Dagblaðið Vísir - DV - 21.03.1992, Qupperneq 15

LAUGARDAGUR 21. MARS 1992.
15
'iímB
Launþegar krefja ráöherrana um vaxtalækkun.
DV-mynd Brynjar Gauti
Svipta þarf ríkið dópinu
Met var slegið á síðasta ári í rík-
ishalla og skuldasöfnun. ísland þol-
ir ekki miklu meira af slíku. Það
er eins og landsfeðumir séu á
„dópi“. Meðferðin á fjármunum
landsmanna segir þá sögu. Eins og
með aðra slíka flkla, er sjálfum
þeim og öðrum hollast, að dópið sé
tekið af þeim.
Þjóðfélagið í hættu
Yfirdráttur ríkissjóðs í Seðla-
bankanum er eitt bölið. Yfirdrátt-
urinn er sama og að prenta pen-
inga, sem ekki er innstæða fyrir,
og slá lán erlendis. Rétt væri að
setja lög gegn þessum yfirdrætti,
banna hann. Með lögum ætti einnig
að banna halla á fjárlögum. Gengi
þetta eftir, yrði ríkið að lifa af því,
sem það næði inn með eðlilegum
hætti. Ríkisútgjöld mundu einfald-
lega vera stöðvuð, meðan ríkið ætti
ekki' peninga. Það er svo um okk-
ur, almenning í landinu, að við
getiun ekki endalaust gengið á yfir-
drátt á heftunum 1 einhveijum
bankanna. Annars mundum við
líklega gera það.
Hallarekstur ríkisins þýðir auð-
vitað, að ríkið slær peninga, innan-
lands og erlendis. Þannig eyðilegg-
ur ríkið fyrir okkur með því að
vera of frekt á lánsfjármarkaðin-
um. Það skemmir fyrir okkur og
komandi kynslóðum með því að
safna skuldum erlendis. Reynslan
á síðastliðnu ári, með tvær mis-
munandi ríkisstjómir á árinu, sýn-
ir, að stemma þarf á að ósi.
Lánsfjárþörf ríkisins var slík á
síðasta ári, aö það tók til sín meira
en nam öllum nýjum spamaði
landsmanna. Friðrik Sophus_son
tók í maí við af Ólafi Ragnari
Grímssyni sem fjármálaráðherra.
Friðrik og nýja stjómin ætluðu að
draga úr lántökum ríkisins. En lán-
takan jókst hjá Friðriki en minnk-
aði ekki. Nú er töluverð hætta. Við
lifum á ögurstund, svo að vitnaö
sé í Einar Odd Kristjánsson, for-
mann Vinnuveitendasambandsins.
Nú verður að takast að laga þetta
ástand, annars er ekkert víst, að
okkur takist að halda uppi þessu
samfélagi. Lánstraust okkar er-
lendis er valt, eftir slíkt rosakennd-
eri landsfeðra, eins og var á síðast-
liðnu ári. Brestur getur verið nær
en menn halda, eins og Einar Odd-
ur segir.
Áætlanir út í loftið
Þetta er ekki sagt út í loftið.
Ríkið hefur haldið uppi vöxtun-
um, raunvöxtunum, í landinu. Það
er engu líkara en landsfeðumir
hafi ekki vitað sitt ijúkandi ráð í
fyrra. Lítum á örfáar tölur í því
sambandi. í byijun síðasta árs var
gert ráð fyrir, að lánsfjárþörf ríkis-
ins yrði 18 milljarðar króna en nýr
innlendur spamaður yrði 36 millj-
arðar, tvöfait meiri en ríkið þyrfti
að láni. Þessi spá var endurskoðuð
í maí, þegar nýja stjómin hafði tek-
iö við. Þá var lánsfjárþörfin talin
mundu nema 36 milljörðum króna
og innlendi spamaðurinn yrði 26
milijarðar. Þegar upp var staðið,
hefur lánsfjárþörf ríkisins í fyrra
líklega numið 40 milljörðum og
nýr, innlendur spamaður verið 32
milljarðar.
Þessi saga er með ólíkindum.
Menn eygja þó von í stöðunni.
Við gætum verið að fara úr gamla
tímanum í fjármálum inn í nýjan
tíma, einmitt um þessar mundir.
Fjármagnsmarkaðurinn opnast
gagnvart útlöndum. Allar hand-
aflsaðgerðir í þeim efnum ættu
brátt að heyra sögunni tíl. Nú verða
bankamir hér heima að spjara sig.
Þeir verða brátt að sýna og sanna,
að þeir geti staðizt samkeppni við
erlenda banka á sama markaði.
Innlendir vextir verða tfi dæmis aö
standast hinum erlendu snúning.
Þetta þýðir, að vextir muni lækka.
Við ætium að tengjast evrópska
myntkerfinu ECU. Það ætti að
þýða, sé það gert í alvöru en ekki
í plati, að bráðum ættu vextir að
ráðast á fijálsum markaði og gengi
krónunnar líka. Jafnvel Friðrik
Sophusson sagði ennfremur á
fundi í fyrradag: „Það gengur brátt
ekki lengur, að ríkissjóður yfir-
dragi í Seðlabankanum." Ríkissjóð-
ur verður þá að sækja fé sitt á
markaðnum, meðal annars með
útgáfu ríkisskuldabréfa tfi
skemmri tíma en verið hefur. Þetta
er framfaraspor.
Tenging krónunnar við ECU
verður svo skref í þá átt, að mark-
aðurinn ráði genginu og vöxtim-
um, tfi viðbótar því sem fæst áður
við opnun fjármagnsmarkaðarins.
Þannig má vonast tfi, að ríkið verði
svipt einhverju af dópinu.
Frumvarp er einnig í undirbún-
ingi um aukið sjálfstæði Seðla-
Laugardags-
pistilliim
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
bankans. Bankinn yrði eftir sam-
þykkt þess ekki jafnháður ríkinu
og verið hefur, yrði ekki hinn sami
þræll ríkisstjóma lengur.
Raunvextir
í 6 prósent?
Nú er verið að lofa vaxtalækkun.
Rikissjóður bar ábyrgð á hæð vaxt-
anna, og nú segist í'riðrilc Sophus-
son fjármálaráðherra vilja lækka
vextina með skfiyrðum. Talað er
um, að raunvextimir gætu farið
niður í 6 prósent í kjarasamningun-
um.
Raunvextir em hér of háir, ef
miðað er við önnur lönd. Þeir em
ívið hærri en á öðrum Norðurlönd-
um og talsvert hærri en gerist í
stærri iðnríkjum.
Þessir vextir em auðvitað alltof
háir í ljósi þess, að hér er kreppa.
Einar Oddur segir, að tfigangslaust
sé að „plana“ nærri verðbólgulaust
land nema með því að lækka hina
himinháu vexti. Ríkisstjórnin þarf
að hafa forystuna um lækkunina.
Hvaðan koma raunvextir í landi
með engan hagvöxt, engan vöxt
framleiðslunnar? Þannig spyr Ein-
ar Oddur. Raunvextimir koma þá
með því, að við etum upp það sem
fyrir er.
Vaxtalækkun nú útheimtir að
sjálfsögðu, að hér ríki það jafn-
vægi, sem þarf til. Þetta jafnvægi
ætti að nást í efnahagslífinu, fari
kjarasamningar eins og horfur em
á, nær engin kauphækkun og bara
tveggja prósenta verðbólga á árinu.
Og auðvitað yrði tilgangslaust, að
ríkið lækki vexti, nema bankarnir
fylgi á eftir. En slík lækkun yrði
að byggjast á markaðinum, fram-
boði og eftirspum eftir fjármagni.
Bankamir tregðast dálítið við um
þessar mundir. Bankamenn van-
treysta ríkinu og hafa fulla ástæðu
til. Fyrri loforð um að minnka eða
eyða hallanum á fjárlögum hafa
reynzt hjóm eitt. Margir efast líka
um, að ríkisstjóminni takist að
framfylgja fyrirhuguöum sam-
drætti í ríkisútgjöldum. Kröfumar
em miklar, og gæðingar stjóm-
málamannanna þurfa mikið fóður,
einkum í kreppu, þegar aö sverfur.
Þá gerist það að heita má alltaf, að
ríkisstjómir gera ekki „það góða,
sem þær vfija gera“.
Milljarður
í afskriftasjóð
Landsbankans
Bankamenn nefna ýmislegt, sem
hnígur að því, að vaxtalækkunin
verði ekki jafnmikil og að er stefnt.
Landsbankinn var aö birta reikn-
inga, sem sýna, að smávegis hagn-
aður var á rekstri bankans á ný-
liðnu ári. Samt lagði bankinn þús-
und milljónir í afskriftasjóð tfi að
mæta skuldum, sem tapast. Þannig
em bankamir nú að afskrifa millj-
arða vegna tapaðra skulda. Banka-
menn telja sig þurfa að halda vöxt-
um uppi til þess að ná þessu fram.
Annars stefni 1 taprekstur hjá
bönkunum eins og var á fyrri hluta
síðastliðins árs.
Marga milljarða þarf að afskrifa
vegna tapa hjá hinum ýmsu sjóðum
ríkisins.
Bankarnir taka hagnaö sinn af
vaxtamun, muninum á kjömm út-
lána og innlána. Þessi vaxtamunur
hefur verið meiri hér en annars
staðar. Að sögn Ragnars Önundar-
sonar, framkvæmdastjóra íslands-
banka, var vaxtamunurinn hjá
bönkunum 3,5 prósent í fyrra að
meðaltali. En Ragnar segir, að ríkið
beri töluverða ábyrgð á, hve þessi
vaxtamunur er mikill með álögum
á bankana, sumpart alveg úreltum
álögum.
Þar má nefna, að bindiskylda
bankanna kostar þá fé, sem eykur
vaxtamuninn, sem tfi þarf, um
fjórðung úr prósenti. Gjaldeyris-
skattur, landsútsvar, trygginga-
gjald og skattaleg meðferð afskrifta
útiána auka á vaxtamuninn, sem
bankarnir þurfa. Samtals virðist
ríkið því bera ábyrgð á nærri einu
prósentustigi af vaxtamuninum
hér á landi. Nú segja bankamenn,
að ríkið eigi hið snarasta að af-
leggja þessi gjöld.
Ríkið ætti einnig, segja banka-
menn, að bæta aðferðir sínar við
sölu spariskírteina og annarra
bréfa ríkisins. Þannig ætti ríkið
ekki að miða vexti af spariskírtein-
unum við útiánsvexti banka, held-
ur innlánsvexti. í því fælist veruleg
raunvaxtalækkun á markaðnum.
Samanburður á kjörvöxtum
banka og vöxtum spariskírteina
ríkisins sýnir í öðrum löndum, að
yfirleitt eru útiánsvextir tveimur
prósentum yfir vöxtum á ríkisbréf-
unum.
Þannig gengur á ýmsu í umræð-
unni nú, en vaxtalækkun er á hvers
manns vörum. Bankamir, einkum
Búnaðarbankinn, hafa síðustu
mánuði verið að smálækka vexti.
Yfirleitt hafa bankamir þó verið
tregir til, og þá hefur gjaman verið
undirstrikað, hversu margir, fyrir-
tæki og heimili, fara á höfuðið um
þessar mundir og geta ekki staðið
í skfium - og bankamir tapa lánun-
um.
Hér á landi þarf að gera mikfi-
vægar breytingar á íjármagns-
markaðinum. Einkanlega þarf að
stemma stigu viö því, að ríkið fari
eyðandi eldi um markaðinn, eins
og verið hefur.
Haukur Helgason