Dagblaðið Vísir - DV - 22.12.1986, Blaðsíða 59

MÁNUDAGUR 22. DESEMBER 1986.
59
_____________________________Menning
Fræði í öðru veldi
Lúðvfk Krisíjánsson:
ístenskir sjávarhætdr V.
Lokabindi.
Bókaútgáfa Mennlngarsjóðs 1986.
Hálfrar aldar vertíð Lúðvíks
Kristjánssonar er lokið og hann hef-
ur fært aflafenginn í bú þjóðar sem
ekki getur lifað á fiski einum saman.
Hvílíkur feginsfengur! Hvílík þraut-
seigja, alúð í verki og vald á við-
fangsefni í fimmtíu ár! Þama á
þjóðin í einum sjóði fullkomnustu
sögu lífsatvinnuvegar og menningar
hans sem henni hefur enn verið á
hendur færð. Með þessu fimmta og
síðasta bindi hefur Lúðvfk dregið
nökkvann í naust.
Þótt þetta lokabindi sé ef til vill
minnst að meginefhi er þar auk þess
að finna lykla að öllu verkinu í
skrám um nöfii, teikningar og mynd-
ir af munum í söfnum og heimildir,
sem tekur allt saman dijúgt rúm, en
auk þess er myndefhið í meira lagi.
Helstu efhiskaflamir tveir í þessu
bindi - um hvali og fugla - em harla
gimilegir til skemmtunar og fróð-
leiks.
Að verkalokum
Lúðvík lýkur bindinu með greinar-
góðum eftirmála sem hann kallar
Að verkalokum. Þar er vertíðar-
sagan rakin allt frá þvi togarakarl
munstraði hann í þetta hlutskipti
með áhrínsorðum vestur á Hala fyr-
ir hartnær sextíu áium. Síðan rekur
hann útgerðina á landi og sjó og
stefnir þar allt að einum lyktum.
Margir koma við þessa útgerðarsögu
Lúðvíks og er auðséð að honum
hefur orðið vel til liðs og þarf mörg-
um að þakka. Og eftirmála sínum
lýkur hann með þessum orðum:
„Markmið með íslenskum sjávar-
háttum er að kynna og skilgreina
foma, íslenska strandmenningu og
minna með því á orð skáldsins Jóns
Magnússonar: „Föðurland vort hálft
er hafið“.“
Hvalur og fugl
Bindið hefst á hvalsögunni sem er
nær hundraði blaðsíðna. Þar er mjög
leitað til fomlegra gagna úr lög-
bókum og gjömingum, máldögum
og fombréfasafni. Myndefni er ekki
sérlega gerðarlegt í þessum kafla,
helst gamlar ljósmyndir af mar-
svínavöðum og rekahvölum. Líkast
er sem við höfum aldrei reynt að
nálgast hvali með myndavél í nátt-
úrlegu umhverfi. Öðra máli gegnir
um fuglinn. Mestur myndafengur í
þessum kafla er teikningar af veiðiá-
höldum, nytjagögnum og hvalbeins-
munum.
Á eftir hvalakaflanum er fjallað
um rostunga við íslandsstrendur í
stuttri grein. Þar vekur furðu hve
rostungar hafa verið tíðir gestir hér
við land á liðnum árum og öldum,
og hve íslenskir gripir úr rostungs-
tönnum era margir til.
Meginkafli bókarinnar er um sjáv-
arfuglanytjar, fullar tvö hundrað
blaðsíður. Myndefiii þess kafla frá-
bærlega mikið og gott, en fegurstar
era litmyndir Bjöms Rúrikssonar af
eyjum, fuglabjörgum, eggjum og
fugli. Afbragðsljósmyndir hans era
annars ekki lítið framlag til alls
þessa ritverks. Ýmsir aðrir eiga
margar og góðar ljósmyndir í þessum
kafla. Teikningar Bjama Jónssonar
era sem fyrr ómissandi lýsing í fylgd
orða.
Loks er allvænn kafli sem kallast
Þjóðtrú og getspeki og er þar sitt-
hvað sagt frá aflaboðum, afladraum-
um og annarri forspá, varborðum og
vítum, vámerkjum og feigðarspám,
jafrivel kvaddir til sögu galdramenn,
tröll og álfar. Síðasti efriiskaflinn er
um marvætti og ókindur í sjó og
loks er útdráttur efriis á ensku.
Þá taka við hinar miklu skrár at-
riðisorða og nafna, mynda og
heimilda, og þekja kræðuletri um 140
síður. Þeir lyklar era ómissandi
hverjum þeim sem vill nýta sér til
gagns og skemmtunar þetta mikla
fimm binda verk...
Vönduð útgáfa
Þess má varla láta ógetið hve fög-
ur, stílhrein og vönduð þessi útgáfa
er orðin. Þar hafa margir góðir menn
unnið að, svo sem Guðni Kolbeins-
son og Sigurgeir Steingrímsson að
ritstjóm og hönnun umbrots, gerð
atriða- og nafnaskrár, prófarkalestri
og prentsmiðjufylgd. Guðmundur P.
Ólafsson hefur hannað kápu, saur-
blöð og bókband. Það er listilega af
hendi leyst og í senn vel hugað að
sérkennum og samkennum allra
bindanna. Á þessu bindi skreytir
æðarfúglinn framhliðina, en rost-
ungur baksíðu kápu. (Hví ekki
hvalur?) Fuglinn leggur alfarið und-
ir sig saurblöðin.
Lúðvík segir í lokaorðum sínum
að Hrólfur Halldórsson, fram-
kvæmdastjóri Bókaútgáfú Menn-
ingarsjóðs, hafi lagt sig mjög fram
um að vanda til útgáfunnar og fátt
hafi verið til hennar sparað. Verkin
og bækumar sjálfar bera þessu ljóst
vitni. Menningarsjóður hefur mjög
vaxið af þessari útgáfu enda hefði
það verið ófyrirgefanlegt að bregðast
þessari gersemi í heimanfylgd.
Lúðvík getur þess í eftirmálanum
að Helga Proppé, kona hans, hafi
verið betri en enginn í liðveislu við
þetta verk, einkum við könnun
skjala og annarra heimilda þar sem
fara þurfti í saumana. Ég trúi því
vel að hlutur Helgu sé ósmár í verki
Lúðvíks og þótt þrautseigja hans sé
vafalaust mikil trúi ég varla öðra
en einhvem tíma hafi hann fundið
á sér bilbug og vonarþrot um verka-
lok í þessari hálfrar aldar lotu, og
þá hafi virk og sterk hjálparhönd
konu hans nokkra áorkað um fram-
haldið og staðfestuna. Vera má að
hlutur hennar sé því meiri en við
sjáum, enda dregur höfundur síst
fjöður yfir hann.
Lifandi fortíðarmál
Öllum þeim sem líta í þessar bæk-
ur með opnum huga, og þá ekki síst
höfundi sjálfum, mun það fúllljóst
Bókmenntir
Andrés
Kristjánsson
að Islendingar vora komnir á ystu
þröm í von um að bjarga þessum
menningararfi á land úr sjó tímans.
Heföi það dregist svo sem einn
mannsaldur enn heföi helftin glat>
ast. Þá heföi Lúðvík þess tíma orðið
að þræða eingöngu slóð prentaðs og
ritaðs máls úr bókum, blöðum og
skjölum í heimildaleit og frásögn en
hið lifandi orð af vörum manna, sem
lifað höfðu og þekkt þessa gömlu
lífshætti, heföi verið að eilífu glatað
og ekki orðið sú vogarstöng sem
beinlínis hefúr lyft þessum ritum í
annað veldi. Ég held að örðugt sé
að gera sér grein fyrir því hve mik-
ils væri misst ef svo heföi farið.
Lifandi lýsingar
Þegar maður reynir að ná yfirsýn
um þetta afburðaverk Lúðvíks
Kristjánssonar og gera grein fyrir
henni í nokkrum setningum verður
manni orða vant því að svo margt
leitar á hugann. En ég held að það
sem yfir ber um gerð þess og gildi
sé samkveiking hinna lifandi lýsinga
af vörum vettvangsmanna og ritaðra
heimilda frá liðinni tíð. Þegar þetta
kemur saman í frásagnarhætti og
málsnilli Lúðvíks fáum við þann
texta sem varla á sinn líka í hlið-
stæðum fræðum samtímans. Og
mesta afirekið við þessa samantekt
er vafalítið hin mikla könnunarferð
á vit manna sem lifðu og mundu
þessa sjávarhætti víðs vegar um land
og liggur hið litríka og lýsandi mál
úr deiglu þessara þjóðhátta enn á
tungu. Þótt Lúðvík heföi getað fúnd-
ið flest þau gömlu orð og talshætti
sem era óaðskiljanlegur hluti af
þessum menningararfi heföu þau
verið lömuð eða liðin og aðeins kom-
ist til skila sem múmíur eða í besta
lagi með þeim lífsanda sem höfundur
gat blásið í þau, og slíkt er enginn
leikur, hvað þá heldur að nokkur
vissa yrði fyrir því að það væri þeirra
rétta líf.
I réttu samhengi
En af þvi að Lúðvík lagði það á
sig að sækja þessi orð og talshætti
til lifandi manna, sem kunnu að
nota þau í réttu hlutverki í frásögn,
og nam þau í réttu samhengi endur-
heimtir yngri kynslóð þennan mikla
sjóð tungunnar þama sem lifandi
mál en ekki dauða safnmuni eða
orðabókarmál. Kannski er þetta það
sem hæst ber og mikilvægast er í
afreksverki Lúðvíks Kristjánssonar.
óskandi væri að ritverk hans yrði
að þessu leyti sem öðra til leiðsagn-
ar fræðimönnum sem færast kunna
svipað þrekvirki í fang á komandi
árum. Ög þetta minnir á að ýmsar
aðrar greinar menningararfs lífs- og
atvinnuhátta hér á landi vantar enn
sárlega sinn Lúðvik sem þyrfti að
ganga til verks meðan verkamenn
era ofar moldu og mega tungu
hræra, þótt víngarðar þeirra séu
undir torf fallnir. A.K.
Lúðvik Kristjánsson ásamt konu sinni, Helgu Proppé.
kynnir Vilbofour Bianco
eldföstu formin í
ofninn eða örbylgjuofninn
Útsöiustaðir:
Hamborg Fjarðarkaup Kaupf. Borgfirðinga
Hagkaup KEA Akureyri Kaupf. Þingeyinga
KRON Búsáhöld og leikföng Bjarnabúð Tálknafirði
J.L. gjafavörur Mikligarður Gunnar Ólafsson
Garðakaup Samkaup Njarðvík Vestmannaeyjum

Heildsöludreifing:
M JÓHANN ÓLAFSSON &C0.HF
i ^ ém Sundaborg_________________________________________