Dagblaðið Vísir - DV - 06.04.1991, Blaðsíða 15

LAUGÁRDAGUR 6. APRÍL 1991.
15
Velferðin í yandræðum
Um næstsíöustu helgi tók ég að
mér að vera umræðustjóri í paU-
borðsumræðum um börnin, heils-
una og samfélagið. Ekki þar fyrir
að ég hafi lagt mig niður við að
hafa vit á þessu umræðuefni en
þetta er þarft málefni og hvað gerir
maður ekki fyrir vini sína? Þeir hjá
Læknafélagi Reykjavíkur hringdu
í mig og báðu um þennan greiöa
og það var áður en Ólafur Ragnar
fann það út hvað Læknafélagið var
ótuktarlegt svo ég átti mér einskis
ills von.
Satt að segja hélt ég að þetta yrði
huggulegur rabbfundur yfir kaffi-
bolla þar sem sérfræðingar töluðu
við sérfræðinga og þetta yrði enn
einn fundurinn ofan og utan við
vandamálin og veruleikann. Hvað
hafa menn ekki haldið margar ráð-
stefnur um dagana þar sem kontór-
istamir í kerfinu, póhtikusarnir í
þykjustuleiknum og grafalvarlegir
sérfræðingar skeggræða um hinar
félagslegu meinsemdir í samfélag-
inu án þess að sú umræða nái
nokkru sinni lengra heldur en sem
nemur tímanum sem fer í skegg-
ræðumar?
Nóg er um vitið og nóg er um
menntunina. Ekki vantar þekking-
una á fræðunum eða bókvitið í vís-
indunum. Fólk fer í langskólanám
og framhaldsnám og sérfræðinám
og kemur heim með titla og gráður
og kenningar um orsakir og afleið-
ingar. Hér er allt uppfullt af félags-
fræðingum, sálfræðingum, uppeld-
isráðgjöfum, félagsmálafulltrúum
og vandamálasérfræðingum. En
þegar kemur að úrlausnum og við-
brögðum gagnvart lífinu eins og
það er er fátt um svör og ennþá
minna um lausnir. Það drukknar
allt í skriffinnsku og málæði og
bóklærðum mistökum.
Ég fór sem sagt á þennan fund
um bömin og samfélagið í hálf-
gerðri rælni. HeUl bíósalur hafði
verið leigður fyrir samkomuna og
þótti mér það bjartsýni í meira lagi.
Veðrið var gott og fólk hefur ýmis-
legt annað við tíma sinn að gera á
laugardagseftirmiðdögum en loka
sig inni í ráðstefnusölum til að
hlusta á vandamálasögur. Hverja
varðar um böm annarra? Af
hveriu að hafa áhyggjur af sam-
félaginu meðan okkur líður sjálf-
um vel?
Brothætttilvera
En viti menn. Fólk reyttist inn
úr góða veðrinu og á auglýstum
fundartíma var þar fullur salur af
fólki. Sennilega á fjórða hundrað
manns. Aðallega konur, sjálfsagt
úr heilbrigðisgeiranum og mennta-
kerflnu og mæður inn á milli. En
konur samt og bám það alls ekki
með sér að þær mættu af skyldu-
rækni. Það var lifandi áhugi í and-
rúmsloftinu og svo rak hvert erind-
ið annað þar sem ræðumenn drógu
fram myndir úr hversdagslíflnu af
börnunum í samfélaginu og af sam-
félagi barnanna.
Það er liðinn hálfur mánuður síð-
an þessi ráðstefna var haldin. En
hún hefur haldið áfram að sækja á
huga minn. Ég losna ekki við áhrif-
in sem ræðurnar og umræðuefnið
höfðu á mig. Kannski vegna þess
að hér opnaðist nýr heimur;
kannski af því að ég hef það á til-
fmningunni að hér hafi verið á
dagskrá eitt stærsta og alvarlegasta
vandamál samtímans.
Okkur hættir til að einblína á
efnahagsmáhn, peningana, at-
vinnulífið. Við emm upptekin við
eigin búkþarfir, lokum augunum
fyrir undirheimunum og utan-
garðsveröldinni, lifum í vernd-
uðum heimi velsældar og velferðar
og teljum okkur trú um að kerfið
sjái um þá sem minna mega sín.
Við borgum skattana og þvoum
hendur okkar af misgjörðunum.
Þ.urrkum burtu samviskubitið með
því að gefa Vetrarhjálpinni gömlu
flíkurnar. Bregðum sjónaukanum
að glansmyndinni en setjum hann
fyrir blinda augað þegar brestirnir
eru annars vegar.
Umræðan í þjóðfélaginu beinist
að orðaskaki milli ráðherra og
lækna um það hvor hafi móðgað
hvom, Stjórnmálin snúast um hall-
ann á fjárlögunum, þjóöarsáttina í
launamálunum eða jarðgöng í
gegnum múlann. Stjórnmáhn bein-
ast að atvinnuástandinu, Evrópu-
málunum, búvörusamningnum.
Stjómmál snúast um þaö hvort
Pétur sé betri en Páll og allir bjóða
fram til þings, eins og Alþingi sé
upphaf og endir lausnarorðsins.
En hitt gleymist sem ekki er
minna um vert: mannfólkið og
börnin og heilsan og sú brothætta
tilvera sem okkur er búin í harðari
heimi. Viö höfum ekki lengur ask-
lok fyrir himin og lífið er ekki
beinn og breiður vegur.
Harður heimur
Veist þú að aðeins eitt af hverjum
fimm íslenskum börnum býr með
báðum kynforeldrum? Veist þú að
skilnaðarbörnum farnast alla jafna
verr í skóla en þeim sem búa hjá
ósundruðum foreldrum? Veist þú
að í einni af hverium fjórum fjöL
skyldum búa börn með einu for-
eldri? Veist þú að atvinnuþátttaka
kvenna hefur aukist úr 20 í 85% á
síðustu 30 árum? Veist þú að meiri-
hluti barna, sem hætta í skóla án
grunnskólaprófs, kemur frá brotn-
Laugardags-
pistill
Ellert B. Schram
um fjölskyldum? Veist þú að ungl-
inga, sem neyta ólögiegra vímu-
efna, er frekar að fmna í hópi þeirra
sem koma frá sundruðum Jflöl-
skyldum? Veist þú aö ungmenni,
sem hafa búið við ósamræmi í upp-
eldi, slæma geðheilsu, gengið illa í
skóla eða koma frá sundruðum fjöl-
skyldum, eru miklu líklegri til að
lenda á sakaskrá oftar en einu
sinni?
Og fleira get ég spurt um að gefnu
tilefni: Veist þú að fjöldi barna
kvíðir fyrir helgum og hátíðum
vegna óreglu og ofbeldis á heimil-
unum þegar foreldrarnir eru loks-
ins heima og bömin „njóta“ návist-
ar þeirra? Veist þú, lesandi góður,
að sjálfsvígum unglinga hefur
fjölgað ört á síðustu tíu árum og
sjálfsvíg pilta hafa tvöfaldast? Veist
þú yflrleitt nokkuð hvers konar
heimur það er sem þróast hefur á
síðustu árum í kringum okkur?
Breyttur heimur flrringar, ein-
angrunar og erfiðleika. Heimur
unglinga sem ekki kunna fótum
sínum forráð og týnast í einstæð-
ingsskap, öryggisleysi og fjand-
samlegu umhverfi.
Börnin koma af heimilum þar
sem þau eru mestan partinn sjálf-
ala. sækja skóla sem mætir ekki
þörfum þeirra, ganga inn í sam-
félag sem tekur ekki tillit til þeirra.
Félagsleg vandamál fullorðinsár-
anna má nánast í öllum tilfellum
rekja til æskunnar, foreldrahús-
anna og skorts á réttu uppeldi.
Stundum er það sök foreldranna
sjálfra, stundum er það sök þjóð-
félagsins. Sjaldnast eru börn fædd
til afbrota, andfélagslegs athæfis
eða sjálfsfirringar. Lengi býr að
fyrstu gerð.
Frá sjoppu til sjoppu
Kannski erum við ekki að tala
um þitt barn eða mitt barn. Sem
betur fer. En börn eru þau öll sem
þannig hrekjast milli heimilis og
skóla, milli sjoppu og sjoppu, frá
einu meðferðarheimilinu til annars
og oftast alein á vit örlaga sinna.
Öryggisleysið magnast upp í
mannalæti, kvíðinn kemur fram í
minnimáttarkennd, vanmátturinn
brýst fram í reiði gagnvart órétt-
lætinu og áður en varir er barnið
orðið að vandamáli eða vandræða-
manni sem gengur á skjön við sam-
félagið. Vímuefni, afbrot, siðferðis-
brengl, meiri vimuefni, beiskur
þegn í vondum félagsskap. Og allt
af því að velferðarkerfið var ekki
fullkomnara en svo að það gleymdi
sínum minnstu meðbræðrum og
systrum, hinum afskiptu börnum
misþroskans, upplausnarinnar og
flrringarinnar.
Já, það skortir ekki sjúkrahúsin,
læknana, tryggingakerfið, félags-
ráðgjafana eða líkbörurnar þegar
allt er komið í óefni. Það skortir
ekki á umræðuna um heilsugæsl-
una og lyfjaverslunina og laun sér-
fræðinganna. Það vantar ekkert
upp á æruna hjá móðguðum lækn-
um eða stærilátum ráðherra. Það
vantar ekki að ríkisstjórnin endur-
reisi þjóðleikhús og kaupi slátur-
hús fyrir hstina. Það vantar ekki
aö ráðherrar alþýðunnar slái sig til
riddara í litauglýsingum og flokks-
formenn fari með fríðu foruneyti á
hvítum hestum og boði gull og
græna skóga. Það skortir ekkert á
velferðina hjá okkur, hinum út-
völdu, sem heyjum lífsgæðakapp-
hlaupið.
En hvar er sálin í allri þessari
pólitík? Hvar er vitneskjan og vilj-
inn til að taka á vandanum sjálfum,
uppsprettu hans og orsök? Lífið er
ekki lengur saltfiskur. Mannlífið
er margbrotið munstur og þjóð-
félagsgerðin er að þróast ört til
fjandsamlegrar áttar. í lifsgæða-
kapphlaupinu höfum viö gleymt
mannúðinni og uppeldinu. Viö höf-
um gleymt einstaklingunum og til-
finningunum.
í hundana
Einhver sagði á ráðstefnunni hjá
Læknafélaginu að þjóðin væri að
vakna tii vitundar um þessa veröld
í kringum sig. Fjöldinn, sem mætti,
gefur það til kynna. Það eru tengsl
á milli barna, heilsu þeirra og sam-
félagsins. Það eru tengsl milli upp-
eldis og þroska, milli fjölskyldu-
munsturs og félagslegrar hegðun-
ar. Og það eru tengsl milli stjórn-
mála og samfélags sem skilur ung-
mennin eftir ' vegalaus og ringluð.
Spurningin er aðeins sú hvort
stjórnmálamennirnir . vakni um
leið og þjóðin og skilji áð þjóömál
felast í fleiru en saltfiski. \
Hlutverk þeirra er að hlúa að
grundvallarþáttum samfélagsins:
flölskyldunni, skólunum, forvarn-
arstarfmu. Við þurfum dagvistar-
heimili fyrir öll börn, við þurfum
aðhlynningu fyrir misþroska eða
seinþroska ungmenni. Við þurfum
félagslega aðstöðu fyrir leitandi
einstæðinga, við þurfum skóla,
ráðgjöf og sérkennslu í samræmi
við námsgetu, langanir og atvinnu-
möguleika hvers og eins. Við þurf-
um að veita meira flármagn til
fræðslu um hættur vímuefna, flár-
magn í íþróttir, flármagn í alla þá
farvegi sem stuðla að forvörnum
gegn ógæfu og uppgjöf.
Athyglin á að beinast að öðru en
ytri gæðum. Við þurfum að efla
lífsviljann og rækta uppeldiö vegna
þess að það verður enginn maður
með mönnum né heldur sjálfbjarga
nema hann hafi trú á sjálfum sér.
Nema hann finni tilgang í lífi sínu.
Félagsleg vandamál, afbrot og
vímuefnaneysla verða ekki leyst
með því að láta þau lönd og leið.
En það leysir heldur enginn úr
þessum vandamálum nema stjórn-
málaöflin í landinu taki þau upp á
arma sína. Þjóðfélagið verður að
ganga í takt. Vinna og velsæld og
bættur efnahagur má aldrei verða
á kostnað barnanna og framtíðar
þeirra. Hvers virði er lífsstarfið ef
erfmgjarnir fara í hundana vegna
afskiptaleysis þeirra sem bera
ábyrgð á uppeldi æskunnar? Vilt
þú eiga fullar hendur flár en ungl-
ing sem fylgt er til grafar eftir
sjálfsvíg0 Vilt þú að næsta fórnar-
lamb fíknilyflanna sé barnið sem
þú hjalaðir við?
Ellert B. Schram