Dagblaðið Vísir - DV - 12.10.1988, Blaðsíða 14

14
MIÐVIKUOAGUR |2. OKT.ÓRER ,1938,
Frjálst.óháð dagbJað
Otgáfufélag: FRJALS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvaemdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaöaafgreiösla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SlMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRjALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverö á mánuði 800 kr.
Verö i lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblaö 90 kr.
Vekur ekki traust
Fyrstu aðgerðir nýju ríkisstjórnarinnar vekja ekki
traust. Aðgerðunum hefur óneitanlega verið komið sam-
an í skyndingu, enda var ríkisstjómin mynduð skyndi-
lega. Taka verður undir það, sem segir í síðasta hefti
tímaritsins Vísbending. í grófum dráttum fela efnahags-
aðgerðir stjórnarinnar í sér lán og styrki til atvinnu-
vega og heimila, sem atvinnuvegir og heimih eiga að
greiða í hærri sköttum. Tilburðir til að ráða niðurlögum
verðbólgu eru ótraustvekjandi. Ýmsar aðgerðirnar eru
mótsagnakenndar og gætu gert illt verra.
Af almennum þensluaukandi aðgerðum má nefna
þrjú prósent gengisfellingu og stefnt er að þrjú prósent
lækkun raunvaxta. Lækkun raunvaxta með handafli
er af hinu illa. Líklegt er, að hún standist ekki. Ríkis-
stjómin setur tímabundna verðstöðvun á vörur og þjón-
ustu, með ýmsum undantekningum. Ríkisstjómin setur
tímabundna stöðvun á launahækkanir og fiskverð. Shkt
gæti dregið úr verðbólgu, ef það fengi staðizt í nokkurn
tíma. En sá tími verður skammur. Ekki er vegið að rót-
um meinsins. Verðstöðvun með lagaboði mun brátt gera
iht verra. Vandinn safnast fyrir, og blaðran springur,
um leið og lögin hætta að verka. Þarna er því aðeins
verið að ná verðbólgu niður í nokkra mánuði - á papp-
írnum. Sama ghdir um laun. Þegar verð hækkar, munu
launþegar sækja að með kröfur um kauphækkanir. Því
miður gerir ríkisstjómin ekkert til að stöðva hina háska-
legu verðbólgu hér - nema skamma hríð. Enn mætti
vona, að eitthvað betra kæmi ffá ríkisstjórninni á þeim
tíma, sem hún hefur keypt sér. En reynslan vekur ekki
góðar vonir í því efni.
Það, sem veldur verðbólgu, er fyrst og fremst eyðsla
umff am efni. Lækkun raunvaxta mun ýta undir eyðslu.
Halli á ríkissjóði veldur aukinni eyðslu. Halh verður í
ár. Ríkisstjómin lofar afgangi næsta ár. En aukning
erlendrar lántöku vekur ekki vonir um shkt. Við höfum
svo oft séð ríkisstjómir lofa hahalausum fíárlögum, sem
þær síðar hafa ekki staðið við. Býst einhver kannski
við, að afgangur verði í ríkisfiármálunum, þegar upp
verður staðið næsta haust? Fáir munu gera sér vonir
um shkt. Þá er auðvitað ahs óvíst og hreint ekki lík-
legt, að þessi stjóm sitji svo lengi.
í stórum dráttum er eins og þessi ríkisstjóm sé bara
að kaupa sér tíma til skammrar setu að völdum. Stjóm-
arflokkamir geti hugsanlega farið ff á upp úr áramótum
og sagt sem svo: Sjáið, við náðum verðbólgunni niður.
En almenningur sér strax af fyrstu aðgerðum hinnar
nýju stjómar, að minnkun verðbólgu er blekking. Sama
ghdir um lækkun vaxta. Þegar verðlagið fer af stað,
verðbólgan vex að nýju, munu vextimir þjóta upp á
eftir verðbólgunni.
Það er ekki gæfulegt að ætla að stýra þjóðarskútunni
með milhfærslum. Sama er, hversu sterkar heitstreng-
ingar stjómarhðar hafa í ffammi um, að aðeins þeir
njóti milhfærslanna, sem hafi rekstrargrundvöh.
Ástæða er th að efa ahar shkar heitstrengingar. Við
munum eftir haftabúskap. Við erum ekki reiðubúin th
að samþykkja hann að nýju. Þjóðin mun rísa upp gegn
stjómarflokkunum, jafnskjótt og fram kemur hjá þeim
skýr haftastefna. Eins og sagði í thvitnun í Vísbendingu
hér í upphafi, þá fela aðgerðimar í sér lán og styrki th
atvinnuvega og heimha, sem atvinnuvegum og heimh-
um er ætlað að greiða með hærri sköttum. Þetta lofar
ekki góðu.
Haukur Helgason
140
130
120
110
100
*
i\ # % # % # % 1 \a Gamla lánskjaravj sitalan /X
\ s % % % 4 \ f % # 0 t f # # • % % % % %
L\ /' \ • # /^ \ t / \ \ . % A % X % \ % ... / V" V IV
“c vNyja 1 ánskjaravísitalan Kauptaxtar og = 100 launavísitala
1970
1973
1980
1985
Ár
Lánskjaravísitala og kauptaxtar 1968-1988. (Lánskjaravísitölur = 100, 1979).
Nýja lánskjaravísital-
an betri en sú gamla
Ef vel tekst til um val á launavísi-
tölu veröur mikil bót að hinum
nýja grundvelii lánsKjaravísi-
tölunnar. Aukið vægi launa mun
minnka hættu á misgengi láns-
kjara og launa. Reynsla síðustu
áratuga sýnir að vænta má mis-
gengis ekki sjaldnar en einu sinni
á áratug. Nýr vísitölugrunnur mun
minnka misgengið. Nýja vísitalan
er ekki óhagstæð sparifjáreigend-
um eins og haldið hefur veriö fram.
Lánskjaravísitala
og kaupgeta
Gamla lánskjaravísitalan mælir
kostnað dæmigerðrar fiölskyldu
við aö framfleyta sér og kostnað
við að byggja fjölbýlishús. Hún tek-
ur ekki tiliit til greiðslugetu hins
almenna launþega. Greiðslugetan
er í samræmi við tekjur hans. Ef
lánskjaravísitalan þróast ólíkt al-
mennum launakjörum lenda stórir
þjóðfélagshópar í greiðsluerfiðleik-
um. Sérstaklega á það við um hús-
næðiskaupendur. Fyrir þá er mikið
í húfi að þróun lánskjara og launa
haldist í hendur. Fasteignaveðlán
til einstaklinga eru dijúgur hluti
af því fé sem árlega er lánað verð-
tryggt. Það fer eftir launum fólks
hversu háar íjárhæðir það getur
greitt af lánunum.
Talið er að fjölskyldur með með-
altekjur geti eytt fiórða hluta af
tekjum sínum í afborganir og vexti
af fasteignaveðlánum. Við þetta
hlutfall miða lánastofnanir í
grannlöndum okkar útlán. Á bak
viö regluna liggur áratuga reynsla.
Gamla lánskjaravísitalan fylgir
náiö framfærslukostnaöi. Vaxi
hann hækka lánin og afborganir
þyngjast. Afturkippur kemur í
efnahagslífið ekki sjaldnar en einu
sinni á áratug. Því fylgir að fram-
færslukostnaöur heimilanna
hækkar meira en tekjur þeirra.
Hinn almenni launþegi þarf aö
eyöa stærri hluta af láunum sínum
í nauösynjar. Það sem afgangs er
til að greiða af lánum minnkar aö
sama skapi. En jafnhliða því að
launþegar hafa minna fé handbært
þyngjast afborganimar sökrnn þess
að aukinn framfærslukostnaður
hækkar lánskjaravísitöluna. Laun-
þegar verða af þessum sökum fyrir
tvöfóldu áfalU. Annars vegar
minnkar ráðstöfunarfé þeirra.
Hins vegar vex greiðslubyröin.
Þaö samband á milli greiöslugetu
og launa, sem áður var lýst, skiptir
höfuðmáii þegar valin er vísitala
til að verðtryggja húsnæðislán.
Núverandi lánskjaravisitala er
óheppileg fyrir húsnæðismarkað-
inn. Það hafa þúsundir húsbyggj-
enda þegar upplifaö.
Misgengl lánskjara
og launa
Arin 1983 og 1984 hækkaði láns-
kjaravísitalan 35,6% umfram
KjaUarinn
Stefán Ingólfsson
verkfrœðlngur
kauptaxta. Húsnæöiskaupendum
veittist erfitt að greiöa af lánum
sínum. Margar fjölskyldur lentu í
vanskilum. Sumar töpuðu aleig-
unni. Þjóðfélagiö hefur ekki enn
náð jafnvægi eför áfóll þessara ára.
Það sem geröist hefur veriö nefnt
misgengi lánskjara og launa. Upp-
bygging lánskjaravísitölunnar átti
dijúgan þátt í því að vandinn varð
jafnmikill og raun ber vitni. Ef
lánskjaravísitalan hefði verið
öðruvísi saman sett hefði misgeng-
ið orðið minna en raunin varð.
Sú hætta, sem fylgir núverandi
lánskjaravísitölu, átti að vera
mönnum Ijós fyrir löngu. Reynslan
sýnir aö vísitala framfærslukostn-
aðar hækkar meira en laun þegar
illa árar. Með því að gefa henni
mesta vægið í lánskjörunum var
sköpuð mikil hætta á aö misgengi
lánskjara og launa skapaðist. Verö-
lagsbreytingar á undanfömum
áratugum sýna aö húsnæðiskaup-
endur muni á fárra ára fresti upp-
lifa misgengi launa og lánskjara ef
gamla lánskjaravísitalan verður
notuö óbreytt áfram.
Eðlileg endurskoðun
Lánskjaravísitalan var frum-.
smíði á sínum tíma. Margt bendir
til að höfundar hennar hafi ekki
kannaö hættuna á misgengi láns-
kjara og launa þegar þeir gerðu til-
lögu um 67% vægi framfærsluvísi-
tölu. Ef þeir hefðu kannað eðli vísi-
tölunnar mátti sjá fyrir að mis-
gengi lánskjara og launa kæmi upp
á nokkurra ára fresti. Eftir þá erfiö-
leika, sem leiddu af lánskjaravísi-
tölunni árin 1983 og 1984, er sjálf-
sagt að taka samsetningu hennar
til endurskoðunar. Færa má rök
að því aö við samsetningu vísi-
tölunnar hafi verið misráöið að
gefa framfærsluvísitölunni jafn-
mikið vægi og raun ber vitni. End-
urskoðun á samsetningu láns-
kjaravísitölunnar er jafneðlileg og
endurskoðun á verðgrundvelli
vísitölu framfærslukostnaðar og
vísitölu byggingarkostnaðar.
Grundvöllur þeirra er endurskoð-
aöur á nokkurra ára fresti. í því
sambandi má minna á að verð-
grundvelli vísitölu frámfærslu-
kostnaðar var breytt nýlega. Við
þá breytingu komu sólarlandaferð-
ir inn í vísitöluna og bensínverð
fékk aukið vægi!
Samanburður 1968
«11988
í skýringarmynd með þessari
grein er línurit sem sýnir þróun
gömlu lánskjaravísitölunnar og
hinnar nýju undanfama tvo ára-
tugi. Vísitölumar era bomar sam-
an við launaþróun. Myndin sýnir
því hvemig greiðslubyrði al-
mennra launþega hefði breyst. Við
útreikning á nýju vísitölunni er
notast við þær „launavísitölur“
sem reiknaðar vom á hveijum
tíma. Það era vísitala kauptaxta
árin 1968 til 1979 og launavísitala
eftir þaö. Þó að þessar „launavísi-
tölur“ séu gallaöar sýnir saman-
burðurinn þann eðlismun sem er á
gömlu lánskjaravísitölunni og
hinni nýju. Niðurstaðan úr saman-
burðinum er að nýja vísitalan fylg-
ir launatekjum mun betur en hin
gamla og dregur úr misgengi láns-
kjara og launa. Af myndinni má sjá
að ef lánskjaravísitölunni veröur
ekki breytt má vænta enn meira
misgengis en kom fram 1983 og
1984. Árin 1968 og 1969 hefðu lán-
takendur upplifað gríðarlega mikið
misgengi lánskjara og launa. Á
þessum árum vora lán hins vegar
óverðtryggö svo ekkert slíkt kom
fram. Myndin sýnir einnig að vísi-
tölumar haldast í hendur og þróast
svipað þegar litiö er á langt tíma-
bil. Eigendur sparifjár þurfa af
þeim sökum ekki að óttast um fé
sitt þó vísitölugrunninum verði
breytt.
Stefán Ingólfsson
„Eftir þá erfiðleika, sem leiddu af láns-
kjaravísitölunni árin 1983 og 1984, er
sjálfsagt að taka samsetningu hennar
til endurskoðunar.“