Dagblaðið Vísir - DV - 26.02.1994, Blaðsíða 15

LAUGARDAGUR 26. FEBRÚAR 1994
15
Fólk lengir eftir vorinu.
Skuldir heimilanna aukast gríðarlega:
DV-mynd ÞÖK
................. -~v- ■■ 1
i wmm?
Til bjargar þrotabúumim
Spekingamir tala um geysilega
aukningu skulda heimilanna í
landinu sem þjóðarböl. Það má til
sanns vegar færa. Samdrátturinn,
sem staðið hefur í fimm ár, hefur
komið misjafnlega niður. Sumir
klára sig af þessu, en aðrir, og þeir
eru fjölmargir, lenda í miklum
hremmingum. Skuidaaukning
heimilanna hefur verið með ólík-
indum mikil á samdráttarskeiðinu,
eins og lýst veröur hér á eftir. Þeim
hefur mikið flölgað, sem ekki eiga
fyrir skuldum. Sumir forystu-
menn, eins og Jóhanna Sigurðar-
dóttir, minnast í ræðum á, að eitt-
hvað þurfi að gera. Komast verði
hjá miklum gjaldþrotum einstakl-
inga. En hætt er við, að ekki verði
gert neitt róttækt.
Skuldir3,9 milljónir
á heimili
Reiknað á mann námu skuldir
heimila við síðustu árslok um 970
þúsundum króna, sem samsvarar
um 3,9 milljónum króna á hveija
fjögurra manna fjölskyldu í land-
inu. Þetta er byggt á upplýsingum
Sigurðar Snævarr, hagfræðings í
Þjóðhagsstofnun, og verður í þess-
ari grein víða stuözt við upplýs-
ingar hans. Skuldir heimilanna
nema 257 milljörðum króna. Þetta
er svipuð tala, raunar ívið hærri,
og nemur erlendum skuldum þjóð-
arbúsins.
Þannig mætti bæta erlendu
skuldabyrðinni við, til að sjá skuld-
ir íslenzkra heimila, og því tvöfalda
töluna um skuldir heimilanna.
Sumir mundu segja, að það sé ekki
rétt, en vel að merkja munu heimil-
in í landinu þurfa aö greiða erlendu
skuldimar, þótt síðar verði.
Heimilin skulda fleiri en lána-
stofnunum. Við skuldimar má
bæta skattskuldum, sem vom 7,3
milljarðar í árslok 1992, og kredit-
kortaskuldum, sem þá vom 8 millj-
arðar króna. Lánaviðskipti mifii
einstaklinga era ekki talin með í
þessum tölum. Landsmenn em því
gífurlega skuldsettir. Athuga skal,
að í framangreindum tölum er átt
við meðaltalsskuldir 4ra manna
fjölskyldu í landinu. En margir,
einkum hinna eldri, komu undir
sig fótum, meðan vextir vom nei-
kvæðir. Eftir verðtrygginguna og
himinháa raunvexti hefur þetta
breytzt. Nú er vafalaust hið algeng-
asta, að íbúðir hinna yngri séu með
miklar áhvílandi skuldir, og ekki
séð, hvemig þær verða nokkurn
tíma borgaðar.
Skuldir fimmfaldast
Skuldir heimilanna hafa vaxið
gífurlega síöasta áratug. Þær fimm-
fólduðust frá 1980 til 1992 á fóstu
verðlagi. Það svarar til þess, að
skuldirnar hafi vaxið um 14 pró-
sent á hverju ári á föstu verðlagi.
Reiknaö á mann er aukningin 4,3
fóld.
Við vitum öll, að kaupmáttur ráð-
stöfunartekna eftir skatta hefur
farið minnkandi í samdrættinum.
Kaupmátturinn var 16 prósentum
lægri 1993 en hann var 1988. Árið
1993 var kaupmátturinn 11 pró-
sentum minni en hann var 1990.
Það sýnir vandann, þegar þetta er
borið saman við aukningu skulda
heimilanna í landinu.
Svokölluð einkaneyzla hefur
minnkað með minnkandi kaup-
mætti. Samdráttur í einkaneyzlu
var 7 prósent frá 1990 til 1993.
Meiri en ráðstöfun-
artekjumar
Skuldir heimilanna vom um
skeið álíka og allar tekjur, sem
heimilin höfðu til ráðstöfunar á
einu ári. Árið 1992 vom skuldimar
2 prósentum hærri en ráðstöfunar-
tekjurnar á því ári. Enn hélt þessi
óheillaþróun áfram í fyrra, og urðu
skuldirnar þaö ár 14 prósentum
meiri en ráðstöfunartekjurnar.
Auðvitað eiga heimilin líka eign-
ir, þegar litið er á meðaltalið. Hús-
næöisskuldir nema þó 36 prósent-
um af öllu verðmæti íbúðarhús-
næöis í landinu. Þjóðhagsstofnun
telur, að peningalegar eignir heim-
ilanna hafi numið 190 milljörðum
króna í árslok 1992 og eignir í líf-
eyrissjóðum 180 milljörðum. Við
berum þetta samán viö skuldir
heimila í lánastofnunum, sem eru
257 milljarðar króna.
Laugardags-
. pistill
Haukur Helgason
aðstoðarritstjóri
Það em ýmsar skýringar á aukn-
ingu skuldanna. Vissulega stafa
þær að miklu leyti af vandræðum
í efnahagslífinu. Fólk hefur ekki
ráðið við hina háu raunvexti, með-
an kaupmáttur launanna fór
minnkandi.
Annar þáttur er breytingar á
lánakerfinu. Þar er efst á baugi
húsbréfakerfið. Fyrrum var mikill
skortur á lánsfé. Vextir voru nei-
kvæðir og ýmsir „gæðingar" kerf-
isins gengu fyrir, þegar lánum var
útbýtt á hinum lágu vöxtum. Þetta
hefur verið að breytast. Nú er hæg-
ara um vik að slá lán, séu þau vel
tryggð. Fólk hefur haft tiltölulega
greiðan aögang að lánsfé.
Tíu prósent
í algerum mínus
Skuldir heimilanna vom þó farn-
ar að aukast, áður en miklar breyt-
ingar urðu á húsnæðislánakerfinu.
Annar þáttur er aldurssamsetn-
ing þjóðarinnar. Fjölgun hefur ver-
ið mest á þeim aldurshópum, sem
mest taka til sín af lánsfé.
Þeim fiölskyldum fiölgar, sem
eru í algerum mínus, eiga ekki
eignir fyrir skuldum.
Rúmlega ellefu þúsund framtelj-
endur töldu fram hærri skuldir en
eignir árið 1988 eða 6 prósent allra
framteljenda. Þessi tala var orðin
nærri tuttugu þúsund eða 10 pró-
sent framteljenda árið 1992 og fer
enn hækkandi.
Fylgjum fordæmi
Norðurlanda
Nú tíðkast þær aðferðir, að hart
er gengið eftir skilum. Lánastofn-
anir og aðrir ganga eftir greiðslum
og síðan fara íbúðir undir hamar-
inn og einstaklingar verða gjald-
þrota, tiltölulega fljótt eftir að van-
skilin hlaðast upp og greiðslur
dragast á langinn. Þetta er orðin
hin mesta þjóðfélagsógæfa. Vand-
inn er orðinn svo mikill, að við
ættum að feta í fótspor annarra
Norðurlandaþjóða og finna kerfi,
þar sem fólk greiðir það sem það
getur eftir opinberu mati, byggðu
á lögum. Lög um svonefnda
greiðsluaölögun, sem byggist á
þessum sjónarmiðum, hafa verið
sett í Danmörku, Noregi og Finn-
landi.
Fjárhagsörðugleikar fara illa
meö fiölskyldumar í landinu,
hjónabönd sundrast og margir
verða veikir af stressi. Eitthvað er
um sjálfsvíg út af þessu. í hinum
norrænu lögum er byggt á því sjón-
armiði, að jafnvel lánardrottnarnir
fái meira í sinn hlut, ef fólk er ekki
sett í hengingarólina með núver-
andi hætti.
Við núverandi kerfi, uppboð og
gjaldþrot, missa lánardrottnamir
mikið eins og kunnugt er. Það gæti
orðið „hagnaður fyrir þjóðfélagið"
að setja greiðsluaðlögun í lög.
Þá kæmust færri en ella í gjald-
þrot. Félagsmálastofnanir greiddu
þá minna en ella væri. Lánar-
drottnarnir fengju líka eitthvaö
meira af fé sínu, þegar til lengdar
léti.
Þetta er nú orðið nauðsynleg að-
gerð. Ekki nægir að segja bara sem
svo, að fólkið í þrotabúunum hafi
reist sér hurðarás um öxl.
Hinar Norðurlandaþjóðirnar
hafa ekki lögleitt greiðsluaðlögun
að ástæðulausu, og flestir telja, að
hún hafi gefizt vel þar.
Vandi heimilanna á íslandi er nú
orðinn mikill. Við erum einkar
skuldug. Mikiðatvinnuleysi eykur
enn vandann. Á þessu herrans ári,
1994, munu margir lenda á vonar-
völ, verði ekki að gert.
Jóhanna Sigurðardóttir ætti að
hafa forgöngu um þetta mál. Ekki
dugir að skuldbreyta bara ein-
hverjum lánum húsnæðiskerfisins.
Skuldbreytingar, lenging lána,
þurfa þó að vera auðveldar í fram-
kvæmd í húsnæðis- og bankakerf-
inu. Þær munu geta bjargað mörg-
um.
Sigurður Snævarr segir: „Það er
Ijóst, að afkoma margra heimila er
afar slök nú í upphafi árs fiölskyld-
unnar. Þetta á auövitað fyrst og
fremst við um þau, sem orðið hafa
fyrir missi atvinnu. Kaupmáttur
ráðstöfunartekna í fyrra var aðeins
12 prósentum hærri en árið 1980
og 16,5 prósentum lakari en 1988.
Mikil skuldsetning heimilanna er í
þessu ljósi afar mikið áhyggjuefni
og ekki góðra kosta völ í þeim efn-
um. Til þess að grynnka á skuldum
verður spamaður að aukast, sem
að öðru jöfnu dregur úr innlendri
eftirspurn og kann þar með að auka
á erfiðleika í atvinnulífi með til-
heyrandi áhrif á atvinnuleysi. í
þess felst, að skuldastaða heimil-
anna er orðin háalvarleg fyrir hag-
stjórn og stjómvöldum ber að veita
henni meiri athygli en hingaö til.“
Haukur Helgason