Dagblaðið Vísir - DV - 30.12.1989, Blaðsíða 13

LAUGARDAGUK 30. DRSEMBER 1989.
18
Maður, líttu þér nær
Ekki fer á milli mála að árið, sem
nú er að líða, verður talið eitt sögu-
legasta ár þessarar aldar. Atburða-
rásin í Austur-Evrópu er mark-
verðustu tíðindin í veraldarsög-
unni frá því heimsstyrjöldinni síö-
ari lauk fyrir fjörutíu og íjórum
árum. Við höfum auðvitað upplifað
þá sögulegu stund þegar fyrsti
maðurinn steig fæti á tunglið og
mörg eru þau tímamótin sem hafa
markað spor. En fátt jafnast á við
hrun kommúnismans austan járn-
tjalds vegna þess að það hrun
snertir daglegt líf milljóna manna
og hefur varanleg áhrif á þróun
heimsmálanna.
Um áratugaskeið hefur kalda
stríðið milli austurs og vesturs ver-
ið miðpunktur alþjóðamála og
samskipta ríkja í milli. Núlifandi
kynslóðir þekkja varla annað
munstur á alheimsmálum en átök
í vígbúnaði, áróðri og þjóðfélags-
deilum milli stríðandi fylkinga
kommúnisma og kapítalisma, svo
andstæðumar séu settar fram í
sinni ýktustu mynd.
Ekki aðeins hafa skihn verið
skörp á landamærum járntjaldsins,
heldur hafa eldar logað og átök
geisað innbyrðis á Vesturlöndum.
Þar hafa kenningar Marx og Leníns
átt sér formælendur og þar hefur
margur maðurinn látið lífið með
kommúnistaávarpið á vör.
„Égvissihverégvar"
Heimsmyndin hefur verið í föst-
um skorðum og Evrópumenn
höfðu fyrir löngu sætt sig við þessi
skil, þessa órjúfanlegu og óhaggan-
legu staðreynd að deilan um para-
dís á jörðu yrði ekki til lykta leidd
á þessari öld, hvað þá á þessum
áratug og á þessu ári. Hernaðar-
bandalögin hafa grafið sig niður í
skotgrafirnar og hugmyndafræð-
ingamir hafa brynjað sig fyrir rök-
um. Fólkið hefur virst sætta sig við
hlutskipti sitt. Jafnvægi óttans,
friður spjótsoddanna, virðingin
fyrir óvininum hefur jafnvel verið
þægileg útgönguleið fyrir þá sem
fæðast og deyja í mismunandi
heimsveldum og hafa ekki nennt
að taka þátt í því að frelsa heim-
inn. Það gerist þá ekkert á meðan.
Eða eins og segir í bók þeirra Lúð-
víks Hjálmtýssonar og Páls Líndal,
þegar Eldeyjar-Hjalti tók mann tali
og hélt að hann væri að tala við
Guðbrand í Áfenginu. Þá sagði
maöurinn í misgripunum: „Þetta
var allt í lagi þótt Hjalti tæki mig
fyrir Guðbrand. Ég vissi alltaf hver
ég var.“
Já, menn vissu hverjir þeir voru,
vestan megin og austan megin, á
hverju sem gekk. Stórveldin gátu
skákað þeim til í taflinu, hrókerað
vopnum og ruglað menn í ríminu
með Helsinkisáttmálum og Genfar-
samningum. En almenningur lét
sér fátt um finnast, því „hann vissi
alltaf hver hann var“. Vissi hvar
hann stóð í kalda stríðinu og þeirri
niðurnjörvuðu heimsmynd aust-
urs og vesturs, kommúnisma og
kapítalisma sem ríkti þegar hann
fæddist og mundi ríkja þegar hann
dæi.
Eða svo héldu menn.
frammi fyrir nýrri heimsálfu, þar
sem allt er á hverfanda hveli. Eng-
inn veit neitt, enginn er samur og
áður.
Á sama tíma og þetta gerist er
önnur bylting að eiga sér stað í
vesturheimi. Evrópubandalagið er
á næsta leiti, samruni gamalla stór-
velda, bræðralag fjandvina á meg-
inlandinu, sem þurrkar burtu
landamæri, vegabréf, stéttaskipt-
ingu og viðskiptamúra. Gamla Evr-
ópa er að hverfa. Landakortið er
Kerfi í lagi
Svo var það á einni nóttu sem
þessi heimsmynd hrundi. Hver
þjóðin á fætur annarri austur þar
hefur hrist af sér hlekkina, svipt
kommúnista völdum. Múrinn er
fallinn, harðstjórnin úr sögunni og
Rauði herinn liggur enn í fleti sínu
og hefst ekki að. í Rúmeníu biðu
þeir ekki boðanna þegar þeim tókst
að hiaupa Ceausescu uppi á flóttan-
um. Þeir dæmdu hann til dauða og
skutu á staðnum. í fjörutíu ár hafði
Ceausescu boðað kommúnisma,
farið eftir fræðunum og alið þjóð
sína upp við það að biðja til sín
kvölds og morgna. Hann var sann-
kristinn í sínum marxísku fræðum
og aðeins nokkrum vikum fyrir
dauða sinn hafði Ceausescu verið
hylltur á þjóðþinginu með svo eftir-
minnilegum hætti að jafnvel ís-
lenskir sjónvarpsáhorfendur létu
sér nokkuð um finnast. Það var
ekki bilbugur á karh, jámagi á
fagnaðarlátunum, samtakamáttur
í húrrahrópunum. Þetta var kerfi
í lagi.
Eða svo var að sjá.
Nú hefur þetta kerfi verið jafnaö
við jörðu. Ceausescu hélt ekki lífi
nema í nokkra klukkutíma eftir að
pótemkintjöldin féllu. Það var nú
öll ástin sem þjóðin hafði á þessum
ástmegi sínum. Fjörutíu ára heila-
þvottur ber þann árangur að líf-
verðir kommúnismans verða að
leita hæhs í rottuholum. Þeir em
skotnir sem nást.
Þessi atburðarás skapar auðvitað
nýja heimsmynd, nýtt stöðumat,
nýja sýn til framtíðarinnar.
Skyndilega er eins og lögmáhn hafi
brostið, veruleikinn horfið fyrir
draumsýninni, lífssýnin orðið aö
gjalti. Við stöndum aht í einu
að taka á sig nýja mynd. Menn
hafna gömlum hefðum, edikettum,
afdönkuðum viðhorfum. Menn
hugsa upp á nýtt.
Valdiðfráguði
En hvað höfumst við sjálf að?
Hvar er breytingin í okkar eigin
ranni? Maður, líttu þér nær. í öll-
um þeim ólgusjó stórkostlegrar og
nýrrar framtíðarsýnar situr allt við
það sama í pólitíkinni uppi á gamla
Fróni. Á meðan þjóðirnar í austri
kollvarpa valdinu og afturhaldinu,
meðan fólkið í vestri býr sig undir
byltingarkenndar þjóðfélagsum-
bætur, hvað gerist þá hér í okkar
fijálsa landi?
í fjörutíu ár hefur valdið færst frá
Sjálfstæðisflokki yfir til Framsókn-
arflokks yfir til Alþýðuflokks og til
Sjálfstæðisflokks frá Alþýðuflokki
yfir til Framsóknarflokks. Nýir
menn hafa jú komist til valda í
þessum flokkum þegar þeir eldri
faha fyrir aldrinum. Nýju menn-
irnir eru synir gömlu mannanna.
Sem aftur eiga syni tíl að taka við
af sér. Og ef þeir eru ekki skyldir
í blóðböndum þá eru þeir skyldir í
hagsmunum og hugsunum. Þeir
eru jafnvel skyldir í úthti! Stundum
fær Alþýðubandalag eða Borgara-
flokkur að fijóta með ef þeir eru
þægir og gegna og samþykkja að
völdin verði óbreytt frá manni til
manns.
Hvað sagði ekki bankaráðsmað-
urinn þegar hann var felldur fyrir
nýjasta ættarlauknum: „Ég er bú-
inn að vera í bankaráðinu í þrjátíu
ár. Mér var úthlutað þessu sæti í
upphafi af foringjum flokksins."
Það sem hann átti við var þetta: í
upphafi var orðið og orðið var guð.
Hvers átti hann að gjalda, þessi
góði maður, sem hafði setiö á
valdastóli allan þennan tíma og
sótti það vald sitt frá guði?
Eða hinn bankaráðsmaðurinn
sem orti níðvísur til þeirra sem
sviku hann um áframhaldandi
völd. Hvað gerðu svona menn ef
þeir hefðu vopn til að styðjast við
eða er einhver hissa á kónum eins
og Ceausescu, þótt hann hafi setið
sem fastast með sín völd fram í
rauðan dauðann meðan engin var
stjórnarandstaðan eðasvikarinn til
að bola honum frá?
Hjörleifur föðurlandsvinur stóð
upp á hinu háa alþingi og gagn-
rýndi erlendan sendiherra fyrir að
hafa skoðun á íslenskum innanrík-
ismálum. Erindrekinn dirfðist
jafnvel að segja frá henni í opin-
beru viðtali! Föðurlandsvinurinn
okkar benti á að þessi lausmælgi
varðaði við fertugustu og fyrstu
grein Vínarsamningsins og forsæt-
isráðhérra tók undir þessa gagn-
rýni og taldi framhleypni sendi-
herrans gróft brot gagnvart ís-
lensku þjóðinni.
Vaxtarbroddur
Ekki sakar að minna á að
hneykslun íslensku þjóðernis-
sinnanna út í málfrelsi sendiherr-
ans var gerð heyrinkunnug um það
leyti sem rúmenska þjóðin og raun-
ar öll Austur-Evrópa gekk fram
fyrir byssustingina til að heimta
frelsi til tjáningar, skoðunar og
fundahalda. Við værum góðir ís-
lendingar með alla okkar vínar-
samninga og edikettur og um-
vöndunartón ef við kæmumst í þá
aðstöðu að þurfa ekki að hlusta á
aðra.
Maður, líttu þér nær. Taktu eftir
stöðnuninni hér heima, sjáðu
flokkana sem stjórna áratug eftir
áratug, athugaðu hvar völdin
hggja, spurðu um frelsið og end-
urnýjunina sem lýðræðið á að
tryggja okkur. Alhr þræðirnir
hggja í eina hendi, sömu flokkana,
sömu klíkurnar, sömu æðstu prest-
ana í íslenskri póhtík. Þar eru að
visu mismunandi andlit frá einum
tíma til annars, en hvað hefur
breyst? Ef bankaráðin breytast, þá
er verið að ráðast á friðhelgi einka-
lífsins hjá þessum mönnum. Ef út-
lendingur opnar munninn, þá brýt-
ur hann fertugustu og fyrstu grein
Vínarsamningsins. Þeir geta sagt
með sanni, þessir herrar: „Það er
allt í lagi hvað þeir bylta sér mörg-
um sinnum fyrir austan. Ég veit
alltaf hver ég er.“
Sú endurvakning, sem fer eins
og logi um akur um álfuna austan
megin og vestan, er mikill vaxtar-
broddur fyrir framtíðina. End-
urnýjunin á sér stað vegna þess að
fólk í þessum löndum neitar að við-
urkenna ríkjandi völd sem eilífðar-
lögmál. Atburðirnir í Austur-Evr-
ópu kenna okkur að ekkert er heil-
agt og eilíft. Ekki einu sinni al-
mætti rússneska heimsveldisins.
Ekki einu sinni aldagamah rígur
Breta og Frakka eða Þjóðverja.
Líttuþérnær
Hvers vegna ætti þá ekkert að
breytast hér heima? Hver segir að
núverandi flokkar eigi að ráða um
aldur og ævi? Hvaðan kemur það
vald og sú viska að ellimóðir stjórn-
málaflokkar eigi að skipta með sér
ránsfengnum þar tU yfir lýkur?
Nú kann einhver að segja að þetta
sé vilji kjósenda, þeir veiti þessum
sömu flokkum brautargengi ár eft-
ir ár. En á móti má spyija: Hefur
verið boðið upp á eitthvað annað?
Er ekki sífellt verið að heUaþvo
okkur á halelújasamkomum og
hástemmdum lýsingum á'Toringj-
unum? Og svo bijótast út gífurleg
fagnaðarlæti og dynjandi lófatak
þegar þessi ódauðlegu foringi
flokksins okkar stígur til hásætis
og veifar til mannfjöldans. Kannast
einhver við þennan leikþátt?
Já, maður, líttu þér nær. Gáðu
nú vel í kringum þig og athugaðu
hvar við stöndum, íslendingar, í
umrótinu og vakningunni í heim-
inum. Byltingar vUjum við ekki, en
mætti ég fá meira að heyra um
vaxtarbroddinn í hinu margróm-
aða lýðræði? Mætti ég hafa spumir
af þeirri kynslóð sem hefur ekki
ennþá ánetjast valdinu og stöönun-
inni? Ef hún er þá til. VUl einhver
vera svo góður að láta mig vita ef
hann verður hennar var á nýju ári?
Ellert B. Schram