Dagur - 20.12.1952, Blaðsíða 19

JÓLABLAÐDAGS
19
Júlíus Hallsson og forusfusauðirnir
Frásöguþáttur eftir Magnús Gunnlaugsson
ÞAÐ VAR árla morguns — gangna-
dagur 1879. Allmargir menn ríða fram
frá Sveinsstöðum í Skíðadal, er þá var
fremsti byggður bær í dalnum.
Menh' og málleysingjar eru í góðu
skapi, enda veður bjart og blítt og út-
lit fyrir hæfilega hlýju um daginn.
Ferðinni er heitið fram til afréttar í
fyrstu haustsmölun. Meðal ungra
manna var Júlíus Hallsson, ungur rösk-
leikamaður, er þá var vinnumaður á
Krosshóli, sem þá var næst fremsti bær
í dalnum vestan Skíðadalsár.
Brátt skiljast leiðir. Þeir, sem ganga
eiga Vesturafrétt, halda upp með Vest-
urá og fram samnefndan dal; hinir, sem
ganga eiga Austurafrétt, Almenning og
Austurtungur, verða samferða fram
Tungurnar, þar til leiðir skiljast, og Al-
menningsmenn halda yfir á sitt
gangnasvæði.
Það féll í hlut Júlíusar að ganga efst-
ur f. Tungunum að austan, og var þá —
þegar tíð leyfði — gengið uppi á
Stafnstungnafjalli, einkum vegnafjalla-
lamba er oft sátu þar uppi, enda þótt
ekki sé um mikinn gróður að ræða.
Þegar Júlíus var kominn rúmlega
miðja vegu út fjallið, koma á móti hon-
um fimm forustusauðir og heldur fas-
miklir.
Verður honum strax ljóst, að hér
þurfi að beita snöggum en þó skyn-
samlegum aðgerðum, ef sauðirnir eigi
ekki að genga honum úr greipum. —
Tekur hann því á sig alllangan krók
inn á fjallið, til hliðar við sauðina, og
hyggst nú með aðstoð hundsins keyra
þá fram af fjallsbrúninni og niður til
næsta manns. En sauðirnir eru ekki á
því að ganga svo auðveldlega í greipar
hans, því eins og örskot hafa þeir tekið
sprettinn til baka vestur fjallið. Hefst
nú hinn harðasti sprettur vestur af
fjallinu, yfir kletta og klungur Vestur-
stafnstungna, yfir þveran botn Vestur-
dals, milli Ingjaldsskálar og Ingjalds-
hnjúka, og þar hurfu þeir sjónum hans,
í bili, enda orðnir alllangt á undan.
Áður en lengra er haldið, þykir rétt
að lýsa stuttlega þeirri leið, sem Júlíus
elti sauðina þennan dag.
Suðvestur í hálendið, nálægt miðjum
Skíðadal, skerst langur, gróðurríkur
dalur, ber hann tvö nöfn, heitir Kóngs-
staðadalur að austan, en Þverárdalur
að vestan, og er samnefndur ánni er
eftir dalnum fellur.
Þverárdalur nær nokkru lengra fram
en hinn og munu liggja saman botnar
hans og Vesturárdals, og mun þarna
vera tiltölulega greiðfær leið milli dal-
botnanna, eftir því sem mér hefur ver-
ið tjáð. Skal nú aftur vikið að Júlíusi
og sauðunum.
Þegar hann kom vestur undir Ingj-
aldshnjúk sá hann að sauðirnir voru
stanzaðir. Gerði hann þá enn tilraun til
að komast fyrir þá, því að hann sá strax
að hætta var á að hann missti þá yfir í
Þverárdal, og óvíst um árangur er
þangað kæmi. En strax og sauðirnir
urðu mannsins varir, tóku þeir sprett-
inn á ný vestur með fjallskriðunum og
yfir í botn Þverárdals í einum spretti.
Fór Júlíusi nú ekki að lítast á, að
hann hefði yfirhöndina í þessum leik,
en hann var líka röskur og fullur áhuga
ekki síður en hinir ferfættu keppinaut-
ar hans. 1
Hann hélt því hiklaust af stað á eftir
þeim, og þó að hann missti sjónar á
þeim öðru hvojru, gat hann þó alltaf
fylgzt með ferðum þeirra. Og þannig
barst leikurinn niður Þverárdal yfir á
Kóngsstaðadal, og aftur og aftur yfir
ána og upp í hlíðar beggja megin ár-
innar.
Þannig gekk þar til komið var heim
fyrir miðjan dal Kóngsstaðamegin,
voru þeir þá orðnir sæmilega spakir. —
Rétt er að geta þess að Júlíus hafði vel
vaninn fjárhund, sem var honum ómet-
anlegur styrkur í þessum eltingaleik.
Nú víkur sögunni niður til réttar —
en hún mun þá hafa staðið á eyrunum
við Skíðadalsá gegnt bænum Hnjúki, en
undir Kóngsstaðahálsi norðanverðum.
— Þegar liðið var nokkuð á daginn og
Júlíus ekki kominn ,tóku menn að ótt-
ast um hann. Enn var þó beðið um
stund, enda vonast eftir að ástæðan
væri sú, að hann hefði lent í baráttu
við óþægt fé, þótt engum dytti í hug
hið rétta í þessu sambandi, og sízt að
hans væri að vænta ofan af Kóngs-
staða- eða Þverárdal.
Loks voru þrír kunnir menn sendir
fram í afrétt til að leita hans.
En um það bil er menn þessir voru
komnir nokkuð fram fyrir Kóngsstaði,
kom Júlíus á hálsinn upp af réttinni.
Snerist nú ótti manna í fögnuð, sem
eðlilegt var yfir svo góðum leikslokum.
Var nú brugðið við og sendir tveir
menn vel ríðandi á eftir hinum til að
segja þeim tíðindin og snúa þeim við.
Er Júlíus kom niður hálsinn var auð-
séð að kindur þær, sem hann var með,
voru orðnar mjög þreyttar, því að hann
þurfti öðru hvoru að hvetja þær áfram.
Þegar í réttina kom tóku eigendur
sauðanna á móti honum með þakklæti.
Hafði Sigurður bóndi Sigurðsson í
Tungufelli orð fyrir þeim og kvað ekki
sæma annað en láta það sjást í verki að
þeir virtu þetta nokkuð. Tók hann því
næst upp peningabuddu sína og úr
henni tvo tveggja króna silfurpeninga,
fékk Júlíusi og bað hann eiga, en Sig-
urður átti tvo sauðina. Að dæmi hans
fóru svo hinir og fengu honum sínar
tvær krónurnar hvor, en þeir voru, auk
Sigurðar, Halldór Hallgrímsson, bóndi,
Melum, Jón Runófsson, bóndi, Hrcið-
arsstöðum, og Sigfús Sigfússon, bóndi,
Krosshóli.
Okkur nútímamönnum finnst áreið-
anlega, mörgum hverjum a. m. k., að
hér hafi verið um óverulega þóknun að
ræða, sérstaklega ef borin eru saman
daglaun þá og nú, og víst munu þetta
hafa þótt góð daglaun. Hitt er vo aðal-
atriðið, að gleði Júlíusar yfir unnum
sigri mun áreiðanlega hafa verið honum
meira virði en ✓krónurnar, sem hann
fékk, og þannig á það líka að vera.
Eigi vill sá, sem þetta ritar, gizka á
þá vegalengd, sem hér um ræðir, talið
í kílómetrum, en víst er að leiðin hefur
verið löng, og mundi áreiðanlega þykja
í frásögur færandi, hefði það verið
hlaupið með litlum hvíldum, t. d. á
fimmta tug hinnar tuttugustu aldar.
Hér hefur verið farið fljótt yfir sögu.
Mér er það vel ljóst, að ýmsu er ábóta-
vant í frásögninni, enda yfir þrjátíu ár
síðan mér var frá þessu sagt. Rétt er að
geta þess, að heimildarmaður að þess-
um þætti var Júlíus sjálfur, skrumlaus
maður og orðvandur í bezta lagi, sem
ekki vildi vamm sitt vita í neinu.
t
*