Dagblaðið Vísir - DV - 24.03.1990, Blaðsíða 21

LAUG'ARDAGUR 24- M'ARS/1990.
(É 21
Vísnaþáttur
„Seka Drottinn náðar'' en
fyrst eru þeir hálshöggnir
Ýmsum kann aö virðast aö það
sé orðinn bakkafullur lækur okkar
frú Rósu B. Blöndals þar sem við
höfum setið við skriftir okkar í
blómstrandi Bragahlíðum Húna-
vatnssýslu undanfarandi sumur.
Ég hef nú nýlokið við lestur
skemmtilegrar bókar hennar um
hina ástríku harmaskáldkonu, sem
stundum var kölluð Natans-Rósa,
en fram að þessu höfum við notað
virðulegri heiti. Hún hefur nú í
nokkra mannsaldra verið á milh
tanna eða við ylrík brjóst íslenskra
vísnaunnenda og svo mun enn
lengi verða ef við þekkjum allt okk-
ar heimafólk. Aðalmótleikarar
hennar voru í upphafi Páll Melsteð
og Natan Ketílsson, eins og khpptir
út úr fornum sögum með kostum
og göhum heimsriddara. Um þá er
deht enn í dag með völdum orðum
og hún eins og sköpuð ástkona
þeirra; gáfuð, skaprhc og fögur.
Páh eflaust ahnn upp við auðs- og
framadrauma sinnar stéttar, Natan
Kethsson ófyrirleitinn eðhsgreind-
ur alþýðumaður, eins og þeir ger-
ast gæjalegastir á öhum tímum.
Báðir fóru á fjörur ástsjúkra
kvenna eins langt og þeir komust,
eins og verið hefur og verður í öh-
um sögum. Og fyrir þeim fer eftir
atvikmn og smekk, ekki aðeins
þeirra eigin tíma heldur fyrst og
fremst tímaleysis ásta og harm-
sagna.
I venheikanum mun Skáld-Rósa
hafa verið bijóstgóð nærkona með
mhdar hendur og ljúfan huga, aha
sína ævi reiðubúin, eins og huldu-
kona, að koma þangað boðin og
búin, sem mikhs þurfti við. Annað
fólk, sem til sögu kemur, eru auka-
persónurnar sem alls staðar þurfa
að vera í bókum svo að verði nógu
langar og hjartnæmar. Og ekki get
ég séð annað en að Rósa Björns-
dóttir Blöndals trúi öllu því í bók
sinni sem hún vill trúa.
Auðvitaö hefur Skáld-Rósa ort
vísuna:
Trega ég þig manna mest,
mædd af táraflóði,
ó, að við hefðum aldrei sést,
elsku vinurinn góði.
En enginn getur á vorum dögum
vitað hvort hér er ort um glæsipilt-
inn með embættisframann af Mel-
steðsættinni eða hinn eðlisgreinda
loddara, Natan Ketilsson, sem enn
á ættmenn af húnvetnskum rótum
um land aht og eru stoltir af sinni
ættartölu og miðrímaðri hag-
mælsku. - Þegar Agnes Magnús-
dóttir, ein af ástkonum Natans og
annar aðalbanamaður, bíður dóms
síns á nágrannabæ Skáld-Rósu
bregður hin síðarnefnda svívirta
og smáða barnakona sér á fund
dauðakonunnar með þessa fuhortu
vísu og kastar th hennar eins og
steini á leiði sakamanns:
Undrast ekki baugabrú,
þótt beiskrar kennir pínu,
hefur burtu hrifsað þú
helftaf lífi mínu.
Undarlega kaldranaleg er þessi
staka. Maður gæti hugsað sér að
einhver annar en kona, eins og
Skáld-Rósu er annars lýst, hefði ort
hana. Og að á þeirri stundu skyldi
jafngáfulega og af slíku jafnaðar-
geði og mildi hafa verið svarað sem
í þessari vísu Agnesar:
Er mín klárust ósk til þín,
angurs tárum bundin,
ýföu ei sárin solhn mín,
sólarbáruhrundin.
Ég tek þessar vísur báðar úr bók
Rósu Blöndals en þær eru sums
staðar annars staðar með nokkrum
orðamun. En síðari vísa Agnesar
er jafnan svona.
Kunnust er af bókum öllu skáld-
legri gerð sömu vísu sem þarna er
kölluð skrípamynd:
Augim mín og augun þín.
Ó, þá fogru steina.
Mitt er þitt og þitt er mitt,
þú veist hvað ég meina.
í Rósubók hinni nýju er vísan
athugasemdalaust höfð svona,
þrátt fyrir fyrrnefnd ummæli í bók-
arlok. Þetta er gott dæmi um það
hve vísur afbakast og hve örðugt
er að treysta því hvernig þær hafa
verið upprunalega og um hvern
ortar. Vísan gæti verið barnagæla
eða ein af glettnisvísum eins hinna
mörgu íslensku hagyrðinga átj-
ándu eða nítjándu aldárinnar. En
skemmthegast er að halda áfram
að tengja hana nafni Skáld-Rósu.
En þetta dæmi bendir th þess að
engu er örugglega hægt að treysta
nema eiginhandarrit höfundar
liggi fyrir og að sá maöur sé kunn-
ur að heiðarleika.
í nýju bókinni er alkunn vísa sem
fræðimenn hafa örugglega tahð
vera eftir Daða Níelsson fróða,
1809-56, eignuð Rósu:
Ég að öllum háska hlæ,
heims á leiðum ströngu.
Mér er sama nú, hvort næ
nokkru landi eða öngu.
Stundum er vísan höfð aðeins
öðruvísi. Ekki er nú vitað um aðrar
sjóferðir Skáld-Rósu en ferðina th
og frá Flatey á Breiöafirði. En
Látra-Björg er einnig orðuð við
þessa góðu stöku.
Sekt ei minnar sálar herð,
seka Drottinn náðar,
af því Jesús eitt fyrir verð
okkur keypti báðar.
Ef menn halda að íslendingasög-
urnar séu að miklu leyti skáldskap-
ur gæti eins hvarflað að gagnrýn-
um nútímamönnum að stundum
hafi sami höfundur hér lagt fleiri
en einum sögumanni orð í munn.
En í hinni nýju bók um Skáld-
Rósu eru nokkrar viðbótargreinar
sem eru ófagmannlega settar
þarna. Ef við æhum að finna þær
verðum við að fletta árgöngum les-
bókar Morgunbl. Okkur th hag-
ræðis hefði nú mátt nefna staðinn
sem þar er að fmna og gera nánari
grein fyrir höfundum.
Ég ætla aðeins að nefna það sem
vitnað er til í grein eftir Valdimar
Guðlaugsson í Morgunblaðinu. Hér
Vfsnaþáttur
kynnt svona í bókinni. Lesbók ekki
nefnd og mannsins ekki gehð frek-
ar. Hvergi sést heimhd um tímann
er sagt er frá um minningarathöfn
Skáld-Rósu við afhjúpun minnis-
varða um hana að Efra-Núpi í Mið-
firði, hvenær Sigurður Nordal
prófessor hafi haldið ræðu sem
greinarhöfundur gagnrýnir. Valdi-
mar nefnir skáldkonuna þar
langömmu sína og segir: „Ég
heyrði Sigurð hafa yfir eina vísu í
stofunni eftír Rósu og gera hana
að hálfgerðri skrípamynd. Vísuna
lærði ég af ömmu minni þegar ég
var barn og er hún svona rétt:
Augun mín eru eins og þín
með ofurhtía steina.
Ég á þín og þú átt mín,
þú veist hvað ég meina.“
Fyrr í þessari grein er vísan eins
og flestír kunna hana.
Jón úr Vör,
Fannborg 7, Kópavogi.
/BENIDORM^
' ' 22 APRIL
DMIS
■k
//^'OoX
> n

S€/4HÚ#/

/fi

) tK*
Benidorm

J
Beint fJug í söíitm,
Vikulegar ferbir i allt sumar.
Bókabu tímanlega!
i