Dagblaðið Vísir - DV - 26.02.1994, Blaðsíða 26

26
LAUGARDAGUR 26. FEBRÚAR 1994
Merming
Einar Már Guðmundsson rithöfundur:
Sannur
skáldskapur
„Menn spyrja oft hvort hlutirnir séu
sannir eða skáldskapur. Ætli sé ekki
rétt að segja aö Englar alheimsins sé
sannur skáldskapur," segir Einar
Már Guðmundsson rithöfundur sem
hlaut Menningarverðlaun DV fyrir
bók sína Englar alheimsins.
„Ég held að það sé fótur fyrir ýmsu
sem sett er fram sem skáldskapur,"
segir Einar Már. „Það er kannski
ekki raunveruleikinn eins og við
upplifum hann dags daglega, heldur
eins og við skynjum hann yfir lengri
tíma. Þannig er skáldskapurinn, ekki
satt?“
Einar Már segir að kveikjan að
Englum alheimsins hafi verið sú að
segja frá því sem sjaldan sé talað um,
lífi og aðstæðum þeirra sem eigi um
sárt að binda og séu fyrir utan hiö
skipulagða þjóðfélag. Sagan byggist
á raunverulegum persónum og at-
burðum þó svo að hið skáldlega frelsi
sé algjört.
„Það er vissulega vandasamt að
skrifa verk af þessum toga en það
gildir raunar um öll verk,“ segir Ein-
ar Már. „Þetta er svolítið persónuleg
saga, þarna er ég að skrifa um mál
sem ég þekki nokkuð vel og það reyn-
ir á. I rauninni er það alveg sama
hveiju skáld og rithöfundar ætla að
koma á framfæri, þeir þurfa alltaf
að skapa og búa til þann heim sem
þeir ætla að lýsa og það eru náttúr-
lega alltaf átök.
Sagan vill á blað
Allar sögur sem ég hef gert hafa
verið lengi innra með mér og býst
ég við að þar séu nú nokkrar enn.
Ég er alltaf lengi að melta hlutina
með mér. Ég skynja þá jafnvel mörg-
um árum áður, óljóst, og svona er
þetta oft að koma til mín aftur og
aftur á löngu tímabili. Síðan er eins
og einhver klukka slái og sagan vill
komast á blað. Það er því talsverður
aðdragandi að hverju verki. Þetta er
sjálfsagt samspil áreita úr núinu og
þess sem liðið er. Ég get ekki sagt
að ég kveðji svo söguna fyrir fullt og
allt þegar hún er komin á bók, Það
er yfirleitt ekki hægt að segja um
mál þó að búiö sé að skrifa um þau
eina sögu að þau séu endanlega af-
greidd, þannig að viðfangsefnin
halda áfram að lifa með manni með
einhveijum hætti.
Stundum hefur maður sett á blað
eitthvað sem öðrum finnst þeir einn-
ig hafa skynjað. Það hefur einmitt
verið þannig með Engla alheimsins.
Ég hef fengið mjög mikil viðbrögð frá
fólki og þakklæti fyrir að segja frá
þessum málum. Þarna er heimur
sem margir þekkja en lítið er talað
um.“
Fyrsta verk Einars Más, ljóðabók-
in: Er nokkur í kórónafótum hér
inni?, kom úr 1980. Síðan hefur hvert
verkið rekið annað, ljóðabækur,
skáldverk, smásögur, ritgerðir,
barnasögur og kvikmyndahandrit.
Hann segist geta játað því að hann
sé lúsiðinn við skriftirnar. „Ég verð
að hafa kerfi á hlutunum til að halda
utan um óreiðuna. Það verður að
vera agi. Ég vil ekki gera greinarmun
á góðum og vondum dögum, heldur
er þetta allt í einum potti. Ég er lík-
lega örlagatrúar, þó svo að ég hrífist
af stjófnleysi."
Hann segist ósköp vel geta verið
án skrifta í einhvern tíma en þó séu
alltaf „einhveijar setningar á sveimi
í kollinum." Maður ímyndar sér allt-
af að þegar bardaganum lýkur þá
muni maður bara sitja og horfa út í
loftið en það gerist alltof sjaldan. Það
er alltaf í mörg horn að líta.“
Jákvættviðhorf
Hann segir að andrúmsloftið í þjóð-
félaginu sé misjafnt gagnvart skáld-
skap. Borið saman við önnur lönd
ríkir frekar jákvætt viðhorf til skáld-
skapar á íslandi.
„Þetta er að vísu þversögn en tóm-
læti gagnvart andlegri iðju af ýmsu
tagi hefur vaxið en líka minnkað. Það
eru fleiri og fleiri, sem hafa áhuga á
Einar Már Guðmundsson rithöfundur.
DV-mynd ÞÖK
því sem verið er að skapa í listum,
en einnig fleiri og fleiri sem láta sig
það engu varða. Það er erfltt að grípa
um púlsinn og staðhæfa eitthvað um
viðhorfið til skáldskapar hverju
sinni. Það getur birst hverjum og ein-
um höfundi og listamanni nokkuð
misjafnlega. En ég held að áhuginn
núna í kreppunni margumtöluðu sé
síst minni. Það sést á samkomum,
upplestrum og jafnvel ráðstefnum,
þar sem verið er að ræða ýmislegt,
svo sem sagnfræði, að áhuginn á
sögu okkar og sagnalist er enn til
staðar. Feitir tímar eru ekki endilega
andríkari en magrir.“
Sögur Einars Más hafa verið þýdd-
ar á öll Norðurlandamálin og þýsku.
Þá er bókin Riddarar hringstigans
væntanleg út á enskri tungu. Dansk-
ir forleggjarar eru þegar farnir að
horfa til Engla alheimsins með þýð-
ingu í huga,
Þegar hann er spurður hvort hann
ætli að halda sig áfram á skáldverka-
línunni, eða hvort kannski sé von á
ljóðabók, vill hann lítið ræða það
mál. „Maður veit aldrei hvort kemur
á undan, eggið eða hænan,“ er eina
svarið sem fæst.
-JSS
Leifur Þorsteinsson ljósmyndari:
Hvatning fyrir ljós-
myndun í landinu
„Ég lít á þessa viðurkenningu sem
hvatningu fyrir ljósmyndun í land-
inu,“ sagði Leifur Þorsteinsson ljós-
myndari sem hlaut Menningarverð-
laun DV í listhönnun fyrir ljós-
myndasýningu sína í Stöðlakoti í
haust sem leið. Viðfangsefnið á sýn-
ingunni var hversdagslegir hlutir og
blóm úr garðinum. Leifur notaði
óvenjulega aðferð, hann notaði pol-
aroid-filmuna sjálfa sem eins konar
þrykkplötu og yfirfærði yfir á vatns-
litapappír.
„Þessar myndir voru gerðar sér-
staklega fyrir sýninguna í Stöðla-
koti. Þegar mér bauðst sýningarað-
staðan ákvað ég að taka hana. Ég fór
svo að hugleiða hvað ég gæti gert.
Ég hafði tekið dálítið af kyrralífs-
myndum og ákvað að setja þær upp.“
Lærði í Danmörku
Leifur lærði ljósmyndun í Dan-
mörku. Hann hafði stundað nám í
efna- og eðlisfræði við Kaupmanna-
hafnarháskóla, en flutti sig yfir til
meistara sem hét Jan Zelzer. „Ég var
farinn að spekúlera í hvem skollann
ég gæti gert við eðlis- og efnafræðina
og það var ekkert annað en að verða
kennari. Það gat ég ekki hugsað
mér.“
Eiginkona Leifs var að læra auglýs-
ingateikningu úti í Kaupmannahöfn
Leifur Þorsteinsson Ijósmyndari.
þegar þetta var og Leifur hafði
kynnst fjölda fólks í þeirri grein. „Ég
hafði alltaf verið með ljósmyndadellu
DV-mynd BG
frá þvi að ég eignaðist mína fyrstu
kassamyndavél. Ég fékk svo lærl-
ingsstöðu hjá Selzer alveg á stund-
inni og atvinnu hjá honum líka.
Hann rak litvinnslustöð sem var tals-
vert mál í þá daga. Þar sem ég var
úr eðlis- og efnafræði, þá hentaði það
mjög vel, þannig að ég réð mig líka
sem gæðaeftirlitsmann. Launin
komu sér vel því ég fékk ekki yflr-
færslu að heiman fyrir ljósmyndara-
náminu. En það var ágætt því ég
hafði miklu meira upp úr mér en ég
hefði haft með yfirfærslunni."
Heim eftir átta ár
„Eftir átta ár í Danmörku hélt Leif-
ur heim. „Þó maður eigi kunningja
og vini erlendis þá er maður alltaf
útlendingur. Mér fannst líka að það
hlytu að vera meiri möguleikar hér
en úti - en það var misskilningur.
Þetta fag, auglýsinga- og iðnaöarljós-
myndun, var gjörsamlega óþekkt
hér.“
Leifur hugðist fá vinnu á einhveiju
dagblaðanna en það gekk ekki. Þá
setti hann á stofn stofu, 1. janúar
1963, og hana rekur hann enn.
„Maður lifir ekki á listljósmyndun
og sýningum. Ég er í tæknivinnu fyr-
ir spítala, rannsóknarstofnanir og
fleiri slíka aðila. Listljósmyndunin
er bara „hobbí.“ í 250 þúsund manna
þjóðfélagi er enginn markaður fyrir
svona lagað. Það er rétt að þeir sdlra
mestu og bestu í sjálfum Bandaríkj-
unum lifa af þessu. Maður eins og
Bruce Davidson, sem ég þekki per-
sónulega, einn af þeim betri í veröld-
inni, verður að standa í kennslu til
að sjá sér farborða.
Það er fjöldinn allur af góðum ljós-
myndurum hér á landi, bæði í stétt-
inni og utan hennar. Ljósmyndunin
sem listgrein mætir meiri skilningi
nú en áður.
Þeim sem hafa gaman af vel gerð-
um myndum er nákvæmlega sama
hvaða aðferð er notuð. En hinum
sem hugsa um list sem fjárfestingar-
atriði líta ekki við ljósmyndum. Þetta
viðhorf er þó að breytast smátt og
smátt með auknum umgangi við
umheiminn."
Leifur hefur haldiö allmargar sýn-
ingar, bæði einn og með öðrum. Af
einkasýningum má nefna Myndir úr
borginni og síðar Fólk, báðar í Boga-
sal Þjóðminjasafnsins. Hann hefur
einnig sýnt í Denver í Bandaríkjun-
um.
Af öðrum sýningum má nefna sam-
sýningu íslenskra myndlistarmanna
í Kaupmannahöfn og 102 litmyndir á
sýningu í Japan.
„Það er ekki von á sýningu frá
mér, ekki í bráð. Það er afskaplega
dýrt að koma sýningu upp og ég held
að ég verði að geyma það með mér
enn um sinn.“
-JSS