Dagblaðið Vísir - DV - 01.07.1991, Blaðsíða 14

14
MÁNUDAGUR 1. JÚLÍ1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÖNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGOLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, SlMI (91 )27022 - FAX: (91)27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð I lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Tvær raddir, tvö sjónarmið
Mitt í þeirri umræðu allri sem orðið hefur vegna
evrópska efnahagssvæðisins og samninga okkar við
Evrópubandalagið hafa tveir þekktir menn kvatt sér
hljóðs um þau málefni svo athygli vekur. Annars vegar
gerði Sigmundur Guðbjarnason háskólarektor banda-
lagið að umræðuefni við útskriftarhátíð í Háskólabíói.
Hins vegar vék Willy Brandt, fyrrum kanslari Vestur-
Þýskalands, að framtíð íslands í Evrópu meðan á heim-
sókn hans stóð hér á landi um helgina.
Sigmundur háskólarektor hefur áður látið í ljós efa-
semdir sínar um ágæti þess að íslendingar tengdust
Evrópubandalaginu. Ení ræðu sinni í síðustu viku kvað
við enn sterkari andmæli og andstöðu við Evrópubanda-
lagið. Rektor hkti bandalaginu við kommúnismann. Á
sama tíma og múrarnir falla og kommúnismi austursins
hrynur til grunna, sagði rektor, er verið að mynda
bandalag og yfirþjóðlegt, samanþjappað vald með að-
setri í Brussel, sem er engu betra en kommúnismi fyrri
ára.
Þessi fullyrðing er ólík Sigmundi rektor og raunar
óvanalega öfgafull skoðun af jafn greindum og lærðum
manni. Hvað svo sem sagt verður um Evrópubandalag-
ið er bæði ósmekklegt og ómaklegt að líkja því við kom-
múnismann. Víst er hætta á miðstýringu og víst eru
styrktarkerfi til verndar landbúnaði og fleiri atvinnu-
greinum. En Evrópubandalagið er ekki boðskapur ein-
ræðis og ofsókna. Evrópubandalagið byggir á frelsi og
markaðslögmálum og stuðlar að samvinnu þjóða í stað
þeirrar sundrungar og ágangs sem hin kommúnisku
ríki tömdu sér.
Evrópubandalagið leysir fátækar þjóðir úr læðingi,
samanber Portúgal og írland, og bætir lífskjör alls þorra
þeirra íbúa sem í löndum Evrópubandalagsins búa.
Kommúnisminn kæfði alla þjóðerniskennd, innlimaði
smáríki og dró svo niður lífskjörin á yfirráðasvæðum
sínum að kerfið hrundi sem spilaborg jafnskjótt og fólk-
ið gat flúið.
Hugsjónir Evrópubandalagsins eru sameinuð Evrópa
í skjób friðar og velmegunar. Hugsjón kommúnismans
studdist alla tíð við spjótsodda og afl hers og lögreglu.
Á þessu tvennu er svo mikib reginmunur að þarf veru-
legan dómgreindarskort til að nefna þessar tvær stefnur
í sömu setningunni. Hvað þá að líkja þeim saman.
Willy Brandt er margreyndur og marghertur stjórn-
málamaður. Hann man tímana tvenna. Samt sem áður
hikar hann ekki við að fullyrða að Evrópubandalagið
þjóni smáþjóðunum. Þær geta ekki aðeins varið hags-
muni sína heldur haft mikil áhrif, segir Brandt. Auðvit-
að segir hann íslendingum ekki fyrir verkum né heldur
getur hann gefið okkur ráð þegar spurt er um aðild eða
ekki aðbd íslands að þessu bandalagi. Það verðið þið
að ákveða sjálfir, segir hann.
Wbly Brandt barðist gegn nasistum og kommúnistum
og var stundum sakaður um linkind gagnvart þeim síð-
arnefndu. Einkum fyrir „Ostpolitik“ sína sem gekk út
á að bæta samstarfið og opna dyrnar fyrir hinar kúguðu
þjóðir Austur-Evrópu. Póbtík Brandts varð ofan á og
átti sinn stóra þátt í hruni kommúnismans. Maður sem
þekkir hörmungamar í Þýskalandi og hefur varið ævi
sinni tb að bæta sambúð Evrópulanda beggja vegna
járntjaldsins tekur ekki undir það að Evrópubandalagið
sé kommúnisminn afturgenginn. Sú fuhyrðing mundi
standa í honum.
Ehert B. Schram
„Orkan veröur æ dýrari og tækninni til orkuflutnings fleygir fram.“
Ríkisrekendur og raunsæ
eftirspum raforku
Ef ráöist verður í Atlantsálverk-
efnið verður að gera ráð fyrir að
orkusalp til þess skili arði, þ.e.a.s.
að hún borgi upp raforkumann-
virkin og gefi þar að auki góða
ávöxtun á það fjármagn sem lagt
verður í fyrirtækið.
Arðsemismat
Við arðsemisútreikninga vegna
raforkusölu til Atlantsáls er horft
til 35 ára. Fjölmarga þætti þarf að
sjálfsögðu að meta eða gefa sér til
að fá niðurstöðu. Spá þarf í bæði
tekjumar af shkri orkusölu og
kostnaðinn yfir allt tímabilið. Ef
tekjurnar eru taldar verða viðun-
andi hærri er ráðist í verkefnið.
Varðandi tekjumar er í Atlants-
álsamningunum gert ráð fyrir að
orkuverðið tengist álverðinu, þ.e.
ef álverðið lækkar lækkar orku-
verðið og öfugt ef það hækkar. í
tekjuáætlun Landsvirkjunar er
gengið út frá að meðaltalsverð á
áh næstu 35 árin verði á bilinu
1.800-1.900 dollarar á tonnið og er
orkuverðið þá ákveöin prósenta af
því verði. Síðustu 10 árin hefur ál-
verðið veriö um 1.600 dofiarar að
meðaltah og er nú í kringum 1.300
doUarar. Hér er gengið út frá for-
sendum sem fela í sér mikla áhættu.
Frá stjómmálalegu sjónarhomi
væri áhugavert að velta upp hvort
stjórnmálamenn í vestrænu lýð-
ræðisríki hafi í rauninni umboð til
að taka þessa áhættu. Flokkast
þetta undir þau samfélagslegu verk-
efni sem þegnar þeirra ríkja vilja
fyrst og fremst fela þeim aö sinna?
Við mat á framleiðslukostnaði er
notast við svokailaða flýtikostnað-
araðferð en hún virkar þannig að
gerð er áætlun um líklega raforku-
uppbyggingu næstu 35 árin með
hUðsjón af Uklegri raforkueftir-
spum og er þá álver ekki reiknað
með. Með þessu móti fæst ákveðinn
fjárfestingarferill. Með samning-
um við Atlantsál kemur 3 þús. GW
stunda viðbótarraforkueftirspurn
sem þýðir að raforkuuppbyggingin
verður hraðari en áður og nýr fjár-
festingarferill kemur til sögunnar
fyrir þessi 35 ár.
Flýtikostnaðaraðferðin felur í sér
samanburð á þessum tveimur ferl-
um, þ.e. raforkuuppbyggingu með
og án álvers, og fundið er út hversu
dýrari álversferilUnn er. Sá viðbót-
ar- eða umframkostnaður er síðan
notaður sem kostnaðargmnnur
fyrir raforkuframleiðsluna til ál-
vers.
Þegar tekju- og kostnaðarspár
vegna raforkusölu til Atlantsáls
fyrir næstu 35 árin liggja fyrir em
þær spár núvirtar, þ.e. færðar til
núverandi verðlags. Ef tekjumar
reynast hærri en kostnaðurinn er
arðsemin jákvæð.
Raunhæf eftirspurn
Landsvirkjun gerir ráð fyrir í sín-
um flýtikostnaðarútreikningum að
hin líklega raforkueftirspum án
álvers næstu 35 árin sé einungis
vegna kaupa innlendra aðila á raf-
orku og að eftirspumin vaxi um 1%
á ári. En er þetta raunhæf eftir-
spumarspá þegar haft er í huga að
orkuþörfin fer mjög vaxandi í
heiminum? Orkan verður æ dýrari
KjaHarinn
Jóhann Rúnar
Björgvinsson
þjóðhagfræðingur
og tækninni til orkuflutnings fleyg-
ir fram.
Raunsær atvinnurekandi, sem
stýrir tugmifijarða orkufyrirtæki
og þarf að standa hluthöfum þess
reikniskil varðandi gengi hluta-
bréfa og greiða viðunandi arð, veit
að þessi spá er óUkleg. Hann veit
að mun meiri líkur eru á að raforka
verði seld í gegnum sæstreng strax
um næstu aldamót en að ekkert
verði aðhafst fram tU ársins 2020.
Hann veit sömuleiðis að hann þarf
að gera raunsæjar áætlanir og taka
réttar ákvarðanir ef hann ætlar að
standast samkeppni og að halda
starfi sínu.
En hvers vegna þetta? Jú miklu
máU skiptir að hin líklega raforku-
eftirspurn sé metin á raunsæjan
hátt með tilheyrandi líkindaút-
reikningum. Landsvirkjun gerir
ráð fyrir, ef ekki kemur til álvers,
að raforka frá Blönduvirkjun nýt-
ist ekki að fullu fyrr en vel inni á
næstu öld. Þessi spá þýðir, ef notuð
er flýtikostnaðaraðferðin, aö
kostnaðarmat vegna Atlantsál-
verkefnisins verður lægra en efni
standa tfi.
Ef hins vegar næðust samningar
um miðjan þennan áratug um raf-
orkusölu um sæstreng í kringum
aldamótin, sem er Uklegra en ekki,
verður samanburðurinn á líkleg-
um fiárfestingarferli með og án ál-
vers mun óhagstæðari en núver-
andi útreikningar. Blönduvirkjun
yrði ekki eins léttfenginn biti fyrir
Atiantsálsmenn og nú er gert ráð
fyrir. Framleiðslukostnaðarverð
kWstundar til Atlantsáls yrði
hærra. Arðsemin yrði m.ö.o. lægri
en eUa ef ekki neikvæð.
Alvöru fyrirtækjarekendur sem
ávaxta eigið fiármagn eða fiár-
magnseigenda myndu beita hér
miklu hugviti því mUljarðar króna
eru í húfi. Þeir myndu meta líklega
raforkueftirspum á kaldan og
raunsæjan hátt því það er arðsem-
in sem skiptir þá fyrst og fremst
máli. Þeir vissu að í samkeppni
myndu fiárfestingarmistök á borð
viö Blönduvirkjun éta upp stóran
hluta af eigin fé fyrirtækisins. Því
riði á að ná sem bestu samningum
fyrir Blönduvirkjun. Þeir vita einn-
ig að í samkeppni er ekki til neitt
einokunarverð, þ.e. skattlagning
umfram samkeppnisverð sem
komið gæti í veg fyrir þau mistök.
Dómur markaðarins
í rauninni segja viðbrögð mark-
aðarins alla söguna enda á hann
að segja þá sögu í virku markaðs-
hagkerfi. En þau viðbrögð eru að
sæstrengs-, fiármögnunar-, ráð-
gjafar- og markaðsfyrirtæki hafa
sýnt sæstrengshugmyndinni mik-
inn áhuga, jafnvel þótt hún sé að-
eins á byrjunarstigi. Erlend fiár-
mögnunarfyrirtæki líta mun frek-
ar á arðvænlegar framleiðsluhug-
myndir og áætlanir en trygg veð í
fastafiármunum eins og venjan er
hér á landi. Þau leita uppi áhuga-
verð verkefni til að ávaxta fé sitt
með góðum og öruggum hætti.
Sæstrengshugmyndin er augljós-
lega gott verkefni í þeirra augum.
En hvað um Atlantsálverkefnið?
Ekki eru fregnir af því að fiármögn-
unaraðilar hafi sóst eftir að fiár-
magna það. Frekar að það eigi í
fiármögnunarerfiðleikum. Hvað
um Landsvirkjun? Áhugavert væri
að fyrirtækið reyndi að fá lánsfiár-
magn út á orkusöluverkefnið sjálft
án ríkisábyrgðar sem þýddi að
lánadrottnar þyrftu að meta arð-
semina en ekki aðeins að líta á rík-
isábyrgðina, þ.e. að íslenska ríkið
greiði lánin hvernig sem fer. Hverj-
ir myndu þá lána og á hvaða kjör-
um? Gæfu fiármögnunaraðilar sig
fram líkt og varðandi sæstrengs-
hugmyndina?
Skynsamleg raforkuuppbygging
er ekki spursmál um eitt, tvö eða
þrjú ár heldur frekar áratug. Hér
þarf að vanda aðdragandann og
uppbygginguna svo hagur lands-
manna verði sem mestur. Hún þarf
að vera fagmannleg og með hand-
bragði nútíma iðnaðarþjóða en
ekki að hætti íslenskra stjómmála-
manna sem ætíð þurfa að mgla
sjálfum sér inn í slik verkefni og
slá stjórnmálaleg vindhögg á
kostnað almennings, samanber
fiskeldi, loðdýr og sjóðamyndanir
undanfama áratugi. Ríkisrekend-
ur verða að átta sig á því að þá
vantar hinn lífsnauðsynlega neista
einkarekenda. Þann neista sem
skapað hefur hina efnahagslegu
velmegun Vesturlanda. Hafa þeir
t.d. metið raforkueftirspum næsta
áratugar á raunsæjan hátt?
Jóhann Rúnar Björgvinsson
„Erlend Qármögnunarfyrirtæki líta
mun frekar á arðvænlegar framleiðslu-
hugmyndir og áætlanir en trygg veð 1
fastafjármunum eins og venjan er hér
á landi.“