Dagblaðið Vísir - DV - 14.08.1987, Blaðsíða 15
FÖSTUDAGUR 14. ÁGÚST 1987.
15
Hinn eilrfi
,.húsnæðisvandi“
„Samtimis spretta upp kolólöglegar „leigumiðlanir" á vegum alræmdra
fjárglæframanna sem féfletta leigjendur án þess aö lögreglan lyfti litla-
fingri.“
,,Húsnæðisvandinn“ hefur verið
eitt viðmesta umíjöllunarefni síð-
ustu tveggja ríkisstjórna. Sú sem
nú er nýsest að völdum virðist
verða að leysa „vandann“ upp á
nýtt þar eð lausn síðustu ríkis-
stjórnar, sem kynnt var þjóðinni
sem endanleg lausn hans, reyndist
við nánari athugun hafa skapað
stærri „vanda“ en hún leysti.
Húsnæðismálastefna stjómvalda
sýnist hvað innri mótsagnir áhrær-
ir einna helst nálgast ósamkvæmni
þá sem ríkir í áfengismálastefnu
okkar. Virðist sú regla gilda að
opinberar ráðstafanir á þessu sviði
skuli jafnan hlúa sem best að þeim
efnameiri. Til samræmis við þetta
er mönnum synjað um húsnæðislán
reynist tekjur þeirra vera of lágar.
Hafi menn á hinn bóginn 200-300
þúsund króna mánaðarlaun og eigi
jafnvel að auki eignir upp 5-10
milljónir þá'eru þeir alveg sérstak-
lega boðnir velkomnir til niður-
greiddrar vaxtaveislu „nýja
kerfisins“.
Á sama tíma og félagsmálaráðu-
neytið upplýsir að líklega sé búið
að ráðstafa 1500-2000 milljónum
króna í lánsloforð til 1200 aðila,
sem hver um sig á skuldlausa eign
upp á 3 milljónir króna, hefur fé-
lagsskapur á borð við húsnæðiss-
amvinnufélagið Búseta orðið að
sæta þrengstu mögulegum skilmál-
um við byggingu lítilla 2 og 3
herbergja íbúða yfir eignalausa fé-
lagsmenn sína. Öryrki, sem fengi
íbúð í Búsetablokkinni, sem nú
loksins er byrjuð að rísa í Grafar-
voginum, verður t.d. samkvæmt
umræddum skilmálum að fara úr
íbúð sinni ef örorka hans lækkar
niður fyrir 50%.
(Orðrétt segir í skilmálum hús-
næðismálastjórnar frá 30. október
1985: „Komi í ljós að örorkan reyn-
Kjállarmn
Jón Rúnar Sveinsson
félagsfræðingur
ist ekki varanleg og félagsmaður
öðlist fulla heilsu, skal hann fá
hæfilegan umþóttunartíma til að
rýma íbúðina. . .“!!!)
Hrun hins „frjálsa" leigu-
markaðar
Nýlega var greint frá því í sjón-
varpsfréttum að leiguíbúðum hefði
fækkað stórlega á höfuðborgar-
svæðinu að undanförnu. Einnig
kom fram að leiguverð væri nú
óheyrilega hátt og mundi væntan-
lega hækka enn meira er líður á
haustið og námsmenn utan af landi
taka að streyma til höfuðstaðarins.
Samtímis spretta upp kolólöglegar
„leigumiðlanir" á vegum alræmdra
fjárglæframanna sem féfletta leigj-
endur án þess að lögreglan lyfti
litlafmgri.
I sjónvarpsfréttinni var vitnað til
eins helsta fjárfestingarsérfræð-
ings þjóðarinnar, dr. Péturs H.
Blöndal, sem telur að það séu fyrst
og fremst bættir ávöxtunarmögu-
leikar peningafólks sem leiði til
þess að það losi sig við óarðbærar
leiguíbúðir og kaupi í staðinn verð-
bréf. Enda verður ekki betur séð
en að álíka „ávöxtunarkrafa" á
leigumarkaðnum og nú tíðkast á
hinum blómstrandi verðbréfa-
markaði krefðist mánaðarleigu er
næmi a.m.k. 40-50.000 kr. fyrir
venjulega 3 herbergja íbúð.
Stórhýsabyggingar I stað
leiguíbúða
I ársbyrjun 1984 gerði húsnæðis-
samvinnufélagið Búseti 5 ára
áætlun um byggingu 1000 íbúða.
Áætlun þessi tók mið af lágmarks-
þörfum félagsmanna, en þúsundir
leigjenda á höfuðborgarsvæðinu
höfðu þá nýlega gengið í félagið. í
dag, þremur og hálfu ári seinna,
er augljóst að þessi áætlun var full-
komlega i samræmi við hina
raunverulegu þörf. Hefðu stjórn-
völd borið gæfu til þess að hrinda
henni í framkvæmd væru nú 8-700
búseturéttaríbúðir risnar af
grunni. Þarf nokkur að velkjast í
vafa um að ástand leigumarkaðar-
ins væri þá allt annað og betra en
það er í dag?
í stað þess að auka byggingar
leiguíbúða hefur fjármagni til hús-
bygginga annars vegar verið varið
til áframhaldandi ofneyslu innan
einkaíbúðageirans og hins vegar
til ofþenslu í íbúðabyggingum á
suðvesturhorninu. Þannig hefur
húsnæði á mann stækkað verulega
frá árinu 1983; eða úr ca 40 fermetr-
um á mann upp í um 42-43 fermetra
nú í dag. Rýmisaukningin er því
um 5% á mann á þessum örfáu
árum. Hefði ekki verið skynsam-
legra að verja svo sem helmingi
þess fjármagns sem fór i þessa
einkaneysluaukningu til bygging-
ar leiguíbúða?
Skipting húsnæðisfjármagnsins
eftir landshlutum hefur á þessu
tímabili orðið æ óhagstæðari
landsbyggðinni. Steininn tók þó úr
í því efni á sl. ári; þá runnu 82%
af nýbyggingarfé Húsnæðisstofn-
unar til suðvesturhornsins meðan
landsbyggðarkjördæmin sex, þar
sem 40% landsmanna búa, fengu
aðeins 18% þessa fjármagns í sinn
hlut.
Einkastefnan í öndunarvél
Séreignarstefnan í húsnæðismál-
um hefur undanfarin 4-5 ár átt við
mikla erfiðleika að stríða. Unnend-
ur þessarar stefnu skrúfuðu því í
skyndi saman öndunarvél sem gef-
ið var nafnið ..nýja húsnæðislána-
kerfið“. Nú er hins vegar komið á
daginn að sjúklirgurinn er á síð-
asta útsoginu, þrátt fyrir bæði
blóðgjöf og gerviöndun.
Hinn raunverulegi húsnæðis-
vandi okkar Islendinga er nefni-
lega fólginn i misskiptingu
húsnæðisstofnsins sem miðað við
meðaltalsreglu er líklega sá öflug-
asti i heiminum. Með öðrum
orðum; „dreifingarkerfið11 er gjöró-
nýtt, þó svo að heildarframleiðslan
á húsrými hafi undanfarin tuttugu
ár verið kappnóg og oft vel það.
Markaðsöflin og verðbólgan hafa
viðhaldið og líklega aukið þessa
misskiptingu húsnæðisgæðanna,
ásamt öfugvirkandi stjórnvaldsað-
gerðum á borð við vaxtafrádráttar-
heimildir hátekjumanna, afnám
stærðarreglna nýbygginga (árið
1980) og mistök á borð við „nýja
lánakerfið" 1986.
Hvað snertir félagslegar íbúða-
byggingar hefur mönnum tekist
undurvel að hanna dýrt og óskil-
virkt „dreifikerfi" sem kennt er við
verkamannbústaði. Til eru önnur
form en „félagsleg einkaeign"
verkamannabústaðanna sem nota
má við uppbvggingu félagslegs
húsnæðis. Slík form. til að mvnda
bæði hefðbundið leiguíbúðafvrir-
komulag og einnig samvinnurekst-
ur á íbúðarhúsnæði. myndu nýtast
mun betur í þágu ungs fólks og
láglaunafólks og annarra þjóðfé-
lagshópa sem „húsnæðisvandinn"
hefur komið einna verst við á und-
anförnum árum.
Jón Rúnar Sveinsson
„Hjnn raunverulegi húsnæðisvandi okk-
ar íslendinga er nefnilega fólginn í
misskiptingu húsnæðisstofnsins sem
miðað við meðaltalsreglu er líklega sá
öflugasti í heiminum.“
Framtaðart)róun höfiiðborgarsvæðisins
Einn af merkari skipulagsfræð-
ingum þessarar aldar var Grikkinn
Doxiadis sem nú er látinn fyrir
nokkrum árum. Hann velti því
töluvert fyrir sér hvernig æskilegt
væri að borgir þróuðust. Niður-
staða hans var í grófum dráttum
sú að það væri æskilegt að þróun
borga tæki ákveðna stefnu. í stað
þess að rífa gamla borgarhlutann
og reyna að troða þar inn fyrir-
tækjum og bílum, sem aldrei var
gert ráð fyrir i upphafi, væri heppi-
legra að endurnýja þessa borgar-
hluta hægt, byggja ný miðhverfi
utan þessa gamla kjarna og síðan
koll af kolli.
Að mörgu leyti er þetta skynsam-
leg stefna. Engum bifvélavirkja
dytti t.d. í hug að setja V-8 vél í
gamlan vélvana bíl án þess að gera
miklar hliðarráðstafanir. Þótt ís-
lenskum læknum hafi að sögn
tekist að yngja upp einstaka mann
með líffæraflutningum þá gildir hér
sama lögmál og með gamla bæjar-
hluta. Nauðsynlegt er að við-
hafa fyllstu aðgát ef vel á að
fara.
Fyrir um 30 árum lagði danskur
arkitekt, Peter Bredsdorff, sem
fenginn hafði verið til að skipu-
leggja Reykjavík, það til að þegar
í stað væri hafist handa um að
byggja nýjan miðbæ. Af texta með
þessum tillögum má sjá að honum
voru hugmyndir Doxiadisar, eða
álíka hugmyndir, vel kunnar. Voru
4 kostir athugaðir í þessu sam-
bandi: Áframhaldandi þróun inn
Laugaveg og nýir hugsanlegir mið-
bæir, við Elliðaár, á flugvallar-
svæðinu og við gatnamót
Miklubrautar og Kringlumýrar-
KjaUariim
Gestur Ólafsson
skipulagsfræðingur
og arkitekt
brautar.
Miðbæjarstæði við Miklubraut
Kringlumýrarbraut varð fyrir val-
inu og nú fyrst 30 árum seinna er
verið að opna verslunarmiðstöð á
þessum stað. Á þessum áratugum
er þróun borgarinnar hins vegar
komin langt austur fyrir Elliðaár.
Ákveðnar verslunarvenjur og
tengsli hafa samt myndast á þeim
svæðum sem liggja að fyrirhuguð-
um miðbæ á síðastliðnum 30 árum
sem þessi verslunarmiðstöð mun
breyta. Á næstu mánuðum mun
koma í ljós hve mikil og afdrifarík-
þessi áhrif verða.
Höfuðborgin þróast á nesj-
um
Undanfarin ár hefur byggð á höf-
uðborgarsvæðinu í megindráttum
þróast á nesjum: Seltjarnarnesi,
Kársnesi, Arnarnesi og Álftanesi.
en síðan hefur verið byggt lengra
upp til landsins. Byggðaþróun á
þessum nesjum er hins vegar núna
að koma að ákveðnum mörkum.
Suðaustan við byggð á höfuðborg-
arsvæðinu liggur sprungubelti sem
ótryggt er að byggja á. Þar er land
vemdað vegna vatnsbóla, auk þess
sem þetta land liggur hátt vfir sjáv-
armáli. Byggð á höfuðborgarsvæð-
inu getur þvi ekki þróast miklu
lengra til fjalla með góðu móti,
heldur þarf að leita nýrra leiða.
Skipulagsstofa höfuðborgar-
svæðisins hefur bent á að nú sé að
myndast nýr ás í byggðinni á þessu
svæði sem liggi frá norðaustri til
suðvesturs, í stað núverandi um-
ferðaræða sem liggja austur vest-
ur. Eitt mikilvægasta verkefni í
svæðisskipulagi höfuðborgarsvæð-
isins nú er að fá fólk til að gera sér
grein fvrir þessari staðrevnd. gera
nauðsynlegar ráðstafanir i tima og
borga.
auðvelda samruna bvggðar á þessu
svæði eftir þessum nýja ás.
Þótt skýringarmynd Doxiadisar
sé í sjálfu sér einföld þá fer því
fjarri að menn hafi almennt með-
tekið þá hugsun sem þar liggur að
baki. jafnvel þótt menn geti i sjálfu
sér verið henni sammála. Mynd
skipulagsstofu höfuðborgarsvæðis-
ins af nýjum bvggðaás þessa svæðis
er líka einföld við fvrstu sýn. Að
skilja mikilvægi þessa máls og að
auðvelda bvggðaþróun eftir þess-
um ás er hins vegar mjög flókið ef
vel á að vera. Vonandi tekur það
okkur ekki líka 30 ár að átta okkur
á þessu máli. Gestur Ólafsson
svæðis.
„Miðbæjarstæði við Miklubraut
Kringlumýrarbraut varð fyrir valinu og
nú fyrst 30 árum seinna er verið að opna
verslunarmiðstöð á þessum stað.“