Dagblaðið Vísir - DV - 15.07.1989, Blaðsíða 15

LAUGÁRDAGUR 15. JtjLÍ' 1989.
15
Ser er nú hvert lýðræðið!
í gær voru liðin tvö hundruð ár
frá því að Parísarmúgurinn réðst á
Bastilluna. Sá atburður er talinn
upphaf byltingarinnar sem er sögð
móðir allra mannréttinda og lýð-
ræðis. Lýðræðið var svo mikið að
lýðurinn efndi til blóðbaðs sér til
skemmtunar. Áður en yfir lauk
voru byltingarforingjamir sjálfir
leiddir á höggstokkinn. Svo fór
einnig um konunginn og reyndar
var Napóleon svikinn í tryggðum
og allt var þetta afsprengi valda-
töku lýðsins. Kannski kann ein-
hver að segja að þeim hafi verið
fómað í þágu mannréttindanna
sem á eftir fylgdu en ansi hefur það
tekið langan tíma og énn er hálfur
heimurinn að verða sér úti um
mannréttindi. Hvað skyldu þeir
vera margir sem hafa fómað sér í
þágu þeirrar baráttu án þess að
hafa fengið umbun fyrir dauða
sinn?
Franska stjómarbyltingin er
lofsungin og vegsömuð í tilefni af-
mælisins. Frakkland er í hátíðar-
búningi og lýðskrumarar allra
landa hamast við að rekja ættir sín-
ar og völd til Bastillunnar. Allir
vildu Lilju kveðiö hafa. Og gera
hosur sínar grænar fyrir lýðræð-
inu.
En byltingin var engin skraut-
sýning meðan hún fór fram. Frakk-
arnir eru ennþá með óbragð í
munninum. Kannski em hátíðar-
höldin að einhveiju leyti uppgjör
við samviskuna, nokkurs konar
syndajátning gagnvart þeim þús-
undum sem leiddar vom á högg-
stokkinn til þess eins að svala
drápsfýsn og hefndarþorsta.
Mér er enn í bamsminni ógeðið
sem ég hafði á Dantes, Robespierre,
Marat og öllum þeim félögum sem
voru forsprakkar frönsku stjómar-
byltingarinnar. Það voru áhrifin
af sögukennslunni í skólanum og
lýsingunum á grimmd skrílsins.
Svo fékk maður á sama tíma upp í
hendurnar hetjusögur og bíómynd-
ir af góðu aðalsmönnunum, rauðu
akurliljunni og markgreifunum í
.höllunum sem björguðu fallegu
stúlkunum og saklausa fólkinu
undan blóðþyrstri fallöxinni.
Fagnaðarerindið
Það er auðvitað ljóst að mannfall-
ið í byltingunni var að mestu óþarft
ef tilgangurinn var sá að bjarga
mannréttindunum. Menn em alltaf
að réttlæta afbrot sín með göfugum
málstað. Tilgangurinn helgar
meðalið, segja frelsaramir í mann-
kynssögunni og þvo hendur sínar.
Lýðréttindin vom innan seilingar
á Frakklandi átjándu aldar, hvort
sem aðalsmenn og efnamenn liíðu
eða dóu. Það þurfti engan barbar-
isma til að knýja kónginn frá völd-
um. í Bandaríkjunum höfðu frum-
heijamir samið mannréttinda-
skrána allmörgum áram áður og
Rousseau hafði sáð sínum kenning-
um með skrifum og ádeiluritum og
það var aðeins tímaspursmál hve-
nær Frakkar og raunar aðrir Evr-
ópumenn fengju meira frelsi.
Athyglisvert er að Rousseau var
lærifaðir fleiri heldur en samtíma-
manna sinna. Á þriöja áratug þess-
arar aldar skrifaði Einar Olgeirs-
son mikinn dýrðaróð um Rousseau
og heimfærði kenningar hans upp
á nýjustu mannréttindabaráttuna
sem kennd var við Marx og Lenín.
Kommúnisminn fékk sína byltingu
í Rússlandi og hefur verið helsta
fagnaðarerindi nútímans. Þar var
líka verið að bjarga óbreyttum al-
múganum undan einveldinu og
aðlinum. Færa fólkinu frelsið.
í upphafi rússnesku byltingar-
innar hefði sönnum kommúnista
ekki leyfst að skrifa af slíkri innlif-
un um franskan heimspeking
nema vegna þess að Kremlarveldið
hafði á honum velþóknun. Einar
fylgdi línunni eins og sannur félagi
og gerði það betur en flestir aðrir,
slíkur mælsku- og ritsnillingur sem
hann var. Kenningar Rousseau
urðu kommúnistum fyrirmynd til
að beijast fyrir alræði öreiganna
og valdi lýðsins. Hvergi hefur þó
Biblíunni verið snúið jafnrækilega
upp á andskotann og einmitt í
kommúnismanum og hvergi hefur
alræði lýðsins verið eins fótum
troðið og í Rússíá sem þykist þó
vera holdi klædd ímynd allra
þeirra hugsjóna sem byltingin í
Frakklandi skóp.
Skálkaskjól
Þannig hefur lýðræðið verið
skipulega misnotað til að troða á
lýðnum allt frá því að lýðræðið var
fundið upp. Þeir em ófáir einræðis-
herrarnir og harðstjóramir sem
hafa komist til valda í nafni frelsis,
jafnréttis og bræðralags. Þegar
menn tala um lýðræði og frelsi
meina þeir oftast að lýðurinn þurfi
að færa þeim sjálfum meiri völd.
Því hærra sem ákallið til lýðræðis-
ins hljómar því áfiáðari er hróp-
andinn í meiri mannaforráð. Því
meir sem hann talar um valdið til
fólksins þvi meir er hann ofurseld-
ur eigin valdafíkn. Lýðræðishug-
takið er algengasta skálkaskjól
hinna valdasjúku til að hrifsa völd-
in frá lýðnum.
Ekkert orð, engin hugsjón hefur
verið misnotuð jafnrækilega í
mannkynssögunni. Og það skrítna
er að fólk hefur alltaf fallið íyrir
þessum blekkingum, lýðskrumur-
um og frelsishetjum sem biðla til
almennings í nafni lýðræðisins til
að sölsa valdið undir sjálfa sig. Ég
þekki engan stjórnmálamann sem
tekur lýðræðið sér í munn án þess
að meina um leið að hann sjálfur
eigi að fá að ráða. Enda eru stjóm-
málamenn allra landa og allra tíma
uppteknir við að hafa vit fyrir fólk-
inu eftir að þeir hafa fengið umboð
til að þjóna því.
Öfgamar eru vitaskuld meiri í
þjóðlöndum þar sem byltingar í
nafni hugsjónanna hafa réttlætt
fjöldamorð. Robespierre drap í
nafni byltingarinnar. Stalín drap í
nafni alræðis öreiganna. Hitler
drap í nafni hins þjóðlega sósíal-
isma. Allir litlu harðstjóramir hér
og hvar í heiminum hafa drepið í
nafni fólksins og frelsisins.
Þetta era öfgarnar. En hinir em
líka sekir sem hafa hrifsað til sín
völd, ráðið ráðum fjöldans, sölsað
undir sig ríkidæmi, embætti og
yfirráð í krafti þess áróðurs að það
sé fólkinu fyrir bestu.
Afskræmingin
Hér á íslandi er lýðræðið talið
standa föstum fótum. Hér hafa
menn ekki verið drepnir í þágu
þess. En hér hafa blekkingarnar
líka viðgengist. Efnt er til kosninga
fiórða hvert ár og fólkinu sagt að
það sé liður í lýðræðinu að kjósa
sér stjóm. Kosningarétturinn er
hins vegar bútaður niður eftir
landshlutum og hvert atkvæði hef-
ur tvöfalt og jafnvel þrefalt vægi
eftir því hvar kjósandinn leyfir sér
að búa. í gamla daga fengu hvorki
konur né efnalausir sveitarómagar
kosningarétt. Lýðræðið var tak-
markað eftir kynhormónum og
efnahag. Nú á dögum er kosning-
arrétturinn hins vegar takmarkað-
ur við búsetu. Og svo er kosið í
nafni lýðræðisins og þingmenn
setjast á þing og spyija hvorki kóng
né prest um framhaldið. Eða hve-
nær hefur stjómmálaflokkunum
komið það við hvort þessi flokkur
eða hinn hafi tapað í kosningum?
Þeir mynda stjómir eins og þeim
sýnist til að sækjast eftir völdun-
um. Þeir semja sín í milli, skipta
um ráðherrastóla og skipta jafnvel
um stjórnarflokka á miðju kjör-
tímabúi eins og að drekka vatn.
Lýðurinn er aldrei spurður álits.
Nú er það raunar nýjasta kenn-
ingin í pólitíkinni hér heima að
þjóðin þurfi á óvinsælli ríkisstjóm
að halda. Það sé henni fyrir bestu
að sem fæstir styðji stjórnina! Það
er ekki að spyija að lýðræðisást-
inni!
Hvenær var fólkið spurt áhts þeg-
ar Alþýðubandalagið var gert að
mesta valdaflokki þjóðarinnar á
síðastliðnu hausti? Hvenær var
fólkið spurt álits þegar formaður
íslenskra aðalverktaka fékk allar
milljónirnar í umbun fyrir að
gegna formennskunni í þágu þjóð-
arinnar? Hvenær er almenningur
spurður álits þegar tekist er á um
hagsmuni þéttbýlis og dreifbýlis,
stöðu atvinnuveganna, sölu Út-
vegsbankans, skattlagningu fast-
eigna, byggingu ráðhúss eða eyðslu
ríkissjóðs langt fram úr fjárlögum?
Þó er það s^ðastnefnda brot á
stjómarskrá eins og raunar svo
margt annað sem kjömir fulltrúar
aðhafast í nafni lýðræðisins. Sér
er nú hvert lýðræðið!
Svo þegar skoðanakannanir
benda til að kjósendur hafi lítið sem
ekkert álit á Alþingi móðgast for-
seti Alþingis og sendir fólkinu tón-
inn. Segir að fólk sé „hætt að hugsa
og afgreiði störf alþingismanna
með heimskulegum athugasemd-
um“. Höfum við heyrt þetta áður?
Vér einir vitum.
Ny heimsmynd
Völd felast í svo mörgu. Þau fel-
ast í eignarrétti og auðæfum, þau
felast í greind og menntun, þau fel-
ast í kúgun og ógn. Að nafninu til
getur lýðræðið verið í orði, allt slétt
og fellt á yfirborðinu og allir jafnir
fyrir lögum. En þegar betur er að
gáð koma krumpumar í ljós, bæði
í orði og á borði. Jafnréttið og frels-
ið og bræðralagið, sem fránska
stjórnarbyltingin hafði að leiðar-
Ijósi, er þymum stráð harmsaga
um misheppnaða framkvæmd
þessara hugsjóna. Við eigum enn
eftir að sjá það fyrirmyndarríki þar
sem lýðræðið blómstrar í allri
þeirri dýrð sem Rousseau dreymdi
um.
Nú má enginn halda að undirrit-
aður sé að fordæma lýðræðið og
frönsku stjómarbyltinguna. Áhrif
hennar em mikil og hugmyndir
lýðræðisins festu rætur í nýjum
stjórnarskrám, auknu frelsi og al-
mennum mannréttindum. Heimur-
inn tók á sig nýja mynd og ekki er
til betri málstaður að lifa fyrir né
heldur verðugri hugsjón að deyja
fyrir. Hér er heldur ekki verið að
lasta lýðræðið heldur er verið að
benda á misnotkun þess, takmark-
anir þess og hræsnina sem því er
samfara. Lýðræðiö er mesti veik-
leiki lýðræðisins.
Við sjáum að enn er meira en
helmingur mannkyns án þessara
réttinda, enn eru einræðisherrar
að iroða á fólkinu, enn em kjörorð
byltingarmannanna í fullu gildi.
Fjölmennasta þjóð veraldar var
kramin undir skriðdrekum valds-
herranna í síðasta mánuði og á
morgun verður ný og blóðug bylt-
ing framin einhvers staðar í þriðja
heiminum. Á þessari stundu, í
þessum töluðu orðum, er einhver
vitsmunaveran í íslenskum stjóm-
málum að segja kjósendum sínum
fyrir verkum.
Hér er ennþá verk að vinna því
lýðskrumarar allra tíma hafa gert
það að vana sínum að snobba fyrir
lýðræðinu þegar þeir meina minnst
með því. Þeir sem hávaðasamastir
em í lýðræðisástinni era hættuleg-
astir lýðræðinu. Það sannar sagan,
það sannar fallöxin í öllum sínum
blóðsúthellingum, miskunnarleysi
og fyrirlitningu á mannslífum.
Lýðræðiskenningar nútímans
kunna að vera komnar til ára
sinna. En baráttan fyrir þeim er
rétt að hefjast.
Ellert B. Schram