi
upplifunum, oftar en ekki undir
áhrifúm rómantískra ferðalýsinga
og skáldsagna.
Loks sóttu okkur heim ýmsir aðdá-
endur íslenskra fombókmennta sem
vonuðust til að hitta fyrir vaska vík-
ingaþjóð.
Síðan rekur höfundur ferðalög
þessara útlendinga í tímaröð, byijar
Islandsmyndir
aðkomumanna
fossamynd af rómantískum uppruna,
þá fellur hún ekki alveg í kramið.
Þá hefði höfundur einnig þurft að
taka afstöðu til fleiri íslenskra lista-
manna sem settust að utanlands á
átjándu og nítjándu öld.
Allt um það er fengur að frummynd
Þorsteins Hjaltalín sem eykur eilítið
við okkar stuttu myndlistarsögu.
Nú er mér ekki alveg ljóst á hvaða
forsendum höfundur velur ferða-
langa og listamenn í bók sína. Velur
hann þá sem listilegast kunnu að
koma til skila hughrifum sínum í
máh og myndum?
Ef svo er hefúr valið eitthvað farið
úrskeiðis á stöku stað.
Til dæmis er Dufferin lávarður,
höfundur merkrar íslandsbókar
(Letters from High Altitudes), nefnd-
ur til sögunnar, til þess eins að hægt
sé að birta grafíkmynd af skipi hans
í togi, svo og ljósmynd af stafiimynd
á sama skipi.
Ekki veit ég heldur hvers vegna
doktor Henri Labonne er sérstak-
lega getið þar sem ekki er vitnað í
skrif hans, en hins vegar sýnd mynd
af íslenskum kvenbúningi sem hann
gaf til Musée de l’Homme í París.
Hin ágætustu listaverk
En hvemig svo sem höfundur hef-
ur lagt dæmið niður fyrir sér fer
ekki á milli mála að bók hans opin-
berar fjöld markverðra myndverka
eftir ágæta útlenda myndlistarmenn,
olíumálverk, steinprent, málmgrafík,
vatnshtamyndir, tréskurðarmyndir
og blekteikningar.
I tengslum við útkomu bókarinnar
hefði verið vel til fundið að efna til
sýningar á þeim myndverkum sem í
henni em.
Mörg þeirra mundu sennilegast
flokkast undir staðarlýsingar eða
skrásetrúngar, en mörg em hin
ágætustu listaverk.
I flokki þeirra síðamefndu em
mikilfenglegar landslagsmyndir hins
þýska Christian Ezdorf þar sem gert
er lítið úr manninum andspænis
hrikalegum náttúmöflunum.
Geysismyndir em fyrirferðarmikl-
ar í bókinni og kannski ekki að
ófyrirsynju því allar leiðir aðkomu-
manna lágu í Haukadal. Hins vegar
uppdöguðu þeir ekki Gullfoss fyrr
en seint og síðarmeir, eins og sést á
því að í bókinni er engin mynd af
þessu uppáhaldsvatnsfalli Islend-
inga.
Frederick Kloss, dansk-þýskur
listamaður, málar áhrifamikla mynd
af Friðrik krónprins við Geysi (1834),
Emanuel Larsen, einn besti málari
sem til íslands kom á 19. öld, málaði
fleiri en eina mynd af Geysi, Frakk-
inn Charles Giraud sömuleiðis, að
ógleymdum Carl F. Sörensen, sem
gerði grafíkmynd af litla bróður,
Strokki.
I æðra veldi
Útlendingar vom líka hugfangnir
af Snæfellsjökli, enda var hann víð-
kunnur, bæði af skáldsögum og
munnmælum.
Jökullinn kemur fyrir í myndum
eftir Ezdorf, hinn fræga heimskauta-
könnuð, Friðþjóf Nansen, Daniel de
Haene, en það er aftur Emanuel
Larsen sem lyftir jöklinum í æðra
veldi í málverkum sínum.
Hekla og Þingvellir em einnig vin-
sæl myndefiii, en þar ber hæst hið
266 sentímetra breiða málverk
Heinrichs Hasselhorsts af Þingvöll-
um, sem gert var árið 1861.
I „ísland á 19. öld“ em enskir og
íslenskir textar birtir samsíða eða á
víxl sem er orðinn sjálfsagður hlutur
í bókum af þessu tagi. Ólafúr B.
Guðnason er ábyrgur fyrir íslensk-
unni sem er hnökralítil og oftast þjál.
Nokkrir íslenskir áhuga- og fræði-
menn hafa látið sig varða ferðalög
og hstsköpun þeirra manna sem
fjallað er um í þessari bók og hafa
ritað um þá greinar. Kemur á óvart
að þeirra skuli að engu getið í heim-
ildarskrá.
„ísland á 19. öld“ er gagnvönduð
og eiguleg bók sem ætti að höfða
bæði til íslendinga og nýrrar kyn-
slóðar útlendra ferðalanga á Islandi.
-ai