Dagblaðið Vísir - DV - 09.09.1995, Blaðsíða 30

LAUGARDAGUR 9. SEPTEMBER 1995
3> láfmæli Dagblaðsins
„Fyrstu tvö stóru dagblöðin, sem
stofnuð voru hér á landi, Vísir og
Morgunblaðið, áttu að vera frjáls og
óháð. Þetta var vilji stofnenda blað-
anna; Einars Gunnarssonar, sem
stofnaði Visi 1910, og Vilhjálms Fin-
sens, sem stofnaði Morgunblaðið
1913. Vilhjálmur hafði verið mikið
erlendis og var uppfullur af hug-
myndum. Að hans mati áttu blöð
ekki að vera áróðursblöð fyrir póli-
tísk öfl heldur áttu þau að þjónusta
lesendur. Einar Gunnarsson hafði
svipaðar hugmyndir um sitt blað í
upphafi. Þetta var á þeim tíma sem
íslensk pólitik var á milli vita og
glundroði einkenndi stjórnmál. Báð-
ir þessir menn aðhylltust frjáls-
hyggju í stjórnmálum og þegar ný
öfl komu til sögunnar 1916, Alþýðu-
og Framsóknarflokkurinn, sem að-
hylltust meiri ríkisafskipti, sam-
vinnustefnu og sósíalisma, þá stóð-
ust blöðin tvö ekki álagið. Þau tóku
afstöðu gegn nýju öflunum. Það má
þvi segja að þetta stutta skeið frá
1910 til 1916, upphafsskeið íslenskra
dagblaða, sé í raun undir merkjum
hins frjálsa, óháða," segir Guðjón
Friðriksson sagnfræðingur.
Guðjón hefur seinustu misseri
unnið að ritun sögu blaðamennsku
á íslandi. í tilefni 20 ára útgáfuaf-
mælis DB þótti tiivalið að fá Guðjón
til að segja frá rannsóknum sínum í
viðtali við blaðið og stikla á stóru í
þróun frjálsrar, óháðrar blaða-
mennsku hér á landi og áhrifum
hennar á fjölmiðlun.
Tímar flokksræðis
Eftir því sem flokksræði jókst sog-
uðust blöðin meira og meira undir
flokkana. Þessi þróun náði hámarki
í kalda stríðinu. Allt var meira og
minna í fjötrum - höft á innflutn-
ingi og segja má að skoðanamyndun
hafi verið nokkuð heft. „Það var
nær óhugsandi að menn skrifuðu í
önnur blöð en þau sem tilheyrðu
þeim flokki sem þeir studdu. Þeir
sem voru utan flokka áttu oft erfitt
með að fá inni í blöðum með skoð-
anir sem ekki komu fram í stefnu
flokkanna. Þó var það nú helst Vís-
ir sem reyndi að halda sjálfstæði
sínu og var stundum gagnrýninn á
Sjálfstæðisflokkinn, enda stýrðu
löngum „uppreisnarmenn" innan
Sjálfstæðisflokksins Vísi.“
Meira frelsi komst á með Við-
reisnarstjóminni. Kalda stríðið var
bjóða hvort annað með æsilegum
fyrirsögnum. Það hittist líka þannig
á að spennandi mál voru í fjölmiðl-
um, eins og til dæmis Geirfínnsmál-
ið.“
Þrátt fyrir mikla söluaukningu
blaða á þessum tíma var ekki raun-
verulegur markaður fyrir öll þessi
blöð, segir Guðjón. Tíminn og Vísir
höfðu haft svo til jafna útbreiðslu
þar til Dagblaðið kom fyrst út. Vísir
var fyrst og fremst borgarblað en
Tíminn sterkur á landsbyggðinni.
Dagblaðið lagði hins vegar strax
lagt mikla áherslu á fréttir af lands-
byggðinni, gerði m.a. blaðamenn út
af örkinni í fréttaöflunarferðir og
lýsti kosningafundum á landsbyggð-
inni, svo að fátt eitt sé nefnt. Þetta
gerði það að verkum að Tíminn tap-
aði miklum fjölda áskrifenda og
Dagblaðið náði forystunni með
góðri hjálp landsbyggðarlesenda.
Guðjón segir að mörgum hafi þótt
þetta einkennilegt þegar leiðarar
blaðsins um landbúnaðarmál eru
hafðir í huga. Vísir lagði i kjölfarið
meiri áherslu á landsbyggðarlesend-
ur sina og t.d. var sérstakur blaða-
maður ráðinn á Akureyri.
Aðeins pláss fyrir tvo
„Flokksmálgögnin nutu mikilla
styrkja í gegnum safnanir, blaða-
kaup ríkisins og einnig nutu þau
óeðlilegrar lánafyrirgreiðslu i bönk-
um í gegnum stjórnmálaflokkana
þegar vextir voru neikvæðir. Síðan
gerðist það um 1980, þegar verð-
tryggingu var komið á, að gengið
var að þessum raunverulegu flokks-
málgögnum, Alþýðublaðinu, Tíman-
um og Þjóðviljanum, dauðum, ýmist
í þeirri mynd sem þau höfðu verið
gefin út eða alveg. Á þessum tíma
kristallast það ástand sem hefði
alltaf átt að vera. Það er ekki pláss
nema fyrir tvö dagblöð, í takmark-
aðri samkeppni hvort við annað, á
þessum litla markaði.“
Við þessa þróun gerðist það að
pólitíkusar fengu inni í Dagblaðinu
og seinna DV sem voru opin öllum
og höfðu meiri útbreiðslu en þeirra
málgögn. Morgunblaðið opnaðist
einnig fyrir skrif hvers sem var, seg-
ir Guðjón. Þau blöð hafi náð enn
meiri útbreiðslu með því að ná til
þeirra hópa sem til þessa höfðu ein-
ungis fundið skoðanir sína’r í flokks-
málgögnunum.
„Eg vil halda því fram að tímabilið frá 1975 til 1981 hafi verið einn mesti blómatími íslenskra dagblaða fyrr og síð-
ar. 6 dagblöð voru gefin út á þessum tíma og samkeppnin varð gríðarleg," segir Guðjón Friðriksson. Hér stendur
Guðjón á því horni Austurstrætis og Pósthússtrætis sem er hvað táknrænast fyrir íslenska blaðamennsku. Þarna
stóð Óli blaðasali og seldi sín blöð. DV-mynd GVA
Fyrsta tilraun til stofnunar frjáls, óháðs dagblaðs var árið 1910:
Friðriksson sagnfræðingur sem unnið hefur að sögu blaðamennsku
Mikill mannfjöldi hópaðist um Óla blaðasala á söluhorni hans og var
fjör í bænum 8. september 1975.
DB-mynd Bj.
þótt hann væri í
rekstrarlegum
tengslum við Al-
þýðuflokkinn fram-
an af, byrjaði jafn-
framt að koma út á
þessum tíma. Hin
blöðin, þar með tal-
in flokksblöðin,
urðu að taka mið af
þessu.“
DB lagði
áherslu á
landsbyggðina
í rénum og um þetta leyti var líka
kominn hópur blaðamanna sem leit
á sig fyrst og fremst sem blaðamenn
en ekki sem pólistíska erindreka,
segir Guðjón og bætir við að Morg-
unblaðið hafi til dæmist breytt um
stíl upp úr 1960 og farið að skýra
hlutlausar frá borgarstjórnarmál-
efnum og Alþingi.
„Timinn, sem var í stjórnarand-
stöðu, fékk meira frelsi en Sjálfstæð-
isflokkurinn eignaðist Vísi undir
lok sjötta áratugarins. Nokkrir at-
hafnamenn tóku við blaðinu í kjöl-
far mikils hallareksturs á því og
Sveinn R. Eyjólfsson og Jónas Krist-
jánsson voru ráðnir til blaðsins.
Undir stjóm Jónasar losnaöi Vísir
að verulegu leyti undan hæl Sjálf-
stæðisflokksins,“ segir Guðjón.
DB stofnað
Við stofnun DB, 8. september
1975, var skrefið stigið til fulls og
frjálst, óháð dagblað gefið út.
- segir Guðjón
„Ég held að
stofnun DB, með
það að leiðarljósi
að blaðið skyldi
verða frjálst og
óháð, hafi valdið
þáttaskilum þótt
breyting á rit-
stjórnarstefnu Vís-
is og Morgunblaðs-
ins hafi verið að-
dragandi að þess-
um breytingum.
Það varð aftur til
þess að Vísir varð
að fara í kjölfarið
til að standast sam-
keppnina. Stofnun
Dagblaðsins losaði
þannig gríðarlega
um blaðamarkaðinn og í raun má
segja að þarna hafi blaðran sprung-
ið enda ástandið fram til þessa ver-
ið óviðunandi með hliðsjón af þró-
uninni erlendis. Ég vil halda því
fram að tímabilið frá 1975 til 1981
hafi verið einn mesti blómatími ís-
lenskra dagblaða fyrr og síðar. 6
dagblöð voru gefin út á þessum tíma
og samkeppnin varð gríðarleg. Helg-
arpósturinn, sem í raun var í anda
Dagblaðsins, frjálst, óháð vikublað,
Guðjón segir blaða-
lestur og blaðasölu hafa stóraukist á
þessum tíma. Enda hafi blöðin orðið
mjög fjörug. „Mér er til dæmis mjög
í fersku minni bardagi Dagblaðsins
og Vísis á götum bæjarins um hylli
lesenda. Þau voru að reyna að yfir-
Ofar flokkum
„Þess má geta að einn forveri
Dagblaðsins var Dagblaðið Mynd,
sem kom að vísu ekki út nema í
einn mánuð árið 1962. Að útgáfu
þess dagblaðs stóð Hilmar A. Krist-
jánsson, sem gaf út ýmis tímarit á
þessum tíma, og ritstjóri var Bjöm
Jóhannsson, sem nú starfar á Morg-
unblaðinu. Þetta blað ætlaði sér að
vera algjörlega frjálst og óháð og var
sniðið eftir þýska blaðinu Das Bild.
f fyrsta tölublaðið stóð: „Loksins
óháð dagblað“ og í blaðhausi stóð:
„Óháð - ofar flokkum". Blaðið hætti
að koma út vegna prentaraverkfalls
og þannig dó enn ein tilraunin að
stofnun dagblaðs óháð stjórnmála-
flokkum. Þannig að ef tímabilið til
1916 er talið með þá er útgáfa Dag-
blaðsins og DV ekki fyrsta tilraunin
til stofnun frjáls, óháðs dagblaðs en
sú langlífasta."
-PP