Dagblaðið Vísir - DV - 18.02.1987, Blaðsíða 30

30
MIÐVIKUDAGUR 18. FEBRÚAR 1987.
Menning
Látlaus úr hófi fram
Ljóðormur 4
Rvik, nóv. 1986, 40 bls.
Tímarit þetta hefur nú komið út í
hálft annað ár. Það er allsérstætt,
svo sem áður hefur verið nefnt hér
í DV. Það er eingöngu helgað ljóð-
um, aðallega birtingu þeirra, en
yfirleitt birtast líka ritdómar. Svo
er ekki í þessu hefti, en í staðinn er
viðtal Eysteins Þorvaldssonar við
bandaríska ljóðskáldið Jerome Rot-
— henberg. Viðtalið tekur yfir nær
fimm bls. Það fjallar einkum um
ljóðaúrval þess síðamefhda úr
skáldskap sem lengi geymdist í
minni manna. Þetta er fróðlegt, svo
langt sem það nær, en hefði getað
birst hvar sem er. í sérhæfðu ljóða-
tímariti hefði verið æskilegt að kafa
dýpra, enda hefði þetta að skaðlausu
mátt vera lengra mál.
Það er kostur við þetta hefti, hve
mikið er eftir sum skáld, þá er hægt
að mynda sér nokkra hugmynd um
þau. Jórunn Sörensen á 9 ljóð á 6
bls., Hörður Gunnarsson 8 ljóð á 4
bls., Þorvaldur Friðriksson á 4 ljóð
á jafhmörgum síðum. Einnig eru tvö
ljóð eftir Braga Ólafsson, þau birtust
líka í bók hans Dragsúgur, sem hér
hefur verið rætt um.
Aðrir höfundar eiga minna. Þó
taka þýðingar á ljóðum íranska
skáldsins Sohrab Sepehri yfir þrjár
bls. Þýðandi hans, Álfheiður Lárus-
dóttir, á auk þess tvö ljóð.
Hér er aðeins hægt að víkja lítil-
lega að þremur skáldum.
Jórunn Sörensen
á hér sumpart smellin ljóð, svo sem
þetta:
I fáum dráttum
1.
hún
sat í festum
við símann
hann
átti fjölskyldulíf
kunningjahóp
og
öðru hverju
góðar stundir
- með henni.
Þetta er einfalt ljóð, eins og hin,
en kostur hve mikið er lagt á eitt
orð, „átti“, sem tengir allt sam-
an. Orðalagið „sat í festum“ er
líka tvirætt, það er gamalt um
að vera trúlofuð, en hlýtur að
minna á hlekki, þegar það er haft
um fátæklega tilveru þess sem bíður
bara eftir að síminn hringi.
Sjö seinni ljóð Jórunnar virðast
mér átakaminni og áhrifalítil, því
þar er bara upptalning einhvers sem
hrífur talandann, eða bein frásögn,
og virðist mér alveg flöt, svo sem í:
Haustið
mér þykir svo vænt um
haustið
allt er þá fullþroskað
og enn ekki kominn
vetur
Hörður Gunnarsson
á ljóðasyrpu sem nýtur sín helst í
heild, einstök ljóð eru ekki auðtekin:
Þolinmæði
Svo sem að liggja
í rúminu
og hlusta
Á marrið í koddanum
þegar augnhár þín
Strjúkann.
En skoðum hvað er sameiginlegt
einstökum atriðum í öðru ljóði:
Ljóð
Raddkliður
Ráðgáta
Regnið
fyrir utan
Eysteinn Þorvaldsson
Bókmenntir
öm Ólafsson
Akstur
inní myrkrið
Gegnum þröng göng
um salarkynnin
I fjarlægðir
eftir svörtum dreglum
I móðurkviði.
Hér ber mest á einhverju mannh'fi,
sem virðist allt fjarlægt talandanum
- raddkliður en ekki orðaskil, ferð
þar sem ekkert sést, enda er svarti
liturinn og myrkrið í öndvegi. Ber
að skilja síðustu línuna svo að tal-
andinn kjósi þessa innilokun sér til
öryggis? Það gæti orðið erfitt að slá
einhverju fostu, enda virðast þessi
ljóð Harðar fyrst og fremst beinast
að því að skapa hugblæ á fínlegan
hátt.
Þorvaldur Friðriksson
á hér fjögur ljóð, lítum á eitt:
Að baki svartra spegla
Tíminn flaug hjá
en þú ert hér enn
að baki svartra spegla
lokaðra dyra
liggja brennd skip
þinna drauma
öskuflekkur í tómum
sal hugans
í bergmáli háværra radda
á hnífsegg fetar
þú yfir hyldýpið
fram til eldsins
og bjálfalegt fliss þitt
gárar kristalstæra
lind sársaukans
sem er svo óendanlega djúp.
„Sjá Tíminn, það er fugl sem flýgur
hratt“ kvað Omar Kajam, og virðist
vitnað til hans í upphafi. Vonleysi
þess sem tíminn hefur liðið frá er
vel lýst með 3.-4. línu, maðurinn
hefur víst ekki annað en sjálfan sig
að horfa á inní speglum sem sýna
örvæntingu með svörtum lit sínum.
En svo er haugað saman myndum
af ýmsu tagi, sem sýna það sama:
brennd skip, öskuflekkur, djúp lind
sársaukans, o.s.frv. Þessi sundur-
leitni sýnir að höfundur ræður ekki
enn við ljóðagerð, þótt fyrir bregði
góðum brotum, svo sem enn það að
gera tómleika salar átakanlegri með
bergmáli háværra radda, þ.e. radd-
imar eru fjarlægar.
Þýðingar
Það er lofsvert að Ljóðormur
birtir jafhan þýdd ljóð. Hér em tvö
löng ljóð eftir persneskt skáld, So-
lirab Epehri, í þýðingu Álfheiðar
Lámssdóttur og fjögur Ijóð eftir
jafnmörg portúgölsk ljóðskáld í þýð-
ingu Guðbergs Bergssonar. Hins
vegar verð ég að segja það eins og
er, að ég næ ekki vel sambandi við
þessi Ijóð. Þau eru framandleg - og
síst skal að því fundið. En þýðend-
umir hafa væntanlega lesið heil
ljóðasöfh eftir hvert skáld, og sam-
anlagt skapar ljóðasafnið hverju
ljóði þess umhverfi eða andrúmsloft
- sem lesandi einangraðs ljóðs nýtur
ekki. Ég held því að þýddu skáldin
þyrftu þess enn frekar en hin inn-
lendu, að nokkur ljóð þeirra komi
saman. Er skemmst að minnast dýr-
legs safns 30 ljóða Else Lasker-
Schúler á bók hjá Iðunni nú um
jólin.
Samanlagt virðist mér þetta frekar
slappt hefti Ljóðorms - þótt aðeins
sé miðað við næsta hefti á undan.
Það skásta sem hér birtist er þokka-
legt, en ekkert verulega sterkt.
Útgerðin á þessu tímariti virðist
mér látlaus úr hófi fram. Það er lít-
ið, óásjálegt og birtist sjaldan, þrjú
smáhefti árlega. Samt er það að
hluta fjármagnað með þremur heil-
síðuauglýsingum. Mér hefur skilist
að útbreiðslan sé lítil, enda hefur
mér vitanlega ekkert verið gert til
að auka hana, ritið t.d. ekkert aug-
lýst. Það er leitt, og óskandi að
Ormsliðar taki sig á. Þetta gæti orð-
ið sá vettvangur íslenskra ljóða sém
allir vildu fylgjast með og gæti rofið
þá einangrun sem ljóðskáld búa við.
Ljóðaupplestur dregur oft að sér
fjölda manns, en sárafáir kaupa
ljóðabækur. Það er engin von til að
fólk kaupi árlega tugi ljóðabóka eft-
ir skáld sem það þekkir ekki, en hitt
ætti að geta orðið, að það kaupi sam-
eiginlegan vettvang þeirra og að
skáld telji sér fremd í því að birtast
þama.
TiHínning fýrir hraðn
Matthias Magnússon:
Við segjum ekki nóg.
Medúsa, 1986, 20 bls.
Þetta er þriðja ljóðabók höfundar,
sem undanfarið hefur líka birt und-
arlegar stuttar sögur í Sunnudags-
blaði Moggans. Áður birti hann
Lystigarðinn, 1980 og Dínur, 1984.
Hér em aðeins tólf ljóð. Þau ein-
kennast meðal annars af þvi, að
fjarskyldum hlutum er slegið saman
að hætti surrealista. Stundum er
reyndar vemlegt samhengi, svo sem
í þessu ljóði með óræðu nafni:
MEÐ HUNDRAÐ AUGU EINS
OG VENJULEGA
einhvers staðar á efstu hæð
er hvítt völundarhús
bamalega byggt og hvítt eins og
sápuþvegið tré
þar hef ég birst og stimað af
hræðslu
og þar hef ég hitt konu sem færði
mér
þrjár hvelfdar kmkkur hálfar af
ljósi
hún var búin til úr dálítilli
stjömuskímu
fullu herbergi úr ryki sem settist
á kinnar hennar
, og tveimur spenntum bogum sem
vom augabrúnir þessara
stóm lokuðu augna
Myndlíkingar með mótsögnum em
m.a. kmkkur sem em „hálfar af
ljósi" eins og það væri vökvi, einnig
í lýsingu konunnar, sem ljóðið bein-
ist að, fyrri hluti þess er einskonar
sviðsetning, með vandrataðri leið,
sem hefst bara einhvers staðar á
ókunnum stað, og talandinn er
stjarfur af ótta, þetta boðar hve mik-
ilvægt takmarkið er, konan. Merki-
legt er að hún er gerð úr því sem
jaðrar við að vera tómið eitt: her-
bergi sem geymir ekkert nema ryk,
og skíma stjarna, en hún er daufast
náttumlegs ljóss. Bogarnir færa
háskalega spennu inn í myndina, og
þungamiðja hennar verða augun,
sem í andstöðu við augabrúnirnar
sýna mikla kyrrð; stór og lokuð.
Skyldi ótti talandans eiga sér sam-
svömn í bamalegri byggingu
völundarhússins? Áhersla er lögð á
að láta okkur skynja völundarhúsið,
lýsing þess er myndræn. Hér verð
ég að gagnrýna orðalag, hefði ekki
farið betur á því að skipta um röð
fremstu orðanna í 3. síðustu línu:
herbergi fullu af ryki o.s.frv.
Hér em einnig verk sem mér finnst
skolli ómerkileg, svo sem:
FÉLAG ÍSL. FLUGNA
á aðalfúndi var borin upp
tillaga um sérstök skýli
til vamar almenningi
þegar fer að rigna kókosbollum
- og ekki verður séð að þetta verk
réttlætist heldur af stöðu sinni í
heildinni. Litlu skárri finnst mér
ÍTALÍA SJALDGÆFT ROT og
DVERGAR, en í því síðasttalda er
dregin gamaldags glansmynd af son-
um talandans, mig minnir að ég
hafi séð hana á kakó- eða kexauglýs-
ingum frá því um 1920, þeir em
„klæddir bosmabuxum úr flaueli
og leikandi hnakkakertir á litlar
fiðlur
Matthías Magnússon.
Bókmenntir
Örn Ólafsson
á kvöldin syngja þeir vopnaðir
stingsverðum
Þetta tengist svo fjarlægari hlut-
um, m.a.
syngja þeir fyrir mig
lög um sólina
um frostið
og þessa löngu bið til morguns
- en útkoman virðist mér ekki
áhrifarík, þetta tengist ekki í neitt
vemlega merkilegt.
Önnur ljóð em betri, og einna best
finnst mér síðasta ljóðið, þar sem við
skynjum draum villidýrs í mglings-
legum skynmyndum, þar sem mest
ber á ljósbliki og hreyfingu:
CHITA
á undan vindi fara
dynir fóta í stráum
hvíslandi hnéskeljar
gneistandi fiskar í augum
og flugur sem endurkasta regn-
bogum
vindur þyrlast í hári trjánna
hún er ofar jörðu og gufa hvílir
með glófum fæturna
eins og ský
um huga hennar flækist svefninn
og þýtur framhjá trjástofni
brýtur bjölluskum með depli
augans
finnur fyrir blettóttum lendum
hennar
og urrar í loðinni brekku
þau stíga varlega inn um kvið
rósablaðs
þar sem ómar allt af klaufasparki
hún krafsar í auga
krafsar dílótt skinnið og
fyrir augum hennar líður kín-
verskt landslag
séð úr lofti en hún kemur ekki
upp hljóði
sprek verður undir herðablaði
glitrandi fiskar þjóta i gagnstæðu
rjóðri
sólarljósið lendir á kólnandi
speglum
þófar blotna f blóði
hún vaknar til að borða
Hér getur flest staðist samkvæmt
reynslu rándýrsins, sem virðist sofa
upp í tré. T.d. gætu kólnandi speglar
sólarljóssins verið stöðuvötn að
kvöldlagi. Einnig em hér líkingar,
svefhinn virðist „persónugerður“
sem karldýr sem fer upp á dreym-
andi læðuna (11. og 12. lína). Sumt
verður fjarstæðara: blik augna er
eins og fiskar, síðar þjóta þeir um
rjóður sem er á einhvem hátt gagn-
stætt. Er ekki best að taka rök-
hyggjuna úr sambandi um stund og
láta okkur dreyma með rándýrinu;
ekki veit ég hvernig gengið verður
„inn um kvið rósablaðs", en í þeim
smágera, finlega heimi rúmast svo
öll sléttan með klaufasparki hjarð-
anna. Þvílík „ruglun skynjunar“
einkennir drauma.
Þetta ljóð er eins og sjá má einkar
myndrænt, og framan af virðast mér
stuttar línurnar miðla tilfinningu
fyrir hraðri ferð.
Mér virðist af þessu að Matthías
eigi góða spretti, og betri en í fyrri
bókum, en þyrfti að verða gagnrýnni
á verk sín þegar hann velur til birt-
ingar. Frekar en að birta þetta kver
hefði að mínum dómi verið mun
sterkara að setja 3-4 ljóð í tímarit,
og betri útbreiðsla.