Dagblaðið Vísir - DV - 10.06.1991, Blaðsíða 33

MÁNUDAGUR 10. JÚNÍ .1991',
49
Menning
Flúxus & Ono
Undanfarnar vikur hafa íslendingar fengiö
nasasjón af flúxus, sérkennilegu menningar-
fyrirbæri sem enginn hefur treyst sér til aö
skilgreina til fullnustu, en var sannanlega
við lýöi frá 1962 og fram á áttunda áratuginn.
George Maciunas, bandarískur Lithaugi,
var helsti hvatamaður aö „flúxi“ og einn
helsti hugmyndasmiður þess. Til gamans
má geta þess að samlandi hans og núverandi
forseti Lithauga, Landsbergis, tók á sínum
tíma einnig þátt í flúxi. í einni af mörgum
tilraunum Maciunas til skilgreiningar fyrir-
bærinu segir að flúxus sé „listaskemmtun",
í senn „einfóld, skemmtileg, tilhaldslaus, fá-
ist við markleysu, krefjist hvorki hæfni né
tímafrekra æflnga, (eigi) ekki að vera versl-
unarvara eða stofnun". Maciunas segir enn-
fremur: „(Flúxus) reynir að hkja eftir fá-
brotnum og óleikrænum eðlisþáttum náttúr-
legra viðburða, leikja eða brandara. Þaö er
blanda af Spike Jones, revíum, bröndurum,
bernsku fondri og Duchamp...“
Á milli lífs og listar
í fyllingu tímans, og sérstaklega eftir að
Maciunas lést, langt um aldur fram, hafa
komið fram fleiri skilgreiningar á flúxus,
bæði frá fyrrverandi þátttakendum og hst-
fræðingum, og hafa nú nokkrir gamhr flúx-
arar lifibrauð af því að setja saman bækur
og sýningar um flúxus.
Ein slík sýning hefur nú staðið yfir í aust-
ursal Kjarvalsstaða um nokkurra vikna
skeið og verður þar enn um sinn. Til skamms
tíma naut hún stuðnings af sýningu á verk-
um Yoko Ono, sem kom stuttlega við sögu
flúxus á fyrstu árum þess.
Robert Rauschenberg sagði eitt sinn um
hstsköpun sína að hún færi fram á bilinu
milli lífs og listar. Hið sama mætti segja um
flest af því sem flúxushstamenn, allra þjóða
kvikindi, tóku sér fyrir hendur. Þeir töldu
vist að með lítilsháttar tilfæringum mætti
virkja lífið sjálft til skilnings á innstu rökum
Yoko Ono.
MyndJist
þess, að í eðli sínu væri lífið meira spenn-
andi, ævintýrarlegra, en allar tilraunir til
ummyndunar þess í „list“.
Út í veður og vind
Með góðum vilja mátti njóta jafnt hávaða
götunnar og þagnarinnar ekki síður en tón-
listar, ef vel var gáð voru dramatískar
áherslu hvarvetna í hvunndagslegu atferli,
ljóð gátu birst óvart og óvænt í daglegu tali,
jafnvel í lágkmúrulegustu prentmiðlum, og
myndlistarlegar upplifanir voru fyrir hendi
ahs staðar í kringum okkur.
Með því að henda á lofti hvunndagslega
atburði og upplifanir, jafnvel blanda þeim
saman upp á nýtt, voru flúxarar ekki að gera
lítið úr langri hefð háleitra hstaverka, heldur
að gera mikið úr þeim undrum og stórmerkj-
um sem veruleikinn, lífið sjálft, hefur til að
bera.
Aðferðirnar, verkin sjálf, skiptu því minna
máli en markmiðið á hverjum tíma. Ekkert
fannst flúxurum hlægilegra en að listaverk
væri algilt og ævarandi. Þeir sem voru allra
samkvæmastir sjálfum sér, unnu verk sem
eyddust aö lokinni notkun eða fuku út í veð-
ur og vind. Sigurður Guðmundsson, einn af
nokkrum íslendingum sem hrifust af hug-
myndum flúxara, sýndi eitt sinn klakaverk
sem bráðnuðu meðan á sýningu stóð.
íslenskt flúxus
Því eru verk flúxara í rauninni ekki til
nema sem heimildir um hugarfar og kennd-
ir. Á þann veg ber að líta sýninguna í austur-
sal Kjarvalsstaða. Tæpast er við hæfi að sýna
heimildir á sama hátt og sjálfstæð/sjálfhverf
myndverk, eins og gert er að Kjarvalsstöð-
um. Hvað þá að þær verðskuldi eða krefþst
viðhafnarmikillar umgjörðar og andaktugr-
ar stemningar. Sýningin mundi sennilega
taka sig best út í bók með viðhlítandi skýr-
ingum.
I slíkri bók mætti einnig útlista íslensk
tengsl við flúxus, sem voru meiri en marga
grunar. Dieter Roth var i miklum og nánum
tengslum við flúxara og miðlaði einhverju
af „skipulögðu kaosi" þeirra tiLSÚM kyn-
slóðarinnar. Fyrir hans tilstilh komu nokkr-
ir þeirra aukinheldur hingað til lands, til
dæmis Emmett Williams, Nam June Paik og
Charlotte Moorman, og seinna fylgdu í kjölf-
arið Robert Filliou, Phhip Corner, Dick Higg-
ins og Ken Friedmann. Erró var að sönnu
ekki flúxari, en hann var opinn fyrir hug-
myndum þeirra og sýndi meö þeim.
Fyrir utan Sigurð Guðmundsson voru
nokkrir aðrir íslendingar hallir undir flúxus,
Kristján bróðir hans, Magnús Pálsson, Jón
Gunnar Ámason og Hreinn Friðfinnsson, og
sjást þess merki í elstu verkum þeirra.
Flúxpóstur.
Himnalyklar úr gleri
Eins og áður var vikið að tók Yoko Ono
þátt í flúxusuppákomum. Hún var þó langt
frá því að vera meðal leiðandi listamanna í
þéssum hópi, eins og ýjað var að í tengslum
viö nýhöna sýningu hennar að Kjarvalsstöð-
um.
Sýningin bar þess einnig merki að lisakon-
an hefði endurskoðað viðhorf sín til flúxus.
Ýmsar uppskriftir sínar að uppákomum eða
upplifunum („Hlustaðu á steininn eldast",
1963) reit hún upprunalega á lítil kort og
gaukaði að fólki. Þannig ræktaði hún náin
tengsl við sýningargesti, öfugt við hefð-
bundna listamenn. Nú hafa þessar uppskrift-
ir verið stækkaðar og festar hátt upp á vegg
eins og hver önnur myndverk. Við það virka
orð hennar oftar en ekki eins og yfirlætisleg-
ar skipanir úr efra.
Ýmsir elskulega hvunndagslegir hlutir
hennar hafa verið steyptir í brons, sem gjör-
breytir merkingu þeirra, og ekki til hins
betra. „Himnalyklar" úr gleri frá 1967 eru
settir við hlið „Himnalykla" úr bronsi frá
1988. Þar með hefur hinu óvenjulega verið
breytt í hið venjulega, en ekki öfugt.
Lýsandi dæmi um hugarfarsbreytingu
Yoko Ono er bronsafsteypa af gömlu verki
sem áhorfandinn var eitt sinn hvattur til að
ganga á. Hins vegar má hann ekki tylla tá á
bronsafsteypuna.
Aðalsteinn Ingólfsson
Bíóborgin - Hættulegur leikur: ★★★
Leikstjórí á fflaveiðum
Rithöfundurinn og handritshöfundurinn Peter Viert-
ell skrifaði skáldsögu sína White Hunter, Black Heart
stuttu eftir að hann vann með John Huston að gerö
Afríkudrottningarinnar. Hann var ekkert að fela þaö
að aðalpersóna bókarinnar John Wilson var byggð á
John Huston og bókin fjallaði meðal annars um gerð
Afríkudrottningarinnar sem er ein þekktasta kvik-
mynd Huston.
Huston var mikill ævintýramaður og sigldi um
heimsins höf og barðist sem hnefaleikari svo eitthvað
sé nefnt, áður en hann gerðist kvikmyndaleikstjóri.
Huston var einnig sniflingur sem skildi eftir sig djúp
spor í sögu kvikmyndanna. Það er því skiljanlegt að
maður efist um að þama sé komin rétta lýsingin á
Huston. Varla er hægt að segja að John Wilson sé
geöfelldur náungi, heldur er honum lýst sem eigin-
gjömum manni sem teymir alla sem hann umgengst
á asnaeyrum. Á móti kemur að Wilson er einnig lýst
sem miklum réttlætismanni sem hikar ekki við að
segja meiningu sína á fólki ef honum mislíkar gjörðir
þess.
Viertell eða Verill eins og hann nefnist í kvikmynd-
inni er sögumaður og í gegnum hann fylgjumst við
með þráhyggju Wilsons. Kvikmyndin sem gera á í
Afríku skiptir hann minna máli en fílaveiðar og þessi
veiðiþrá á eftir að verða að þráhyggju sem ræður öllum
gjörðum hans. Þegar aðrir leikstjórar hefðu rifið í hár
sitt er rigning stöðvar kvikmyndatöku í nokkra daga
þá fagnar Wilson rigningimni af þeirri ástæðu að þá
getur hann stundað veiðarnar í friði.
Clint Eastwood leikstýrir og leikur John Wilson. Og
í þetta skiptið hefur leikstjórinn betur. Eastwood hefur
með White Hunter, Black Heart skapað sérlega eftir-
tektarverða og áhrifamikla kvikmynd sem maður
gleymir ekki svo létt. Svo er annað mál hvort maður
viðurkenni þessa lýsingu á Huston sem óskög vel
gæti átt við hann en maður efast þó um.
Leikarinn Clint Eastwood á í svolitlum vandræðum
með persónuna. Hann kemur vel fyrir þegar hann er
í kakijakkanum á filaveiðum og get ég vel trúað því
aö Huston hafi búið yfir þessum eldmóði sem einkenn-
ir Wilson við veiðarnar, en Eastwood hefur aldrei ver-
ið mikill talmálsleikarai og ýktur hreimur hans er
ekki nógu sannfærandi þótt greinilegt sé að hann er
að reyna að herma eftir John Huston.
Aðálhlutverkin í Afríkudrottningunni léku Kather-
ine Hepbum og Humphrey Bogart og hafði ég búist
Leikstjórinn John Wilson (Clint Eastwood) planar fila-
veiöar og býöur handritshöfundi sinum Pete Verill
(Jeff Fahey) að koma með sér.
Kvikmyndir
Hilmar Karlsson
við að þau kæmu meira við sögu en raunin er. Ástæð-
an er einfaldlega sú að White Hunter, Black Heart
endar um leið og John Wilson segir „Action". Bogart
og Hepburn em því aðeins í aukahlutverkum. Marisa
Berenson á þó góða spretti í hlutverki Hepburn sem
vill gera vel úr öllum hlutum.
Hvort sem maður sættir sig við þá persónulýsingu
af John Huston sem fram kemur í myndinni eða ekki
þá verður því ekki neitað að White Hunter, Black
Heart er hrífandi kvikmynd.
HÆTTULEGUR LEIKUR (WHITE HUNTER, BLACK HEART)
Leikstjóri: Clint Eastwood.
Handrit: Peter Viertell, James Bridges og Burt Kennedy ettir
skáldsögu peter Viertels.
Kvikmyndun: Jack N. Green
Tónlist: Lennie Niehaus.
Aóalhlutverk: Clint Eastwood, Jeff Fahey, George Dzunda,
Alun Armstrong, Marisa Berenson og Mel Martin.
Nicholas Cage og Sean Young leika tvo flugmenn sem fara í hættuleg-
an leiðangur.
Háskólabíó - Eldfuglar: ★
Eins konar Ikarus
Eins og hin ofurvinsæla Top Gun er Eldfuglar óður til bandaríska hers-
ins, og fer ekkert leynt með það. Stjarna myndarinnar er hin 10 milljón
dollara árásarþyrla AH-64 Apache. Þyrla þessi er hin fullkomnasta að
aflri gerð og era kostir hennar vandlega útlistaðir jafnt og þétt í gegnum
myndina.
Saga myndarinnar gengur út á það að herinn lánar eina Apache-flug-
sveit til að tortíma suður-amerískum eiturlyfjaframleiðendum. Þeir eiga
von á loftbardaga og þurfa því ögn meiri þjálfun en venjulega eru þyrlur
aðeins notaðar í landhernaði. Meðal flugmanna er Nicholas Cage og Sean
Young og er Tommy Lee Jones fenginn til að leiðbeina þeim. Eftir að
hafa farið í gegnum nákvæmlega sama ferli og Top Gun (Bardagi-þjálfun-
rómantík-þjálfun-vandamál-einvígi við kennarann) er lagt af staö í loka-
orrastuna. Hún hefði þurft að vera betri því það sem á undan er gengið
Kvikmyndir
Gísli Einarsson
var með slappara móti. Hinn yfirleitt ágæti Cage fær svartan blett í kladd-
ann og er ástarsagan milli hans og Young ein sú óþarfasta til þessa. Nei-
staflugið milli þeirra er álíka og hjá tveim gólftuskum. Flugatriðin eru
miðlungs hið besta, yfirleitt ruglingsleg og afltaf með fátæklegu yfir-
bragði, eins og þeir hafi ákveðið að taka öll atriðin í næsta gljúfri. Þyrlan
fær meiri nærmyndir en leikaramir og fallega lýst skot af henni koma
reglulega á kaflaskiptunum. Ekki veitir af því hún er einstaklega ljót,
greyið, þótt hættuleg sé. Mér varð hugsað tfl annarra þyrlumyndar, Blue
Thunder. Henni tókst nákvæmlega það sem þessari hefur verið ætlaö í
upphafi: að vera góð skemmtun.
Firebirds (band-1990) 85 min. Leikstjóri: David Green (Buster, My New Car). Leikar-
ar: Nicholas Cage (Peggy Sue Got Married), Tommy Lee Jones (Thé Package)
Sean Young (No Way Out.Dune), Bryan Kestner, Dale Dye (Platoon, Full Metal
Jacket), Mary Ellen Trainor.