Dagblaðið Vísir - DV - 28.02.1989, Blaðsíða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 28. FEBRÚAR 1989.
Frjálst.óháð dagblað
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÖNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjóiar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, SÍMI 27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 800 kr.
Verð í lausasölu virka daga 75 kr. - Helgarblað 90 kr.
Á móti ísmáu - með ístóru
í sumum járntjaldslöndum hefur framsóknarflokkum
verið leyft að starfa, svo framarlega sem þeir fara eftir
ákvörðunum að ofan, halda sér við smáatriðin og láta
stóru máhn í friði. Dagblöð þar birta líka kvörtunarbréf
fólks um ýmis mál, sem ekki skipta miklu.
Neytendasamtökin á íslandi eru í svipaðri stöðu.
Munurinn er þó sá, að svigrúm þeirra er ekki afmarkað
að ofan, heldur hafa þau sjálf ákveðið vettvang sinn.
Þau hafa lengst af markað hann afar þröngt og neita
sér enn um að ræða málin, sem skipta neytendur mestu.
Samt hafa samtökin komið að nokkru gagni. Þau
hafa verið eini félagslegi málsvari neytenda í landinu.
Þau hafa smám saman verið að færa sig upp á skaftið
og eru nú komin á kaf í baráttu gegn aukinni einokun
landbúnaðardrekans á kartöflum og kjúkhngum.
Lengst af sérhæfðu samtökin sig í kvartanaþjónustu
fyrir almenning. Þau gerðust málsvari einstaklinga, sem
höfðu keypt vöru, er ekki stóðst auglýst gæði eða eðh-
lega gæðastaðla. Einkenni þessa málaflokks var kvörtun
eins neytanda á hendur einum kaupmanni.
Augljóst er, að mikil orka fer í shk mál, þótt almennt
gildi þeirra út á við sé takmarkað. Það safnast þó, þegar
saman koma margir vinningar í slíkum málum. Kaup-
menn verða yfirleitt samvinnuþýðari gagnvart neytend-
um, ef þeir vita af samtökunum á næsta leiti.
Með baráttunni gegn aukinni einokun í kartöflum
og kjúklingum eru Neytendasamtökin að færa sig yfir
á almennara svið, þar sem einstakir vinningar eru miklu
hærri. Með árangri í einni aðgerð geta þau fært sér-
hveijum neytanda í landinu hluta af vinningnum.
Að undanfórnu hafa neytendur farið halloka fyrir
landbúnaðardrekanum. Kartöflur og kjúklingar eru á
hraðferð inn í einokunarkerfi, þar sem fyrir eru kýr og
kindur. Verð kartaflna og kjúkhnga hefur hækkað að
undanfórnu fimm sinnum meira en verðbólgan.
Barátta Neytendasamtakanna gegn smíði einokunar
á kartöflum og kjúklingum er gott mótvægi við ríkis-
stjórn, sem er afar höh undir einokunarstefnu og er í
reynd töluvert fjandsamlegri neytendum en nokkrar
síðustu ríkisstjórnir á undan henni.
Athyglisvert er, að barátta samtakanna felst einkum
í bænarskrá til landbúriaðarráðherra, sem er gersam-
lega heyrnarlaus á öll sjónarmið, sem stríða gegn hags-
munum landbúnaðardrekans. Ekkert bendir th, að hann
eða samráðherrar hans vhji hlusta á neytendur.
Merkilegast er þó, að Neytendasamtökin eru með
þessu að amast við einokun á einu sviði, sem þau láta
átölulausa á hefðbundnum sviðum. Landbúnaðardrek-
inn er nefnilega ekki að gera annað en að koma reglum
um afurðir kinda og kúa yfir á kartöflur og kjúkhnga.
Formaður samtakanna hefur meira að segja lýst því
yfir oftar en einu sinni, að það sé stefna samtakanna,
að innflutningsbann sé áfram á landbúnaðarvörum,
meðan innlend framleiðsla sé á boðstólum. Hann styður
einokunina í stóru, þótt hann sé á móti henni í smáu.
Erfitt er að sjá, hvaða hag neytendur hafa af for-
mannsyfirlýsingum af þessu tagi. Ekkert mundi bæta
kjör neytenda í landinu meira en afnám einokunar land-
búnaðardrekans á afurðum kinda og kúa. Kjúklingar
og kartöflur vega ekki eins þungt á metaskálunum.
En Neytendasamtökin hafa sjálf ákveðið að setja sér
landamæri neðan við stóru málin og að leyfa formanni
sínum að kyssa á meginvönd landbúnaðardrekans.
Jónas Kristjánsson
Útboð opin-
berra rekstrar-
verkefna
Opinber rekstur og kostnaöur
viö hann eru sígild viðfangsefni
stjómvalda. Ríkisútgjöldin vaxa sí-
fellt og opinberam starfsmönnum
fjölgar mun meira en öörum. Er
þetta náttúrulögmál sem enginn
mannlegur máttur fær viö ráðið?
í vestrænum velferðarþjófélög-
um er boðiö upp á margs konar
þjónustu. Deilt er um það að hve
miklu leyti þjónustan á að vera á
vegum hins opinbera. Einnig eru
skiptar skoðanir um það að hve
miklu leyti opinbera þjónustan á
að greiðast af skattgreiðendum og
að hve stórum hluta af neytendum.
Mín skoðun er sú, að á mörgum
sviðum megi færa greiðslur fyrir
veitta þjónustu frá skattgreiðend-
um til neytenda. í öðrum tilvikum
mætti greina frá kostnaðinum þótt
hann sé greiddur af almannafé.
Hvort tveggja mundi efla kostnað-
arvitund almennings en betra
kostnaðarskyn hjálpar til við að
spara.
í þessari grein verður ekki bein-
línis fjallað um þetta. Hins vegar
verður greint frá þingsályktunar-
tillögu sem hggur fyrir Alþingi en
samkvæmt henni er gert ráð fyrir
að bjóða megi út ýmis rekstrar-
verkefni ríkisins til einkaaðila þótt
starfsemin haldi áfram að vera op-
inber. Tillagan er endurflutt þar
sem hún varð ekki útrædd á sínum
tima. Hún er svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að fela fjármála-
ráðherra í samráði við aðra ráð-
herra að gera athugun á því á
hvaða sviðum ríkisrekstrar sé hag-
kvæmt að efna til útboða. Skulu
niðurstöðumar lagðar fyrir Al-
þingi í formi skýrslu þegar að at-
hugun lokinni."
Hversvegna útboð?
Á undanförnum árum hefur út-
boðum opinberra framkæmda
fjölgað og verk, sem áður voru nær
einungis unnin af viðkomandi rík-
isstofnunum, eru nú boðin út.
Margvísleg rök eru fyrir því að
bjóða opinberar framkvæmdir út.
Útboðsverk eru venjulega betur
undirbúin. Eftirht er með fram-
kvæmd verktaka en þegar ríkis-
stofnanir framkvæma verkin er
hönnun, framkvæmd, eftirlit og
úttekt í höndum sömu stofnunar.
Útboð hafa sannarlega leitt til
minni kostnaðar og meira magn
framkvæmda á útboðsmarkaði hef-
ur tryggt vel rekin verktakafyrir-
tæki í sessi og lengt aldur þeirra.
Þótt lögin um opinberar fram-
kvæmdir, sem sett voru að frum-
kvæði Magnúsar Jónssonar, þá-
verandi fjármálaráðherra, hafi
reynst ákaflega góður grundvöllur
útboðs verklegra ríkisfram-
kvæmda vantar enn á að í öllu sé
farið eftir ákvæðum þeirra laga.
Má í því sambandi t.d. nefna svo-
kallað skilamat sem er mat á því
hvemig framkvæmd hefur tekist
miðað við áætlun og samánburð
við hliðstæð verk sem þegar hafa
verið metin. Þrátt fyrir þetta er
ljóst að útboðsstefnan hefur gjör-
breytt opinberum framkvæmdum
til góðs.
Hvaða verkefni má bjóða út?
Meðal nágrannaþjóöa hefur veriö
unnið aö því skipulega að auka
útboð opinberra rekstrarverkefna
til einkafyrirtækja. Sérstaklega
hafa útboð átt sér stað þegar um
ný verkefni er að ræða eða verið
að gera breytingar á opinberum
rekstri. Þær greinar sem einkum
hafa þótt heppilegar til útboðs eru
m.a. þvottar, hreingeming, vakt-
WÓTiíi’étn íítoáfá rn nf 1 ínpvi 1 fYnnri-’
KjaUarinn
Friðrik Sophusson
varaformaður Sjálfstæðis-
flokksins og 1. þingmaður
Reykvíkinga
un, áætlanagerð, eftirht, viðhald
og viðgerðir. Er ég þá fyrst og
fremst að tala um þau rekstrarat-
riði sem boðin eru út í nágranna-
löndum.
í Bandaríkjunum þekkist hins
vegar útboð á miklu fleiri sviðum.
Þá þekkist það að fangelsisrekstur
hafl verið boðinn út til einkaaðila,
spítalar jafnframt. Það á sjálfsagt
ekki við hér á landi en er dæmi um
það að einkaaðilum er treyst fyrir
verkefnum og síðan er stjórnvöld-
tun ætlað að sjá um eftirlit.
Þau rök, sem m. a. hafa verið
færð fyrir útboðum opinberra
rekstrarverkefna, eru m.a. eftirfar-
andi:
Hver eru helstu rökin?
1. Launamunur starfsmanna við
sömu störf mundi ekki grundvall-
ast á því að sumir séu opinberir
sterfsmenn en aðrir starfi í einka-
rekstri. Þannig mundi tortryggni
og samanburður hverfa.
2. Útboð stuöla yfirleitt að lægra
verði og minni kostnaði.
3. Útboð opinberra verkefna
stækka útboðsmarkaðinn,
styrkja þannig einkareksturinn
og efla samkeppni.
4. Utboðýtaundirþaðaðskattregl-
ur verði samræmdar en mismuni
ekki aðhum eins og nú er - sér-
staklega söluskatturinn.
5. Útboð krefjast undirbúnings og
áætlunar sem auðveldar opin-
berum aðhum að stjóma og setja
sér markmið, örva leit að hag-
kvæmum leiðum við lausn verk-
efna og fjölga úrlausnarkostum.
6. Útboð stuðla að eðhlegri verka-
skiptingu þar sem framkvæmd
og eftirlit eru ekki hjá sama aðila
ef það tryggir betri árangur. Og í
raun er þetta kannski stærsta
ástæðan hjá sumum, einkum
stjómmálamönnum, sem telja að
það sé verkefni þeirra að stjóma
og taka ákvarðanir en síðan sé
það annarra en ríkisvaldsins að
sjá um hvemig einstök verkefni
eru leyst á þeim grandvelh sem
lagður hefur verið af stjómvöld-
um á hverjum tíma. Útboð opin-
berra framkvæmda hafa sannað
ghdi sitt og meðal annarra þjóða
hafa útboð opinberra rekstrar-
verkefna leitt fil skhvirkari rekst-
nrs" Ehálrt ástæðq 'er til að 'æflá
að slíkt eigi ekki við hér á landi.
Fjölgun opinberra starfsmanna á
undanförnum árum og áratugum á
m.a. rætur að rekja th þess að ríkið
ræður starfsfólk til að sinna þjón-
ustu sem hægt væri að fela öðrum
án þess að þjónustustigið minnk-
aði. Þunglamaleg stjórnun í opin-
berum rekstri veldur oft seina-
gangi og dregur úr sveigjanleika.
Launaákvarðanir eru miðstýrðar
og valda oft óánægju starfsmanna
sem flýja í önnur störf. Með aukn-
um útboðum má gera ráð fyrir að
margir þeirra, sem nú starfa í
margvíslegum þjónustustörfum
fyrir ríki og sveitarfélög, mundu
stofna eigin fyrirtæki og bjóða í
verkefni. Þannig gætu þeir með
útsjónarsemi og á grundvelh eigin
ákvarðana leitað hentugastra leiða
við reksturinn og ráðið sjálfir
meiru um framkvæmdina.
Getum við lært af öðrum?
Fyrir nokkrum árum sendi hag-
sýsludehd danska íjármálaráðu-
neytisins leiðbeiningar til ráðu-
neytanna um útboð á ríkisverkefn-
um. Ekki er rúm hér til að fjalla
ítarlega um þessar leiðbeiningar
sem geta þó komið íjármálaráöu-
neytinu að miklu gagni ef áhugi
reynist vera fyrir hendi. Þar er
gert ráð fyrir margvíslegum út-
boðum - aht eftir eðh verkefna.
Nefna má nokkur form:
1. Fyrirspurnum er beint til fyrir-
fram ákveðinna fyrirtækja sem
álitin eru samkeppnishæf. Fjöldi
þeirra verður að ráðast af stærð
og eðh útboðsverkefnis.
2. Stundum er einungis leitað til
fárra fyrirtækja ef talið er að það
þjóni ekki tilgangi að leita til mjög
margra. Þetta á t.d. við þegar
krafist er sérstakrar tæknikunn-
áttu eða vélakosts sem einungis
fá fyrirtæki ráða yfir.
3. Auglýsa má í fjölmiðlum og leita
þannig eftir því hvaða fyrirtæki
hafi áhuga á viðkomandi verk-
efni. Þá má velja þau fyrirtæki
sem th greina koma og ákveða
hvort leitað verði th enn fleiri
fyrirtækja.
4. Þegar vinnuthhögun er þekkt,
en ekki hversu stórt verkefnið er,
getur skapast samkeppni út frá
einingaverði, t.d. laun á tímaein-
ingu.
5. í útboði getur verið tiltekið fast
verð, þ.e. hið opinbera tilkynnir
hversu mikið greitt verður fyrir
viðkomandi verk eða þjónustu en
annars er haft opið og óbundið á
hvem hátt fyrirtæki leysir verk-
efnið. Þessi aðferð er hentug th
þess að fá hvers konar þjónustu
og í hvaða mæli sem er fyrir th-
tekna fasta upphæð.
Hefur ráðherra áhuga?
Fjárveitinganefnd hefur fengið
tillöguna th meðferðar. í umræð-
um á Alþingi kom fram áhugi fjár-
málaráðherra á því að málið yrði
kannað th hhtar. Það kann því að
vera fróðlegt að fylgjast með fram-
haldinu. Þá kemur í ljós hvort
áhugi ráðherrans á hagræðingu er
eins mikhl á borði og í orði.
Friðrik Sophusson
„Mín skoðun er sú að á mörgum svið-
um megi færa greiðslur fyrir veitta
þjónustu frá skattgreiðendum til neyt-
enda.“