Dagblaðið Vísir - DV - 29.10.1988, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 29. OKTÓBER 1988.
15
Þrjóskan og þjóðin
Stundum undrast maður þá þraut-
seigju íslendinga að leggja það á sig
að búa hér nyrst í norðurhöfum. I
þeirri undrun felst bæði furða og
aödáun. Aðdáun á úthaldinu, furða
á þrjóskunni. Aftur og aftur í gegn-
um aldimar hafa öll rök og öll lög-
mál mælt með því að landið legðist
í auðn og þjóðin væri flutt í einu
lagi á Jótlandsheiðar fjarlægra
landa. Hvað var það sem rak fúllf-
rískt og fúllorðið fólk til að þrauka
við kotbúskap og kröpp kjör þegar
allar bjargir voru bannaðar? Nógar
voru freistingamar til að flyljast
búferlum og leita sér bólfestu í fyr-
irheitnum löndum. Ekki síst þegar
móðuharðindi dundu yfir, eldgos
og hafís og öll sú eymd sem fylgdi
ófrjálsri þjóð allt fram á þessa öld.
Eldra fólk man enn þá tíma. En
landið hélst í byggð og alltaf vom
það einhverjir sem tórðu og mann
fram af manni hélt þjóðin velli -
jafnvel í mestri niðurlægingunni -
enda var einangrunin slík að vafa-
samt er að fólk inni á heiðum eða
úti á annesjum hafi haft minnstu
hugmynd um að önnur sveit væri
hinum megin við hólinn. íslending-
ar vom svo fáfróðir og fjarri um-
heiminum að þeir vissu varla að
útlönd væm til nema þá helst
Kaupmannahöfn sem var nafli al-
heimsins og endamörk veraldar í
augum íslandsmannsins.
Landamærin vom fjömborðið
eða fjallsbrúnin og sjálfsbjargar-
viðleitnin var takmörkuð við túnið
heima. íslendingar höfðu ekki önn-
ur ráð gagnvart hörmungum sín-
um en deyja frá þeim og þá helst
fyrir aldur fram. Þeir höfðu að vísu
lesið um frægðarfarir fommann-
anna sem einkum vom í því fólgn-
ar að þeir drýgðu dáðir í konunga-
hirðum og töfmðu prinsessumar
til hugásta eftir að hafa drepið
óvinaherina af slíkum móð að þeir
urðu samstundis hetjur og heijar-
menni. En svo var ættjarðarástin
römm að þeir þáðu hvorki kon-
ungsdætur né hirðlíf og vom leyst-
ir út með gjöfum forkunnarfögrum
þegar kóngamir kvöddu þá með
tárum.
Straumurinn vestur
Út vil ek, sagði Snorri, og Gunn-
ari á Hlíðarenda þótti hlíðin svo
fógur að hann fór hvergi.
Þeir báðir, Snorri og Gunnar,
guldu fyrir með lífi sínu og þjóð-
ræknin kemst víst ekki á æðra og
göfúgra stig heldur en það að deyja
í þágu hennar. Enda var þjóðin alin
upp við slíkar goðsagnir og alveg
fram á þennan dag hefúr það verið
flokkað undir ættjarðarsvik þegar
menn em staðnir að því að flytjast
af landi brott Það þykir enn í frá-
sögur færandi ef fjölskyldur taka
sig til og setja upp heimili í fiarlæg-
um löndum. Yfirleitt em íslending-
ar nokkuð sammála um að annað-
hvort hafi útflytjandinn verið að
fara á hausinn ellegar þá að flýja
land af einhverjum gmnsamlegum
ástæðum.
En svo var það sem Vesturheim-
ur fannst og fólksflutningar hófúst
seint á síðustu öld og fram yfir
aldamótin. Tugir þúsunda tóku sig
upp frá gömlum ættarjörðum og
sigldu með sitt hafúrtask. Nú er
önnur og þriðja kynslóð þessara
Vestur-íslendinga að skemmta sér
við að heimsækja gamla fóður-
landið eins og eina af furðum náttú-
runnar, fyrirbæri sem er einhvers
konar þjóðminjar fyrir fjölskyld-
una.
Ef einhver undrast þann fjölda
sem er af íslensku bergi brotinn
fyrir vestan og furðar sig á þeim
straumi sem þangað lá frá Fróni,
þá er hitt í rauninni miklu furðu-
legra að ekki skyldu fleiri fara.
Satt að segja hefur það verið miklu
meira átak að sitja eftir en að halda
af stað. Eða hvað var það sem hélt
í hérvistina þegar þjóðin var að
drepast úr hor? Þegar lífið var
kreist áfram í allsleysi og enda-
lausri vosbúð? Ekki var það borg-
arlífið sem ekkert var. Ekki var það
búsældin sem engin var. Helming-
urinn af þjóðinni var samansettur
af þurrabúðarmönnum og sveitar-
ómögum og enginn mátti giftast
niður fyrir sig eða upp fyrir sig.
íslendingasögumar? Já, kannski
vora það íslendingasögumar sem
vora uppfullar af þjóðrembu sögu-
hetjanna og lofsöng um fósturjörð-
ina. Ættjaröarljóðin? Já, ættjarðar-
ljóðin hafa eflaust blásið eldmóði í
saklausa unglingana sem vora ald-
ir upp við að hata Dani og aðra
útlendinga. A.m.k. er það merkilegt
rannsóknarefni hvernig ættjarðar-
ljóðin blómstraðu í margfoldum
kvæðabálkum þegar þessi sama
ættjörð var um það bil að kafíær-
ast í eigin volæði. Nú á tímum er
það fyrir löngu komið úr móð að
yrkja ástarljóð til íslands og hefur
sá siður lagst af efúr því sem ætt:
jörðin hefúr orðið betri við okkur.
Hámark þjóðrækninnar
En þjóðin lagði hvorki íslend-
ingasögumar né ættjarðarljóðin
sér til munns. Hún lifði ekki á róm-
antíkinni. Mér er nær að halda að
það hafi verið þrjóskan fremur
öðra sem hélt aftur af þeim helm-
ingnum af þjóðinni sem lét það
ekki eftir sér að flytjast vestur um
haf. Þrjóskan gegn því að gefast
upp. Stoltið að vilja ekki viður-
kenna ósigur sinn, vilja ekki taka
krókinn í staðinn fyrir kelduna.
Það var auðvitað ekkert vit í því
að þráast við þegar gull og grænir
skógar buðust, þegar bréfin fóra
að berast frá Vesturheimi um gós-
enlandið og guðaveigamar. Ekki
þar fyrir að allt hafi verið dans á
rósum hjá vesturföranum. Frostið
reyndist jafnkalt fyrir vestan og
sumir gengu bónleiðir til búðar.
En þeir þurftu þó ekki að sleikja
sultardropana af nefmu eða bera
bömin út til að lifa vetuma af.
Nei, íslendingar þraukuðu og
endurheimtu meira að segja sjálf-
stæði sitt þegar Danakonungur
kom engum vömum við í upplausn
heimsstyijaldarinnar. Og svo kom
hermangið og nýsköpunin og menn
þurftu ekki lengur á þijóskunni að
halda. Komust meira að segja bæri-
lega af án hennar. Seinna kom síld-
in og landhelgisstríðin og íslend-
ingar gátu að mestu hætt að lifa á
íslendingasögunum þegar Laxness
varð nóbelsskáld. Þetta vora góðir
og fyrirhafnarlausir tímar og við
lifðum þetta allt af án þess að berja
höfðinu við steininn. Svo gengum
við í Nató og fórum að eiga sam-
starf við útlendinga í orkumálum
þrátt fyrir útbreidda tortryggni og
andstöðu nokkurra afkomenda
þeirra landnámsmanna sem ekki
sáu sólina fyrir Fljótshlíðinni. Sú
þjóðrækni náði hámarki þegar
mestu foðurlandsvinimir köstuðu
gijóti og eggjum í þinghúsið.
Viðreisnin, sem framsóknar-
menn kölluðu móðuharðindi af
mannavöldum, bætti enn þá þjóð-
arhag og það era bestu móðuharð-
indi sem sögur fara af. Ekki kæmi
mér á óvart þótt íslandssagan verði
einhvem tímann endurskrifuð og
kaflamir verði kenndir við tímabil-
in fyrir og eftir viðreisn.
í blóð borin
Hvers vegna er ég að rekja sög-
una og það í svona óþjóðhollu Ijósi?
Jú, til að sanna það að þijóskan er
ekki útdauð enn. Þrjóskan í honum
HaUdór Ásgrímssyni er ekki ný af
nálinni. Hann stæði ekki svona
fastur fyrir í hvalamálinu nema
vegna þess að þetta er í blóðinu.
Hann hefur erft þennan kvilla úr
íslandssögunni - til góðs eða ills.
Framsóknarmennimir kalla hann
klettinn í hafinu og enda þótt þeir
geti stundum verið seinheppnir,
framsóknarmenn, þá er líkingin
ekki vitlaus. Halldór er áreiðanlega
afkomandi einhvers afdalabóndans
sem hefur staðið þver í bæjardyr-
unum og hokrað yfir skjáttmum
þegar móðuharðindi náttúrunnar
dundu yfir og annar hver maður í
sveitinni brá búi. Halldór er senni-
lega kominn í beinan karllegg af
Bjarti í Sumarhúsum.
Mér þykir dálítið varið í svona
þrjósku og hvað varðar okkur um
umheiminn og þýskár grænmeti-
sætur eða veikgeðja stjórnmála-
menn sem hopa af hólmi við fyrsta
hanagal? Við setjum bara undir
okkur hausinn og látum ekki taka
okkur á taugum þótt liðið flýi dauð-
hrætt. Við höfum áöur lifað svona
hreppaflutninga af. Við höfum áð-
ur séð hann svartari þegar lands-
menn héldu að grasið væri grænna
hinum megin en komust svo að
því, að frostið er jafnkalt hvort sem
hann blæs af norðri eða vestri - ef
næðir á annað borð.
Það era líka fleiri sauðþráir en
sjávarútvegsráðherra og stanga frá
sér. Hvað með séra Gunnar í Frí-
kirkjunni sem lætur ekki taka sig
á taugum þrátt fyrir allsheijarat-
kvæðagreiðslu og stjómarsam-
þykktir safiiaðarins? Eða Jónu
Gróu í Vemd, að ekki sé talað um
allan þann fjölda sem ekki getur
lengur borgað söluskatt vegna þess
að reksturinn er falht? Ekki gefst
þetta fólk upp. Það þraukar af þver-
móðsku og þrjósku og kaupir jafn-
vel fyrirtækin af sjálfu sér til að
geta haldið áfram að tapa og safna
skuldum. Stjómmálamennirnir
hafa haldið svo listilega á land-
stjóminni að enginn sér lengur út
úr augum fyrir vanskilum og erfið-
leikum en þeir halda engu að síöur
áfram eins og ekkert hafi í skorist
og skipta bara um ráðherrastóla
ef ekki vill betur til. Áfram skal
haldið út í foraðið og fenið og
þrjóskan er aftur oröin að þjóðar-
íþrótt sem áreiðanlega á eför að
halda lifi í þessari þjóð.
I þágu þrjóskunnar
Nú era það að visu ekki eldgos
eða hafis sem gera okkur lífið leitt.
Móðuharðindi nútimans era svo
sannarlega af mannavöldum og viö
eigum auðvitað ekkert betra skilið
en taka afleiðingunum af eigin ax-
arsköftum úr því forfeður okkar
vora nógu þijóskir til að taka fóst-
uijörðina fram yfir flutningana
forðum daga. Við sitjum uppi með
arfinn. Arfleið þjóðarinnar, þrjósk-
una.
Einhverjir hafa verið að nefna
það að undanfórnu aö íslendinga
bíði afturhvarf til einangranarinn-
ar ef þeir hafi ekki vit á því að
ganga í Efnahagsbandalagið. Fuss
og svei. Þá er betra að kalla yfir sig
Alþýðubandalagið og nýja skatta
og flytja verslunina yfir til Glasgow
heldur en eiga það á hættu að þjóð-
in verði innlimuð í þjóðabandalög
sem er fjarstýrt frá Brassel. Ný
þjóðarvakning er á næsta leití. þeg-
ar Efnahagsbandalagið knýr hér
dyra og heimtar inngöngu. Allir í
kór munu þeir segja hinir vísu
menn: Þjóðin er sjálfri sér nóg. Við
leggjum bara meiri klyfjar á breiðu
bökin, við skattleggjum gróðann
og erlendu lánin og happdrætti-
svinningana og lifum hér góðu lífi
á niðurgreiddri atvinnubótavinnu
í þágu þjóðarinnar og þrjóskunnar.
Ef ekki vill betur þá höldum við
okkur á lífi með íslendingasögun-
um. Og hver veit nema skáldin fari
að yrKja ættjarðarljóð á nýjan leik?
Þar að auki höfum við þrjóskuna í
farteskinu. Hún hefur aldrei verið
flutt úr landi.
Ellert B. Schram