Dagblaðið Vísir - DV - 27.05.1995, Qupperneq 15

LAUGARDAGUR 27. MAÍ 1995
15
„Það er líka hægt að fá ágæta tveggja herbergja ibúð nú til dags fyrir fimm milljónir króna eða riflega það. Allir þessir milljarðar, sem farið hafa í súginn, hefðu því dugað til að kaupa í
það minnsta tuttugu þúsund siíkar íbúðir."
Glataðir milljarðar
Þegar fjalla á um hrikalega sóun á
fjármunum í íslensku þjóðfélagi
síðustu ára er ekki lengur hægt
meö þægilegum hætti að notast við
hugtakið „miiljónir" - það þarf að
tala um „milljarða".
Ný gjaldþrotaskýrsla sem unnin
var á vegum Aflvaka Reykjavíkur
hf. og birt á dögunum leiðir í ljós
enn hrikalegri tölur en áður hafa
verið nefndar um glatað fé hðinna
ára.
Skýrsluhöfundur áætlar að sam-
þykktar og frágengnar kröfur
vegna gjaldþrota fyrirtækja hafi
numiö a.m.k. 94.2 milljörðum
króna á síðustu tíu árum. Já, rúm-
lega 94 þúsund milljónum, á verð-
lagi í desember í fyrra.
Höfundurinn áætlar að meðal-
talseignir þrotabúa hafi numið að
hámarki um 15% krafnanna og að
beint tap vegna þessara gjaldþrota
geti þvi numið allt að 80 milljörð-
um.
Raunveruleg tala sé hins vegar
miklu hærri því hér sé ótalið marg-
háttað tap margra aðila vegna
nauöasamninga og annarra niður-
felhnga skulda. Sömuleiðis tapað
hlutafé og framlög og umfram-
skuldbindingar rekstraraðilanna
sjálfra.
Ekki kemur fram í skýrslunni
hvert tapið væri í reynd ef allt þetta
er tekið með. Flest bendir þó til
þess að sú tala færi vel yfir eitt
hundrað mihjarða króna.
Þar er því um að ræða svipaða
fjárhæð og fjárlög íslenska ríkisins
í heilt ár. Tapið vegna gjaldþrota
og nauðasamninga fyrirtækja er
því álíka og allur tekjuskatturinn,
allur eignaskatturinn, ahur vask-
urinn af vöru og þjónustu í heilt ár.
Og þetta er einungis tap vegna
þeirra fyrirtækja sem fóru á haus-
inn. En á umræddu tímabih hefur
mikill fjöldi einstakhnga líka orðið
gjaldþrota. Samantekt um heild-
artap vegna þeirra hggur ekki fyr-
ir.
Tuttugu þúsund
blokkaríbúðir
Tölur eins og eitt hundraö mihj-
aröar eru auðvitað fjarlægar fyrir
venjulegt fólk, nánast stjarnfræði-
legar. Við skulum reyna að setja
þær í samhengi við daglegan veru-
leika með því að skoða hvað kaupa
mætti fyrir þessar týndu fúlgur.
Hægt er að fá ódýran en skikkan-
legan fiölskyldubíl á nokkuð innan
viö eina mhljón króna um þessar
mundir. Fyrir þessa glötuðu mhlj-
arða mætti þess vegna kaupa eitt-
hvað á annað hundrað þúsund
splunkunýja fjölskyldubíla. Það
nálgast sennilega að vera einn slík-
ur bhl á annan hvem íslending, og
eru þá börnin meðtalin.
Það er líka hægt að fá ágæta
tveggja herbergja íbúð nú th dags
fyrir fimm mhljónir króna eða ríf-
lega það. Alhr þessir mhljarðar,
sem farið hafa í súginn, hefðu því
dugað til að kaupa í það minnsta
tuttugu þúsund shkar íbúðir.
Samanburður af þessu tagi gefui
vafalaust betur th kynna en þurrai
tölumar hvera alvarlegur glæpui
hefur hér verið framinn í íslenski
atvinnu- og viðskiptalífi á undanf
örnum ámm.
Margsinnis
gjaldþrota
Margt forvitnhegt má lesa út ú
upplýsingum og niðurstöður
skýrsluhöfundar sem varpar ur
leið fram ýmsum þörfum spuming
um.
Það hefur lengi verið almenn
skoðun í þjóðfélaginu að óprúttn-
um mönnum sé gert ahtof auðvelt
að sleppa frá eigin mistökum með
þvi að setja fyrirtæki í gjaldþrot og
stofna síðan nýtt á rústum þess
gamla. Með þessu háttarlagi virðist
kerfið vera að hjálpa skúrkum th
að sleppa frá misgjörðum sínum
Laugardags-
pistin
Elías Snæland Jónsson
aðstoðarritstjóri
og safna í næsta gjaldþrot.
Tölur í skýrslunni staðfesta að
það er fótur fyrir þessum gmn al-
mennings. Þar kemur fram aö á
síðasta áratug voru 2.545 fyrirtæki
lýst gjaldþrota. í nær þriðjungi
þeirra var sami einstaklingur
stjómarformaður í tveimur eða
fleiri fyrirtækjum.
í tveimur grófustu dæmunum
var sami maðurinn stjórnarform-
aður í sjö gjaldþrota fyrirtækjum!
Hvers konar eftirhtskerfi er það
sem leyfir óprúttnum mönnum að
komast upp með annað eins?
Gagnslítið eftirlit
í skýrslunni segir frá eftirfarandi
áhti nokkurra einstakhnga sem
þekkja til þessara mála og ræddu
við höfundinn um ástandið:
„Lögin hafi verið þverbrotin, árs-
reikningar fyrirtækja ekki gerðir,
ekki hafi reynt á ábyrgð stjómar-
manna í fyrirtækjum og aðhar
vinni sig oft á tíðum létt útúr vand-
anum með því (t.d.) aö stofna ný
félög og halda þannig áfram.“
Ennfremur segir í skýrslunni:
„Það er mat endurskoðenda að
mun ítarlegri skoðun og rannsókn
þurfi að fara fram á bókhaldi
þrotabúa. Fyrrum skiptaráðandi í
Reykjavik, Ragnar H. Hah, hefur
löngum haldið þvi fram opinber-
lega, að reikningsskh hjá gjald-
þrota fyrirtæKjum hafi í mörgum
thvikum verið í molum, ársreikn-
ingar óendurskoðaðir eða að bók-
hald finnist ails ekki í mörgum th-
fellum."
Skýrsluhöfundur vekur í þessu
sambandi sérstaka athygli á að
uppáskrift endurskoðenda á árs-
reikninga og uppgjör fyrirtækja sé
oft á tímum einskis virði. Hann
telur brýna þörf á aö gera ítarlega
könnun á því hvernig uppáskrift
endurskoðenda hafi verið háttað
hjá þeim fjölmörgu fyrirtækjum
sem farið hafa á hausinn á undanf-
örnum ámm. Slík úttekt gæti hugs-
anlega leitt th vandaðri vinnu-
bragða í framtíöinni.
Áhættusamar
atvinnugreinar
Þaö er mun algengari aö fyrir-
tæki fari á hausinn í sumum at-
vinnugreinum en öðrum.
Samkvæmt skýrslunni voru
gjaldþrotin langflest í verslun og
þjónustu. Hehdverslun sker sig þar
úr, en í þeirri grein fóru 385 fyrir-
tæki í gjaldþrot á þessum tíu áram.
Næstflest voru gjaldþrotin í bygg-
ingastarfsemi, eða 238, en 193 fyrir-
tæki f veitingarekstri enduðu í
gjaldþroti.
Bent er á að í öllum þessum
greinum hafi samkeppni verið
hörð, ekki síst á höfuðborgarsvæð-
inu, og fyrirtækin mun fleiri en
markaðurinn hafi þolað. Afleiðing-
in blasi við í gjaldþrotatölunum.
Athyghsvert er að átta sig á því
að fjöldi gjaldþrota fyrirtækja er
mjög misjafn eftir landshlutum.
Skýrsluhöfundur hefur reiknað
út fjölda gjaldþrota á hverja eitt
þúsund íbúa í einstökum kjördæm-
um og bæjum. Þar sést að í höfuð-
borginni voru flest gjaldþrot á
hverja þúsund íbúa, eða 14.5. í
næst stærstu kaupstöðunum er
hlutfalUð mun lægra, eða frá 7.4
gjaldþrotum í 8.2.
Breytt vinnubrögð?
Forvitnilegur munur er á Vest-
fjörðum og Austurlandi að þessu
leytinu. Fyrir vestan voru þannig
11.7 gjaldþrot á hvern íbúa en að-
eins 5 fyrir austan.
Það gæti reynst fyrirhafnarinnar
virði fyrir stjórnvöld að leita skýr-
inga á þessum mun.
Gengur Austfirðingum betur að
reka fyrirtæki en Vestfirðingum?
Eða kunna þeir kannski bara betur
á fyrirgreiðslupóUtíkina sem enn
ríkir í alltof miklum mæU í banka-
og sjóðakerfinu og komast þannig
oftar hjá gjaldþrotum?
Þessi skýrsla er aUrar athygli
verð. En hún kemur því aðeins að
gagni fyrir framtíðina að þeir sem
ráða yfir fjármagninu dragi af
henni réttar ályktanir og taki upp
breytt vinnubrögð.
Elías Snæland Jónsson
Fjöldi gjaldþrota fyrirtækja 1960 til 1994
450
400
350
300
1 250
IT
200
/ '' - '
; <
■/' ,v.v ‘ . , j *í C
'80