Dagblaðið Vísir - DV - 17.03.1990, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 17. MARS 1990.
15
Ó, ég væri ungur enn
Aldrei mun ég tala illa um mína
æskudaga. Þvert á móti saknar
maöur þeirra ljúfu og glööu stunda
þegar sól skein í heiöi og hver dag-
ur var öðrum skemmtilegri. í hug-
anum eru bernskubrekin orðin að
gleðileikjum og prakkarastrikin að
ósviknum minningum um tilvist
sem var og aldrei kemur aftur.
Maður er búinn að gleyma drullu-
pollunum og gúmmiskónum,
braggahverfunum og Karl Jularbo
sem var eftirlæti útvarpsmanna
þegar gamla gufan sá ein um kvöld-
skemmtanirnar. Einn strætó í vest-
urbæinn, einn strætó um Njáls-
götu, Gunnarsbraut og langar voru
leiðirnar í Hálogaland fyrir þá sem
vildu fylgjast með handbolta í
gamla daga. Útlönd voru í útlönd-
um og þóttu ekki fréttnæm nema
þegar heimsstyijaldir brutust út.
Þetta var einfalt líf og einhæft og
allir undu glaðir við sitt.
En þótt ég eigi mínar góöu æsku-
minningar neita ég því ekki aö
stundum á ég mér þá ósk að geta
orðið ungur aftur. Unglingur í
breyttum heimi, táningur sem bíð-
ur í eftirvæntingu eftir framtíð-
inni. Hvílíkur munur og hvílík for-
réttindi það eru að alast upp við
núverandi aðstæður, með öllum
þeim tækifærum, lystisemdum og
draumum sem hægt er að láta ræt-
ast án mikillar fyrirhafnar. Þeir
eru öfundsverðir, unglingarnir, ef
þeir bara kynnu aö meta það.
Efnahagur almennings hefur
batnað, börn eru flest hver alin upp
við þægilegar aðstæður, gott heim-
ili, verndað umhverfi. Langtum
fleiri leita í langskólanám, stúd-
entspróf og framhaldsmenntun.
Námslán tryggja lífsviðurværi ef
ekki er í önnur hús að leita. Tóm-
stundaiðja er ijölbreytt. Líkams-
ræktarstöðvar á öðru hverju götu-
horni, aðstaða til íþróttaiðkana
stórbætt, fullkomin skíðasvæði í
næsta nágrenni. Veitingastaðir í
röðum og miklu menningarlegri
umgengni við vín og bjór. Margar
sjónvarps- og útvarpsstöðvar, leik-
húslíf í blóma og tónlistarséní í
öðrum hverjum bílskúr. Græjur á
hverju heimih, myndbönd, hljóm-
flutningstæki, geislaspilarar og
stereó. Bíll á hvern haus í fjölskyld-
unni. Sérherbergi. Tískufatnaður
aö eigin vali. Það er allt til af öllu
og svo blasa útlöndin við í
ferðabæklingunum og ódýrum
sumarleyfisferðum og enginn er
maður með mönnum nema hann
leggi land undir fót. Kaupmanna-
höfn er jafnvel orðin púkó áfanga-
staöur. London er eins og næsti
bær.
Borin í frjálsan heim
Nú þarf heldur enginn að lifa við
óttann af kalda stríðinu, vígbúnað-
arkapphlaupinu og yfirvofandi
heimsstyrjöld. Það er þíða í al-
þjóðamálum, frelsisbylgja og slök-
un, sem á eftir að hafa áhrif á sér-
hvern einstakling, samskipti þjóð-
anna og útþrá íslendinga. í marga
mannsaldra hefur æskufólk alist
upp við frið spjótsoddanna. Allt í
einu er hættan liðin hjá og veröldin
hefur skipt um ham. Æskan er laus
við óttann. Börnin fæðast inn í
frjálsan heim.
Tungumálakunnátta hefur auk-
ist, frjálslyndi í ástamálum og jafn-
ræði með kynjunum. Drottnunar-
vald foreldra hefur breyst í félags-
skap unglingsins við fullorðna
fólkið. Umburðarlyndi gagnvart
æskufólki fer vaxandi og raunar
gengur maður undir manns hönd
til að gera unglingunum lífið bæri-
legt. Unglingar eru ekki lengur af-
skipt kynslóð. Þeir eru hluti af
samfélaginu og mega sín nokkurs.
Það hefur ekki alltaf verið þann-
ig. Til skamms tíma voru unglingar
út undan. Þeir eru hvorki börn né
fullorðnir en eru þó hvort tveggja.
Lífið er ekki alltaf dans á rósum
fyrir hálfþroskaða persónu sem
veit ekki í hvorn fótinn hún á að
stíga. Vaxin upp úr bernskunni, án
þess þó að vera komin til vits og
ára. Þekkja spurningarnar en ekki
svörin. Eiga sér húsaskjól en leita
út í óvissuna. Stíga sín fyrstu spor
í heimi fullorðinna en kunna þó
ekki fótum sínum forráð. Ungling-
arnir eru skammaðir fyrir það sem
þeir gera en hvattir til að gera það
sem þeir skammast sín fyrir. Ana
á veggi vegna þess að enginn hefur
varað þá við torfærunum.
Bleikt og blátt
Allt fullorðið fólk hefur gengið í
gegnum gelgjuskeiðið. Skynjað
þroskann og líkamann en ekki
kunnað að bregðast við honum.
Stundum er líkamsþroskinn langt
á undan andlega þroskanum og
öfugt. Útkoman hefur gert margan
einstaklinginn áttavilltan. Þrosk-
inn gengur ekki í takt og heldur
ekki viðbrögð annarra sem annað-
hvort taka ekki eftir honum eða
misskilja hann.
Æskan hér áður fyrr á árunum
lifði ekki leiðinlegu lífi. Síöur en
svo. En dagarnir voru fábrotnari,
tækifærin færri, umhverfiö heftara
og bælt. Bleikt og blátt hefði ekki
getað komið út öðruvísi en að kalla
yfir sig fordóma og þröngsýni.
Elskhugi lafði Chatterleys var
bönnuð og flokkuð undir klámbók-
menntir af því að ástarpariö strauk
hvort öðru um lendarnar á bak við
heysátu. Eða svo gott sem. Veit-
ingahúsum var lokað á miðnætti.
Og til voru þeir sem reyktu í laumi
fram á fullorðinsár, frekar en að
fá yfir sig vandarhögg siðgæðisins
og bannfæringu skyldmennanna.
Allt var bælt. Líka tilfinningalíf
og ást í leynum, unglingar þurftu
að pukrast með hvatir sínar og
hommarnir voru í felum. Nú dansa
þeir og syngja fyrir framan sjón-
varpsvélarnar. Hún er lesbísk,
þessi, segir nútíminn og ypptir öxl-
um.
Fæstir máttu vera eins og þeir
áttu að sér. Allir þurftu að sýnast.
Setja upp sparibrosin og sparifötin
og fylgja boðorðunum meðan aðrir
sáu til. Heilsaðu fólkinu, góði, sagði
fjölskyldufaðirinn við börnin sín
og þau gegndu. Sonurinn tók ofan
og dóttirin hneigði sig eins og hefö-
armær. Þetta var lærð háttvísi í
samræmi við tíðarandann sem
ekki þoldi að fólk kæmi til dyranna
eins og það var klætt. Aginn var í
hávegum hafður, agi hinna bældu
tilfinninga, agi þeirra siðalögmála
sem enginn blettur mátti falla á.
Agaleysið
Það hefur losnað um þessi bönd.
Ekki alltaf til góðs en til aukins
frjálsræðis. Unglingarnar í dag eru
öðruvísi en unglingarnir í gær.
Þeir eru sjálfstæðari, opnari og
frjálsari. Agaleysið hefur haldið
innreið sína. Oft að vísu með ægi-
legum afleiðingum vegna þess að
freistingarnar eru margar og barn-
ið forðast ekki eldinn fyrr en það
hefur brennt sig. Og þá er það
stundum of seint. Eiturlyf og óregla
eru þær hættur sem hafa orðið
mörgum ungmennunum að fjör-
tjóni og við sjáum ekki fyrir end-
ann á þeim óhugnaði. Óaldarlýður
setur svip sinn á næturlífið. Sem
betur fer er sá hópur í minnihluta.
Agaleysinu fylgir líka heimtu-
frekja, tilætlunarsemi og vanþakk-
læti. Unglingar taka það sem gefið
að fá sitt frjálsræði og sína velsæld
upp í hendurnar.
En þeir eru líka margir og miklu
fleiri sem njóta frelsisins og komast
á beinu brautina. Æskufólkið er
upp til hópa heilbrigt og jákvætt
og þakkar fyrir að fá að vera til í
,betri veröld.
Sumir hafa áhyggjur af menning-
arleysi æskunnar. Hún sé kynslóð
hins ljúfa lífs, án skyldurækni við
tunguna og söguna, laus við þjóð-
erniskenndina, skeytingarlaus um
fortíðina. Ekki er ég viss um þetta.
Æskufólk nútímans er að vísu
lausbeislaðra í orði og æði en það
finnur til ábyrgðartilfinningar eins
og hver annar og ef það syngur
ekki ættjarðarsöngva er það vegna
þess að það er laust við rembinginn
sem fylgir þjóðarhrokanum. Það
b'tur á sig sem þátttakendur í
stærri heimi og virðist vera tilbúið
til að axla það hiutverk án þess að
týna sjálfu sér eða þjóð sinni.
Ef maður tekur mið af spurninga-
þætti skólanna, sem sýndur hefur
verið í sjónvarpinu, þá er þetta
unga fólk helmingi fróðara og betur
lesið en jafnaldrar mínir voru í eina
tíð. Aldrei hafa heldur fleiri ung-
menni fengist opinberlega við
‘skáldskap, aldrei hafa fleiri ungl-
ingar komist til mennta. Mér er til
efs að félagslíf, útgáfustarfsemi og
'menningarlegur áhugi hafi áður
verið jafn-útbreiddur. Ekki mun
þetta fólk verða verri íslendingar
en við hin sem berum ættjarðarást-
ina og ábyrgðina á öxlunum.
Krók fyrir keldu
íslendingar lifa ekki lengur út af
fyrir sig. Þeir eru ekki lengur í torf-
kofum eða hermannabröggum.
Þeir eru ekki léngur heft þjóð og
fordómafull gagnvart öllu því sem
útlent er. Þeir hafa enga minni-
máttarkennd fyrir að vera íslensk-
ir. Hnarreist gengur æskan til móts
við framtíðina og það er gott til
þess að vita aö hún hefur sjálfs-
traust. Ekki veitir af. Við verðum
aldrei frjáls þjóð nema við þorum
að taka á móti frelsinu og bjóöa því
byrginn. Taka á móti því með því
að njóta þess.
Er þaö ekki með ólíkindum
hversu margt ungt fólk þorir að
troða upp með söng og sýningar í
sjónvarpi? Mér skilst að Hemmi
Gunn anni ekki eftirspurn. Er þaö
ekki gleðiefni að fylgjast með góðri
frammistöðu æskumanna í íþrótt-
um og hvenær hafa fleiri lagt stund
á útiveru en einmitt sá aragrúi
fólks sem sækir á skíðasvæðin á
góðviðrisdögum? Unga fólkið undir
tvítugu er þar í yfirgnæfandi meiri-
hluta.
Já, það hlýtur að vera skemmti-
legt að vera ungur. Svei mér þá ef
maður verður ekki ungur í annaö
sinn við þaö að finna straumana í
kringum sig og verða þess áskynja
að lífið hefur upp á margt að bjóða
í starfi og leik og framtíðin er
spennandi með öllum sínum tæki-
færum og freistingum. Gáttirnar
hafa opnast til allra átta ef menn
aðeins vilja ganga í gegnum þær
með gát. Gakktu hægt um gleðinn-
ar dyr, segir i kvæðinu, og víst er
að mörgum verður fótaskortur á
vegferð sinni um hin gylltu lönd
lífsþægindanna. En þá er einmitt
komið að okkur, þeim eldri, að
miðla af reynslunni, vara æskuna
við keldunum og kenna henni að
taka krókinn.
Oscar Wilde sagði einu sinni að
það væri mikil sóun að eyða æsk-
unni á unga fólkið. Þá á hann við
að æskan er skemmtilegasta tíma-
bil ævinnar og syndin sé að unga
fólkið kann ekki að njóta hennar,
vegna þess að það skortir reynslu
til skilja kosti hennar. Það veit
nefnilega enginn hvað æskuárin
eru mikils virði fyrr en þeim er
lokið. Unga fólkið bíður í ofvæni
eftir að verða fullorðiö og gleymir
því að vera ungt sjálft. Má ekki
vera að því og flýtir sér til fullorð-
insáranna.
Það veit enginn hvað átt hefur
fyrr en misst hefur.
Ellert B. Schram