Dagblaðið Vísir - DV - 01.07.1991, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 1. JÚLÍ 1991.
15
Yf irþjóðlegt dómsvald
í yfirlýsingu ráðherrafundar
EFTA og EB frá 13. maí sl. kemur
í ljós að settur verður á fót sjálf-
stæður EES-dómstóll sem fær um-
boð til þess að kveða upp víðtæka
úrskurði.
Hugtakiö yflrþjóðlegt vald er að
því er ég best veit ekki endanlega
skilgreint. Aö mati flestra þjóðrétt-
N arfræðinga er þaö talið felast í
framsali dómsvaíds, löggjafarvalds
og framkvæmdavalds viðkomandi
lands til alþjóðastofnana. Ég tek
eindregið undir þá skilgreiningu.
Oftast er nauðsynlegt að samhliða
verði gerðar stjórnarskrárbreyt-
ingar. - Hér mun ég aöeins ræða
um framsal dómsvalds í nefndri
yfirlýsingu.
Oft er á það minnst að við höfum
meö þátttöku okkar í Sameinuðu
þjóðunum, Nató og EFTA framselt
yfirþjóðlegt vald til þessara stofn-
ana. Hér er á reginmunur og sam-
anburður þvi villandi. Sjálfsá-
kvörðunarréttur þjóðanna er virt-
ur en ákvæði um aukin mannrétt-
indi þegnanna og verndun friðar
eru í þeirri umræðu m.a. talin sem
framsal valds. Við stöndum aftur á
móti á grundvelli yfirlýsingar ráð-
herrafundar EB og EFTA í Brussel
í dag gagnvart miklu framsali yfir-
þjóðlegs valds með þegar kynntum
drögum að EES-samningi.
Skipan og starfsreglur
í 22. gr. yfirlýsingarinnar kemur
fram að í þessum sjálfstæða EES-
dómstól muni sitja fimm dómarar
frá Evrópudómstólnum og þrír
EFTA-dómarar. Síðan segir orð-
rétt: „Hann mun starfa innan Evr-
ópubandalagsdómstólsins og hafa
umboð til þess að kveða upp úr-
skuröi." Hér er ljóst að dómstóllinn
er að meirihluta skipaður dómur-
um frá Evrópudómstólnum og
KjaJlarinn
Sigurður Helgason
viðskipta- og iögfræðingur
deild innan hans.
Þetta er ennfrekar áréttað með
því að sagt er að styrkja verði rétt-
arsamræmi EES með því að gera
EFTA-löndunum kleift að koma
fyrir Evrópudómstólinn. Skýrara
er ekki hægt að segja hlutina og
augljóst að hér er aðeins áfangi til
endanlegrar sameiningar. Umboð
hans nú nær til að úrskurða:
Lausn deilumála og er þar með
talin túlkun EES-reglna, eins og
þær endanlega verða. Beiðni um
slíkt getur komið frá öllum samn-
ingsaðilum.
Deilur á milli eftirhtsstofnunar
EFTA og einstaka EFTA-lands.
Margvísleg mál sem fyrirtæki og
ríki taka upp gegn ákvörðunum
EFTA-stofnunar og teljast brot á
samkeppnisreglum. Augljóst er
samt aö eftir er að útfæra nánari
starfsreglur.
Dómstóllinn skal kveða upp
forúrskurði
Samkvæmt upplýsingum utan-
ríkisráðherra kröfðust EFTA-ríkin
þess aö hlutverk dómstólsins væri
að mestu fólgið í því að gefa út for-
úrskurði varðandi túlkun samn-
ingsins og ætti hann að vera mjög
sjálfstæður. Hér myndi þetta fyrir-
komulag þýða í raun að um 80-90%
af málum yrði útkljáð á þennan
hátt. Á þetta var ekki fallist.
Hvað þýðir þetta í raun? Það er
ljóst að EES-dómstóllinn kveður
upp endanlega úrskurði sem ekki
er hægt að áfrýja. Dómstólnum er
ætlað að beita lagareglum og áöur
óþekktu lagakerfi. Hann verður,
sbr. 23. gr. nefndrar yfirlýsingar,
að setja réglur væntanlegs samn-
ings um evrópskt efnahagssvæði
ofar lögum einstakra aðildarríkja.
Þá verður væntanlegur dómstóll
aö taka tillit til margvíslegra reglu-
gerða, tilskipana og að sjálfsögðu
myndu mörg fordæmi Evrópudóm-
stólsins hafa hér áhrif á niðurstöð-
ur. Það ríki, sem ekki vill fylgja
eftir niðurstöðum dómstólsins
varðandi samningsbrot, ógnar til-
veru efnahagssvæðisins og samn-
inganna í heild og yrði þvingað til
hlýðni. Niðurstaða fjölmargra
mála, svo sem skaðabótamála, yrði
endanleg og bindandi og ekki hægt
að áfrýja.
Hefði dómstólhnn starfaö mest í
formi forúrskurða þá hefði máls-
meðferðin orðið allt önnur. Aðal-
mál væri rekið í viðkomandi landi
en leitað væri forúrskurðar th
EES-dómstólsins sem hefði mikil
áhrif fyrir aðalmáhð. Réttur dóm-
stóla aöildarríkjanna héldi með
þessu fyrirkomulagi reisn sinni í
öllum veigamestu atriðum.
Kollhnís utanríkisráðherra
Utanríkisráðherra er fljótur að
réttlæta hlutina og segir brattur
eitthvað á þá leið eftir aö kröfu um
forúrskurð var hafnað. - Hér er um
minni stofnun að ræða, sem ber að
fagna, og allt tal um hæstarétt fær
ekki staöist. - Ekki er reynt að
rökstyðja þetta nánar. Hér nefnir
utanríkisráðherra ekki aðalatriði
málsins. Öll EFTA-ríkin að undan-
skildu einu eða tveimur ætla að
sækja um endanlega aðild að EB
og er því alveg sama um hlutverk
EES-dómstólsins.
Við íslendingar, sem höfum
margoft lýst því yfir að við ætlum
okkur ekki að sækja um inngöngu
í EB, urðum því að gera hér ákveð-
inn fyrirvara. Annars blasir við að
viö höfum með samningum sett
dómsvaldið okkar í veigamiklum
atriðum undir yfirþjóðlegt dóms-
vald.
Sigurður Helgason
Jón Baldvin Hannibalsson utanríkisráðherra. - „Fljótur að réttlæta hlut-
ina,“ segir greinarhöfundur m.a. um ráðherrann.
„Öll EFTA-ríkin að undanskildu einu
eða tveimur ætla að sækja um endan-
lega aðild að EB og er því alveg sama
um hlutverk EES-dómstólsins.“
EB-viðræðurnar og fiskveiðilögsagan
Fregnir af undirtektum EB fyrir sjávarafurðir inn á markað EB eru mjög
á reiki.
Það var í upphafi árs 1989 að for-
seti framkvæmdastjórnar EB, Del-
ores, varpaði fram þeirri hugmynd
að lönd EB og EFTA mynduðu
sameiginlegt efnahagssvæði. Þessi
hugmynd var rædd á fundi leiðtoga
EFTA-ríkjanna í Osló í mars það
sama ár. Þar var ákveðið aö hefja
viðræður við EB um evrópskt efna-
hagssvæði, þó með ákveðnum skil-
yrðum af hálfu EFTA.
Eitt af því sem talið v'ar mikil-
vægt af hálfu íslendinga var að
EFTA setti fram þá sameiginlegu
kröfu að samið yrði um fríverslun
með fisk. Auk þess sagði forsætis-
ráðherra í ræðu á fundinum að ís-
land yrði að hafa fyrirvara að því
er varðaði frelsi á sviði fiármagns-
hreyfinga, þjónustu og fólksflutn-
inga.
Ekkert gert með fyrirvara
íslands
Eftir að viðræður höfðu staðið
um nokkurn tíma kom í ljós að
ekkert var gert með fyrirvara for-
sætisráöherra. Utanríkisráðherra
marglýsti því yfir á Alþingi sem og
annars staðar að þeir fyrirvarar
sem forsætisráðherra íslands hefði
talað um í ræðu sinni væru ekki á
borði samninganefndarmanna.
Einu fyrirvarar EFTA og þar með
íslands væru á sviði fólksflutninga
og sjávarútvegs. Erlendum aðilum
yrði ekki heimilt að fiárfesta í ís-
lenskum fiskiskipum og krafist
yrði fríverslunar með fisk.
EB vildi hins vegar alls ekki fall-
ast á fríverslun með fisk. Menn
vildu ekki leggja af hið víötæka
styrkjakerfi í fiskveiðum og fisk-
vinnslu sem er við lýði innan EB.
EFTA að íslandi meðtöldu taldi sig
verða að sætta sig við þetta. Þá var
hopað í þá stöðu að krefiast þess
að fullt tollfrelsi fengist fyrir sjáv-
arafurðir inn á markaði EB. Fregn-
KjaUarinn
Kristín Einarsdóttir
þingkona Kvennalistans
ir af undirtektum EB eru hins veg-
ar mjög á reiki um þetta atriði og
alls ekki traustvekjandi varðandi
gang viðræðnanna.
Miklu fórnað
En hvaö vill EB fá fyrir lækkun
eða niðurfellingu tolla? Veiðiheim-
ildir innan lögsögu EFTA-ríkjanna.
Það kemur ekki til greina, hafa
flestir íslendingar sagt. Barátta
okkar fyrir útfærslu landhelginnar
var ekki til þess að hleypa erlend-
um togurum þangað inn. Þann 19.
júní sl. bárust þær fréttir að ís-
lensku ráðherrarnir, sem voru á
fundi með EB, heföu samþykkt að
hleypa skipum EB inn í landhelg-
ina án þess að það væri svo mikið
sem borið undir utanríkismála-
nefnd Alþingis. Þetta þóttu mér ill
tíðindi.
Þarna er um stefnubreytingu að
ræða sem ég er ekki sátt við.
Reynslan af samskiptum EB við
aðrar þjóðir á fiskveiðisviðinu er
ekki til þess fallin að við fórum að
hleypa þeim inn í íslenska land-
helgi. Þarna er farið inn á braut
sem getur orðið afdrifarík fyrir ís-
lendinga.
Peninga fyrir aðgang að
mörkuðum
EB krefst þess ekki aðeins að
EFTA-ríkin leyfi skipum EB að
veiða innan lögsögu þeirra heldur
er gert ráð fyrir að EFTA greiði
stórar fiárhæðir í svokallaðan þró-
unarsjóð sem er ætlað að styrkja
verst settu svæðin in'nan EB. ÉFTA
hefur falhst á þetta þótt enn sé með
öllu óljóst hve háar upphæðir eiga
að renna í sjóðinn og hvort aðallega
verður um óafturkræfa styrki að
ræða eða lán sem yrðu þá greidd
til baka.
Fiskur veiddur innan íslenskrar
landhelgi, unninn í frystihúsi á
Spáni sem er styrkt af íslendingum
getur því keppt við okkar afurðir á
mörkuðum erlendis. Er það þetta
sem við viljum?
Skoðanakönnun um aðild að
EB
Nýlega var gerð skoðanakönnun
um afstöðu Islendinga til aðildar
að EB. í ljós kom að fylgismönnum
umsóknar um aðild hefur fækkað
frá fyrri könnunum. Það kemur
ekki á óvart þar sem meiri umræða
hefur verið í þjóðfélaginu á undan-
förnum mánuðum um það hvað
aðild þýðir fyrir íslendinga. Fólk
er ekki tilbúið að fórna sjálfstæð-
inu.
Það endurspeglast hins vegar í
niðurstöðum könnunarinnar að
umræðan hér á landi hefur að
mestu leyti snúist um fisk. Flestir
gera sér grein fyrir að aðild að EB
mun leiða ,til þess að við töpum
yfirráðum yfir fiskimiðunum. Ef
full yfirráð yfir fiskimiðunum
væru tryggð telja yfir 50% að ísland
ætti að gerast aðili að EB. Ég á erf-
itt með að gera mér grein fyrir
hvers vegna Félagsvísindastofnun
spyr einmitt þessarar spumingar
og hvers vegna ekki er spurt nánar
út í aðra þætti sem tengjast aðild.
í aðild að EB felst m.a. að fiski-
mið allra landanna eru sameiginleg
og því mun stjóm fiskveiða flytjast
til Brussel ef ísland gerist aöili að
EB. Nú er rætt um að það ákvæði
Rómarsáttmálans (grein 236) þar
sem gert er ráð fyrir undanþágum
frá ákvæðum hans verði fellt nið-
ur. Þeir sem sækja um aðild munu
því þurfa að fallast á öll ákvæði
sáttmálans og gildandi lög EB án
undanþágu. Það er því með öllu
óskiljanlegt hvers vegna fiölmiðlar
gera svo mikið úr afstöðu manna
til spumingar sem í raun á alls
ekkert skylt við veruleikann.
Skoðanakönnunin bendir til að
þrátt fyrir að mikill meirihluti
þjóðarinnar vilji ekki að ísland ger-
ist aöili að EB þá telji menn samt
líklegt að við verðum gengin í
bandalagið um aldamót. Fólk virð-
ist ekki hafa mikla trú á að það
geti haft áhrif á þá stjómmálamenn
sem virðast vera ákveðnir í að gera
ísland að hluta stórríkisins sem
verið er að mynda í Evrópu. Þetta
era alvarleg tíðindi sem vekja upp
spumingar hvar komið sé lýðræði
í landinu.
Kristín Einarsdóttir
„í aðild að EB felst m.a. að fiskimið
allra landanna eru sameiginleg og því
mun stjórn fiskveiða flytjast til Brussel
ef ísland gerist aðili að EB.“