Dagblaðið Vísir - DV - 22.09.1988, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR 22. SEPTEMBER 1988.
15
Að avaxta sitt
Þaö vilja margir ávaxta sitt pund
eöa græöa eins og þaö er kallað
ööru nafni. Þetta hefur berlega
komiö í ljós síöustu ár, þegar veru-
legur hluti af sparifé í bönkum hef-
ur streymt í veröbréfafyrirtæki,
sem auglýsa háa ávöxtun. Við
þessu er raunar ekkert að segja, ef
þetta hefði aðeins kosti, en ýmsir
gallar eru þessa dagana að koma í
ljós. Eitt fyrirtækið hefur oröiö að
hætta í góðu ávöxtuninni, þar sem
útlán þess reyndust ekki nægilega
traust og lánaö fé kom ekki til baka.
Allt sat orðið fast. Ekki er í dag
ljóst, hvort um verulegt tap er að
ræða eða ekki.
Lánskjaravísitalan
Nokkur reynsla er komin á láns-
kjaravísitöluna. Hún tryggir lán-
veitendur í verðbólgu, en mörgum
fyrirtækjum og einstaklingum,
sem skulda, flnnst hún þungbær.
Reyndar skapar hún svo mikinn
vanda, að óvinsældir hennar geta
lagt hana að velh, þar sem hún
kynni ekki lengur að hafa nægan
pólitískan stuðning. Líklega verður
hún afnumin.
Þegar lánskjaravísitalan hóf
göngu sína skrifaði undirritaður
nokkrar greinar í DV og fagnaði.
Bent var á það augljósa hagræði,
að eigendur spariíjár gætu nú
tryggt hag sinn og hægt væri með
þessu nýja skipulagi að veita lán
til langs tíma með lágum vöxtum,
þar sem lánveitandinn þyrfti ekki
lengur að óttast um höfuðstólinn
og gæti því sýnt hófsemi í vaxta-
töku. Var þá verið að tala um 2-3%
raunvexti og alls ekki meira en
4-5%.
Mikil öfugþróun
Ég geri ráð fyrir, að ég og margir
Kjallarinn
Lúðvík Gizurarson
hæstaréttarlögmaður
aðrir hefðum mælt á móti láns-
kjaravísitölunni, ef við hefðum séð
þróun vaxtamálanna fyrir. í stað
þess að halda raunvöxtum lágum
um ákveðið árabil, meðan þjóð-
félagið aðlagaðist lánskjaravísi-
tölunni og verðtryggðum lánum,
var fljótt farið að tala um allt að
10% raunvexti með verðtryggingu
í bankakerfinu og 10-20% „raun-
ávöxtun" á gráa markaðinum.
Þetta var mikil skammsýni. Hér á
landi haföi ríkt hugsunarháttur
verðbólgunnar í áratugi og það var
vonlaust að lækna hann á einum
degi. Til þess þurfti nokkur ár, jafn-
vel heilan áratug. Grái peninga-
markaðurinn hefur lítið sjáanlegt
gagn gert, en hann hefur valdið
ómældu tjóni, þar sem þjóðin var
ekki í stakk búin til að taka við
honum. Dæmi skal tekið:
Tóm verslunarhús
í dag blasa við tóm og hálfbyggð
verslunarhús um alla Reykjavík.
Þetta eru í mörgum tilvikum fram-
kvæmdir, sem grái peningamark-
aðurinn hefur íjármagnað. Arð-
semin getur ekki verið mikil þarna
og í sumum tilfellum er hún engin
eða minni en engin. Með sam-
drætti i innflutningi og verslun
getur þetta ástand átt eftir að
versna. Til viðbótar koma svo áhrif
háu vaxtanna í þá átt að fyrirtækj-
um fækkar, þar sem öflug fyrirtæki
standa sig, en þau illa settu hætta
eða verða gjaldþrota. Það er hætt
við að „ávöxtun" verði lítil í bili í
þessum óseldu og ónotuðu verslun-
arhöllum. Þar hefur margur ætlað
að ávaxta sitt pund og græða, en
situr í staðinn uppi mað óarðbæra
flárfestingu. Gamli verðbólguhugs-
unarhátturinn, þar sem stein-
steypa var gull, virðist enn lifa
góðu lífl í byggingu verslunarhúsa.
Frelsi eða ekki frelsi
Þegar framkvæma á frelsi í við-
skiptum, er ekki hægt að stíga skref
að hálfu. Við höfum frelsi eða ekki
frelsi. Svo einfalt er það.
Ef gefa átti vextina frjálsa, þá
varð að gefa allar lántökur frjálsar.
Þær erlendu líka. Einnig varð aö
hafa gengið frjálst eða allavega
mátti ekki falsa það, eins og gert
hefur verið. Erlenda genginu hefur
verið haldið uppi með valdboöi rík-
isins, þannig að allt er úr skorðum,
og ekki er við neitt ráðið.
Ef við vorum ekki tilbúin til að.
hafa frjálsa vexti, frjálsar erlendar
lántökur og frjálst gengi, þá verð-
um við að sætta okkur í bili við
stjórn á þessu öllu, þar sem ekki
er hægt að sleppa einum þáttanna
lausum, þegar aðrir eru bundnir.
Lokaorð
Þetta eru lauslegir punktar um
að ávaxta sitt pund. Margir hafa
grætt á frjálsu vöxtunum, þótt ein-
hverjir græði þar meira en aðrir.
Ýmsir fara samt illa út úr þessu,
þar sem hugsunarháttur verð-
bólguáranna er enn við lýði. Það á
sérstaklega við skuldarana.
Stærsti ókosturinn hefur samt
lítið verið ræddur enn þá, en lík-
lega segir þetta allt saman í sundur
friðinn í þjóðfélaginu, eins og það
var orðað svo vel á Alþingi árið
1000. Hluti þjóöarinnar trúir ekki á
neitt, en hinn parturinn er farinn
að trúa á peningana, mátt þeirra
og megin. Þá er friðurinn úti.
Lúðvík Gizurarson
pund
■ii.—■■■■■■■ .... ■ „í dag blasa við tóm og hálfbyggð verslunarhús um alla Reykjavík. -
■I Arðsemin getur ekki verið mikil þarna," segir i greininni.
„Þegar framkvæma á frelsi í viðskipt-
um, er ekki hægt að stíga skref að
hálfu. Við höfum frelsi eða ekki frelsi.
Svo einfalt er það.“
Fiskeldisbylt-
ing er hafín
Að ósk Landssambands fiskeldis-
og haíbeitarstöðva hefur Veiði-
málastofnun gert könnun á ráð-
stöfun þeirra 11 milljón gönguseiða
sem framleidd voru á íslandi í vor.
Niðurstöður þessarar könnunar
eru eftirfarandi; í hafbeit hefur
verið sleppt 2,2 milljónum göngu-
seiða. Það er liðlega tvöfalt meira
en gönguseiðaframleiðsla allra lax-
veiðiáa á landinu.
Alls eru í strandeldi 3,2 milljónir
gönguseiða og í sjókvíaeldi um 2,7
milljónir. Enn er óráðstafað 1,7
milljónum gönguseiða en allt bend-
ir til þess að þau verði tekin í eldi
í tönkum og kvíum nú á haust-
dögum.
Alls hafa tapast vegna sjúkdóma,
flutninga og veðurs um 1,2 milljón-
ir gönguseiða.
Ársverkum fjölgar
Hafbeitarseiðin munu væntan-
lega skila sér að miklum meirihluta
næsta sumar. Miðað viö 8% meðal-
heimtur mun hafbeitin skila um
530 tonnum af laxi á næsta sumri.
Það er sama magn og öll fram-
leiðsla á eldislaxi hérlendis árið
1987.
Ef fram fer sem horfir munu
verða alin 7,6 milljón gönguseiði í
tönkum og sjókvíum í vetur. Ef
gert er ráð fyrir miklum en eðlileg-
um afíöllum verða a.m.k. 5-5,5
milljón fiskar lifandi er slátrun á
þessum árgangi hefst en hún mun
væntanlega heflast haustið 1989 og
standa fram á sumarið 1990. Þessi
KjaUarinn
Friðrik Sigurðsson
framkvæmdastj. Landssamb.
fiskeldis- og hafbeitarstöðva
árgangur mun því gefa af sér um
15.000 tonn af laxi. Það svarar til
um 100-120.000 tonna þorskaflá í
aflaverðmaéti. Þar að auki mun
framleiðsla á silungi geta numið
allt að 500 tonnum á sama tíma.
Áætlað útflutningsverðmæti lax og
silungs er um 5 milljarðar króna.
Það er um 10% af heildarverðmæt-
um all útflutnings frá íslandi árið
1987. Þá má og geta þess að útflutn-
ingsverðmæti áls á síðasta ári var
um 5 milljarðar króna. Miðað við
reynslu Norðmanna þarf um 1000
ársverk til að framleiða 13.000 tonn
af laxi. Reynsla Norðmanna er sú
að hver 1000 ársverk í framleiðslu
geti þýtt allt aö 1000 ársverk í af-
leiddum störfum, svo sem slátrun
og pökkun, fóðurframleiðslu, flutn-
ingum, viðhaldi og annarri þjón-
ustu. Um síðastliðin áramót voru
um 250 ársverk unnin í íslensku
fiskeldi. Ársverkum á því eftir að
flölga verulega þar.
Ekki bara lax
Til þess að framleiða 15.000 tonn
af laxi þarf á milli 20 og 25.000 tonn
af fiskafóðri. Nú þegar eru hérlend-
is a.m.k. 3 fyrirtæki vel í stakk
búin til þess að sinna þessari þörf
íslensks fiskeldis. Ef allt tiltækt
hráefni væri nýtt til fiskafóðurs
mætti ala hérlendis a.m.k. 100.000
tonn af laxi árlega.
Gera verður ráð fyrir að á næstu
árum geti hafbeitarsleppingar
„Ef allt tiltækt hráefni væri nýtt til
fiskafóðurs mætti ala hérlendis a.m.k.
100.000 tonn af laxi árlega.“
„Hafbeitarseiðin munu væntanlega skila sér að miklum meirihluta næsta
sumar,“ segir greinarhöfundur.
numið 5 milljónum gönguseiða ár-
lega. Það mun geta gefið af sér
1000-1500 tonn af laxi á ári. Þá er
ekki ólíklegt að eldi á gönguseiðum
verði að jafnaði 10 milljón göngu-
seiði á ári. Það mun geta gefið af
sér 25-30.000 tonn af laxi á ári
hverju.
En framtíðin er ekki bara lax.
Aðrar þjóðir, sem náð hafa forskoti
á okkur í eldi á laxi, hafa nú þegar
skapað sér traustan grunn til þess
að standa á við upphaf nýs fiskeld-
isáratugar. Þannig hafa til dæmis
Skotar pg Norðmenn hafið um-
fangsmikið rannsóknar- og þróun-
arstarf við eldi annarra tegunda en
laxfiska. Má þar nefna tegundir
eins og lúðu, þorsk, sandhverfu,
steinbít og fleiri tegundir.
Lúða og hörpudiskur
Hér á landi eru einnig að gerast
ýmsir athyghsverðir hlutir. Um
nokkurra ára skeið hafa átt sér stað
rannsóknir á söfnun og eldi smá-
lúðu. Verkefni þetta er samstarfs-
verkefni íslandslax hf. og Hafrann-
sóknastofnunarinnar og Rann-
sóknastofnunar fiskiðnaðarins. í
tengslum við það verkefni er starf-
andi stuðningshópur nokkurra fyr-
irtækja innan íslensks fiskeldis. Þá
er einnig í gangi athygUsvert verk-
efni á Hjalteyri við Eyjaflörð. Þar
hafa sveitarfélög, fyrirtæki og ein-
staklingar sameinast um rann-
sóknir og þróunarstarf við lúðu-
eldi. Þar er einnig ætlunin að reyna
að ná tökum á klaki og seiðaeldi á
lúðu. Þá er unnið að tilraunum við
söfnun og eldi hörpudisks á Breiöa-
firði og við Vatnsleysuströnd.
Einnig eru í gangi eldistilraunir í
Tilraunastöö Hafrannsóknastofn-
unarinnar á Stað við Grindavík á
sæeyrum en þaö er innfluttur sæ-
snigill frá Kaliforníu. Þá eru einnig
uppi áform hjá íslenskum fiskeld-
isfyrirtækjum aö hefla eldi á sand-
hverfu.
Það er því ljóst að margt áhuga-
vert er að gerast og við eigum von-
andi eftir að sjá hér mun fleiri teg-
undir í eldi. Norðmenn áætla að
framleiðsla þeirra á öðrum tegund-
um í eldi en laxi og silungi geti
numið allt að 120.000 tonnum áriö
1994.
Fiskeldisbylting er hafin hérlend-
is. Stjórnvöld gáfu tóninn í vor með
því að heimila flárfestingarlána-
sjóðum að lána allt að 800 milljónir
til stofnframkvæmda í fiskeldi á
þessu og næsta ári. Næsti leikur
er að tryggja eðlilega afuröalána-
fyrirgreiöslu í fiskeldi og ef það
tekst er lítill vafi á því að fiskeldi
er framtíðaratvinnugrein.
Friðrik Sigurðsson