Dagblaðið Vísir - DV - 10.06.1991, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 10. JÚNÍ 1991.
15
Úrslit kosninganna:
Örlög Borgaraf lokksins
Albert Guðmundsson, sendiherra íslands í Frakklandi; „Borgaraflokkur-
inn byggðist á einum manni.“
Þegar úrslit kosninganna eru at-
huguð sker í augun að nánast einu
breytingarnar eru að Borgara-
flokkurinn missir fylgi sitt yfir til
Sjálfstæðisflokksins. Raunar kom
þaö ekki á óvart. Skoðanakannanir
höíðu búið menn undir þau úrsht.
- Eigi að síður mikið umhugsunar-
efni.
Byggðist á einum manni
Saga Borgaraflokksins er póh-
tískt séð merkileg. Flokkur í ríkis-
stjórn með veruleg áhrif, tvo ráð-
herra og málefnalega þokkalega
stöðu, þurrkast út. Báðir ráðherrar
flokksins eru afbragðsmenn,
greindir og skiluðu góðu verki.
Þingmennirnir komu dáhtið hver
úr sinni áttinni en unnu vel á þingi.
Flokkurinn lagði sinn skerf fram
til þess að tryggja stöðugleika í
efnahagslífi og ná niður verðbólgu
- endurreisa atvinnulífiö. Eigi að
síður var dómur kjósenda þessi.
Athyglisvert er, ef litið er svo á
að kjósendur Borgaraflokksins hafi
skilað sér heim til Sjálfstæöis-
flokksins, að hlutfallslegt fylgi
flokkanna fjögurra og Kvennalista
er nánast það sama og var 1983.
Þetta þýðir að 16.700 nýir kjósendur
skiptast í gömlu hlutfóllunum sem
er afar merkilegt.
Flokkakerfið er þannig afar fast
í rásinni. Öllum er ljóst að Borgara-
flokkurinn byggðist á einum
manni, Albert Guðmyndssyni.
Fylgi hans kom frá Sjálfstæðis-
flokknum og fór þangað aftur þegar
Albert hætti afskiptum af stjórn-
málum - gekk í Sjálfstæðisflokkinn
aftur.
KjaUarinn
Guðmundur G.
Þórarinsson
verkfræðingur
Litróf stjórnmálamanna
- afdrifarík ákvörðun
Skömmu eftir að ríkisstjórn Þor-
steins Pálssonar féh hófust viðræð-
ur um að Borgaraflokkurinn kæmi
inn í ríkisstjóm Steingríms Her-
mannssonar. Að mínu viti strand-
aði þátttaka Borgaraflokksins þá á
persónu Alberts Guðmundssonar.
Aðallega var það Alþýðubandalag-
ið, að mig minnir, sem ekki gat fellt
sig við ráðherradóm hans. Ekki
varö því úr þátttöku Borgara-
flokksins fyrr en miklu seinna, þ.e.
eftir að Albert var orðinn sendi-
herra í Frakklandi. Sjálfsagt hefði
Albert sætt sig ágætlega við þá ráð-
stöfun en enginn vafi er á að ýmsir
áhrifamenn töldu brotthvarf hans
úr sfjórnmálum undirbúning að
því að styrkja ríkisstjórnina með
Borgaraflokknum, hvað svo seinna
kom á daginn.
En Albert hafði klofið Sjálfstæð-
isflokkinn og stjómmálalega séð
var það áhugamál hinna flokkanna
að Sjálfstæðisflokkurinn væri ekki
slíkur risi sem hann óneitanlega
nú er.
Þarna voru því vatnaskil. Leiða
má líkur að því að gífurlegar breyt-
ingar hefði leitt af því að taka Al-
bert inn í ríkisstjórnina. Líklega
hefði Borgaraflokkurinn fest í
sessi. Formenn hirtna flokkanna
hljóta því að leiða hugann aftur til
þeirrar stundar, þeirrar ákvarð-
anatöku, þegar ákveðið var að gera
Albert að sendiherra og losna
þannig við að gera hann að ráð-
herra.
Ég starfaði með Albert í borgar-
stjórn upp úr 1970. Sjálfstæðis-
flokkurinn hafði þá í um hálfa öld
haldið meirihluta í borginni og
sjaldan var tekið mikið tillit til
minnihlutans.
Hann hratt af stað miklu bygg-
ingarátaki fyrir aldraða. Ég var í
borgarráði þegar hann lagði fram
fyrstu tillögu sína þar um þau efni.
Reyndar hafði minnihlutinn lagt
fram ýmsar tillögur í þessa átt en
án árangurs. En Albert lét mynda
byggingarnefnd aldraðra og það
athyglisverða var, sem ekki hafði
gerst áður, að hann valdi fulltrúa
minnihlutaflokkanna sem formenn
undimefnda. Þannig braut hann
blað í samskiptum við minnihluta-
flokkanna.
Þótt menn hafi marga og oft
greint á um Albert hef ég ævinlega
heyrt menn koma sér saman um
það að hann hefur hjartað á réttum
stað.
Það mun ekki falla í minn hlut
aö skýra samskipti Alberts við
Sjálfstæðisflokkinn, til þess eru
margir færari. Hitt er verðugt um-
hugsunarefni hver úrslit kosning-
anna núna hefðu oröið ef sam-
skipti hinna flokkanna við hann
hefðu verið með öðrum hætti.
Líklegt er að hið póhtíska litróf
væri nú annað. Hugsanlega hefði
orðið á því varanleg breyting. En
eins og ég sagði fyrr eru vangavelt-
ur af þessu tagi af litlu gildi.
Stefan Zweig sagði einhvers stað-
ar að sagan væri andlegur spegill
náttúrunnar; „Hún fylgir engri
fastri aðferö og virðir hvert lögmál
aö vettugi þegar henni býður svo
við að horfa.“
Guðmundur G. Þórarinsson
„Leiða má líkum að því að gífurlegar
breytingar hefði leitt af því að taka
Albert inn í ríkisstjórnina. Líklega
hefði Borgaraflokkurinn fest í sessi.“
Hvers vegna er launamisrétti ekki á dagskrá?
Of ómerkilegt eða of hættulegt?
Spurningakeppni framhalds-
skóla stendur yfir. Liðin eiga að
geta sér til um árstekjur ótiltekins
íslensks launþega. Stefán Jón Haf-
stein ætlar að gefa eina vísbend-
ingu um þennan launþega en þau
eiga sjálf að ákveöa hvaöa vísbend-
ingu þau fá.
Hvað gagnast þeim best? Eiga þau
að spyrja um menntun? Aldur eða
starfsaldur? Atvinnustétt? Eða fá
þau kannski mest út úr því að vita
hversu löng vinnuvika launþegans
er?
Nei. Þau eiga ekki að spyrja um
neitt af þessu. Munið að þau fá
bara eina vísbendingu. Enn er sú
ónefnd sem myndi verða þeim að
mestu gagni.
Er launþeginn karl eða kona?
Krakkarnir í þessu ímyndaða
dæmi okkar fá bestu vísbending-
una úr svari við þessari spurningu.
Ástæðan er þessi: Kynferði vegur
þyngra í tekjum launþega en nokk-
ur annar þáttur sem viöurkennt er
að hafa áhrif á laun. Kynferði veg-
ur þyngra en menntun, starfsaldur
og starfsreynsla í núverandi starfi
og líka þyngra en lengd vinnutíma.
Ef krakkarnir vita hvort launþeg-
inn er karl eða kona geta þeir strax
hækkaö eða lækkað launatöluna,
sem þeir giska á, um 40-50%.
Kynjamisrétti úti um allt
Þetta þýðir að mismunun gagn-
vart konum á íslenskum vinnu-
markaði er mikil og djúptæk.
Kynjamisréttið er úti um allt - kon-
ur geta ekki menntaö sig frá því,
ekki unnið sig frá því og það er í
öllum atvinnustéttum.
Þetta má lesa úr niðurstöðum
Eiríks Hilmarssonar úr doktorsrit-
gerð hans um hlutverk menntunar
í íslensku atvinnulífi. Eiríkur varði
Kjallarinn
Hildur Jónsdóttir
verkefnisstjóri Norræna
jafnlaunaverkefnisins
ritgerðina við háskólann í Wis-
consin 1989 og hlaut hún verðlaun
sem besta ritgerðin það ár í Banda-
ríkjunum á því sviði sem snýr að
hagfræöi menntunar.
Eg vil taka þaö fram aö Eiríkur
gerir fyrirvara um þessa niður-
stöðu sem bendir til svo geigvæn-
legs kynjamisréttis þar sem rann-
sókn hans snerist um hagnýti
menntunar en var ekki eiginleg
launarannsókn. Hann aflaði upp-
lýsinga um laun þeirra sem þátt
tóku í rannsókninni til að meta
hvernig fjárfesting launþega í
menntun skilaði sér í launum. Nið-
urstöðurnar eru engu að síður svo
alvarleg vísbending um mögulegt
kynjamisrétti hérlendis að furðu
sætir að þeir sem máhð varðar
skuh ekki hafa um þær fjallað.
Eða er launamisrétti gagnvart
konum of ómerkilegt til aö menn
nenni að fjalla um það? Er það
kannski of eldfimt?
Nú langar sjálfsagt einhvem að
benda mér á fjölmarga vinnustaði
þar sem ástandið sé ahs ekki svona
slæmt. Það er sjálfsagt allt satt og
rétt. En fyrir hvern vinnustað, þar
sem ástandið er betra en þetta, má
benda á annan þar sem það er
verra. Það leiðir af eðli meðaltals-
upplýsinga.
Þaðf vekur athygh að í hópi þeirra
sem Eiríkur rannsakaði, sem voru
virkir í atvinnulíflnu 25 -44 ára, var
ekki umtalsverður munur á
menntun kynjanna, mældri í lengd
skólagöngu.
En það eru fleiri dæmi um
ískyggilegt ástand í launamálum
kvenna. Síðasta áratug hefur
launamunur kynjanna farið mjög
vaxandi. Árið 1983 var greitt með-
altímakaup kvenna í iðnaði 85,3%
af greiddu meöaltímakaupi karla í
iönaði. 1989 hafði þetta hlutfall
lækkað í 76,3%. Á síðasta ári, þjóð-
arsáttarárinu, jókst launabihð enn
og árið 1990 var hlutfallið 75,9%.
Launabil milh kynja í verslunar-
og skrifstofustörfum jókst einnig
síðasta áratug. Fyrir tiu árum var
greitt tímakaup skrifstofukvenna
76% af greiddu tímakaupi skrif-
stofukarla en árið 1988 var þetta
hlutfah 70,5%.
Á meðfylgjandi línuriti sést
hvemig við stöndum okkur í sam-
anburði við aðrar norrænar þjóðir.
Línuritið sýnir greitt meðaltíma-
kaup kvenna í iðnaði í hlutfalli við
greitt meðaltímakaup karla í iðn-
aði. í upphafi níunda áratugarins
vorum við nálægt miðju en skipum
neðsta sætið tíu árum síðar. Línu-
ritið nær bara til ársins 1989. Bætið
í huganum við tölunni 75,9% fyrir
árið 1990. Viö erum í öruggu botn-
sæti.
Forspilið er hafið
Aukinn launamun kynja síðasta
áratug virðist mega rekja fll ár-
anna 1982-1983 þegar samnings-
réttur var afnuminn og laun fryst.
Ef sú ákvörðun hefði bitnað jafn-
hart á báðum kynjum hefði hlut-
falhð mUU karla og kvenna haldist
óbreytt. Eins og tölumar sýna þá
bitnuðu þær aðgerðir miklu frem-
ur á konum. Nærtæk skýring er
að karlar séu mun lagnari en konur
við að semja fram hjá slíkum að-
gerðum. Þeir fái auknar yfirborg-
anir og sporslur á tímum þegar
töxtum er formlega haldið niðri. í
dæminu hér að ofan hélt launam-
unurinn áfram að vaxa eftir að
þjóðarsáttin komst á. Eina mögu-
lega skýringin er að launaskrið sé
verulegt körlum í hag.
Launþegahreyfingamar verða að
bregðast viö því stóra vandamáh
Greitt tímakaup kvenna sem
hlutfall af gr. tímakaupi karla
— í iönaöi á Noröurlöndum 1980-1990 —
að þær aðferðir, sem þær hafa beitt
í launabaráttunni á síðustu árum,
viröast ekki draga úr kynjamisrétti
í atvinnulífinu. Hvernig er hægt að
ætlast til þess að konur hafi trú á
þjóðarsátt, hvaða nafni sem hún
nefnist, ef hún leiðir til aukins
launamisréttis milh kynja?
Forspihð að endumýjuðum þjóð-
arsáttarsamningum í haust er haf-
ið. Á meðan ég bið lesendur að
skilja orð mín ekki svo sem að mig
skorti samúð með baráttunni gegn
verðbólgunni hlýt ég að telja eðh-
legt að konur geri þá kröfu að
þeirra stöðu sé veitt sérstök at-
hygh. í nafni jafnréttis hvet ég
launþegahreyfingamar og allar
konur á vinnumarkaði til að setja
sér það markmið að draga úr
launamun kynja í næstu kjara-
samningum. Hildur Jónsdóttir
„Nærtæk skýring er að karlar séu mun
lagnari en konur við að semja sig fram-
hjá slíkum aðgerðum. Þeir fái auknar
yfirborganir og sporslur á tímum þegar
töxtum er formlega haldið niðri.“