Dagblaðið Vísir - DV - 09.09.1995, Blaðsíða 12

12
LAUGARDAGUR 9. SEPTEMBER 1994
erlend bóksjá
Metsölukiljur
Bandaríkin
Skáldsögur:
1. Patrlcla Cornwell:
The Body Farm.
2. Stephen Klng:
Insomnla.
3. Celeb Carr:
The Alienlst.
4. Carol Shlelds:
The Stone Dlarles.
5. Tom Clancy:
Debt of Honor.
6. Barbara Taylor Bradford:
Everythlng to Galn.
7. John Grlsham:
The Chamber.
8. John T. Lescroart:
The 13th Juror.
9. Phillip Margolln:
The Last Innocent Man.
10. Nora Roberts:
Born In lce.
11. Ellzabeth George:
Playlng for the Ashes.
12. Jude Deveraux:
Remembrance.
13. Peter Benchley:
Whlte Shark.
14. Chatherlne Coulter:
The Nlghtlngale Legacy.
15. Jayne Ann Krentz:
Trust me.
Rit almenns eölis:
1. Richard Preston:
The Hot Zone.
2. J. Lovell & J. Kluger:
Apollo 13.
3. Mary Plpher:
Revivlng Ophella.
4. B.J. Eadie & C. Taylor:
Embraced by the Llght.
5. Thomas Moore:
Care of the Soul.
6. M. Scott Peck:
The Road Less Travelled.
7. Hope Edelman:
Motherless Daughters.
8. Maya Angelpu:
I Know why the Caged Bird
Slngs.
9. Thomas Moore:
Soul Mates.
10. Balley Whlte:
Mama Makes up Her Mlnd. f
11. Delany, Delany & Hearth:
Havíng Our Say.
12. Nlcholas Dawldoff:
The Catcher Was a Spy.
13. LouAnne Johnson:
Dangerous Minds.
14. Karen Armstrong:
A Hlstory of God.
15. Gail Sheehy:
The Sllent Passage.
(ByflUt n New Yark limoi Boík Roview)
vísindi
Alsæla veidur
heilaskaða
Vísindamenn viö Johns
Hopkins háskólann í
Baltimore hafa fundið nýjar
sannanir fyrir því aö hið vin-
sæla fíkniefni, alsæla, geti
valdið varanlegum heilaskaða
sem hefur skapgerðarbreyt-
ingar í fór meö sér.
Líffræðingar vissu að lyfið
olli því að taugafrumur
misstu taugasímana sem
tengja þær viö frumur annars
staöar í heilanum. En þar sem
nýir taugasímar geta sprottið
töldu margir að skaöinn væri
ekki varanlegur. Nú hefur
hins vegar komiö á daginn að
taugasímar í rottum og öpum
sem fengu alsælu vaxa óeðli-
lega, segir í grein í ritinu New
Scientist.
Bólusetningin virkar
Bólusetning gegn inflúensu
virkar og því oftar sem meim
láta sprauta sig þeim mun
minni hætta er á að leggjast í
bælið. Það eru breskir læknar
sem haida þessu fram.
Læknarnir rannsökuðu
dánartíðni meðal eitt þúsund
manna. Þeir komust að því að
41 prósents mínni líkur voru
á því að sjúklingur dæi af
völdum inflúensu ef hann
heföi einhvern tíma veriö
bólusettur. Enn minni líkur
voru svo á aö deyja af völdum
sjúkdómsins ef menn höföu
verið bólusettir oftar en einu
sinni.
Umsjón
Guðlaugur Bergmundsson
Ende - skáld
ævintýranna
Langvinsælasti barnabókahöf-
undur Þjóðverja á þessari öld, Mich-
ael Ende, lést á dögunum, 65 ára að
aldri. Banamein hans var krabba-
mein.
Hann fæddist í bænum Garmisch-
Partenkirchen í íjallahéruðum Bæj-
aralands 12. nóvember árið 1929.
Faðir hans, Edgar, var listmálari af
skóla súrrealista. Michael vandist
snemma á félagsskap málara, mynd-
höggvara og rithöfunda.
I verkum sínum íjallar Michael
um átök góðs og ills. Þar gat hann
skrifað út frá eigin reynslu. Lista-
verk föður hans lentu á bannlista
nasista árið 1936. Sjálfur lærði hann
á barnsaldri mikilvægi þess að
þegja um það sem rætt var á heimil-
inu. „Það efldi sköpunargáfu mína,“
sagði hann í viðtali í fyrra. „Börn
læra yfirleitt ekki að meta sérhvert
orð en það varð ég að tileinka mér
mjög ungur.“
Hann var neyddur til inngöngu í
Hitlersæskuna á lokaárum stríðs-
ins, þegar hann var 15 ára, og kall-
aður til herþjónustu. Þrír félagar
hans féllu á fyrsta degi.
Fákk þýsku
barnabókaverðlaunin
Að strfðinu loknu gerðist Michael
leikari, gagnrýndi kvikmyndir fyrir
útvarpsstöð og samdi stutta gaman-
þætti fyrir svið. En honum gekk illa
að slá í gegn.
Loks ákvað hann á síðari hluta
sjötta áratugarins að gera lokatil-
raun til að ná árangri sem rithöf-
undur. Hann samdi langa sögu, Jim
Knopf und Lukas der Lokomoti-
Umsjón
Elías Snæland Jónsson
veftihrer. Handritinu var hafnað af
tíu forlögum. En þegar það kom loks
út í tveimur bindum stóð ekki á við-
brögðunum. Fyrir fyrra bindið, sem
kom út árið 1960, fékk hann þýsku
barnabókaverðlaunin. í kjölfar
seinna bindisins fylgdu bæði út-
varps- og sjónvarpsleikrit sem
byggð voru á þessari óvenjulegu
sögu um drenginn Jim, járnbrautar-
lestina Emmu og lestarstjórann
Lúkas í Lummerlandi. Michael varð
samstundis metsöluhöfundur.
Flúði til Ítalíu
Hann lenti hins vegar í kröppum
dansi þegar leið að lokum sjöunda
áratugarins. Þá var hann gagnrýnd-
ur harkalega fyrir að semja bara
ævintýri. Arásirnar fengu mjög á
Michael sem flutti úr landi og settist
að á ftalíu. Þar skrifaði hann næstu
metsölubók sína, Momo, sem kom
út árið 1972, en hún fjallar um litla
stúlku sem tekst á við tímaþjófa.
Sagan féll sérlega vel 1 kramið hjá
umhverfisverndarsinnum sem sóttu
í sig veðrið í Þýskalandi á þessum
árum. Það átti ekki síður við um
frægustu sögu Michaels, Die
unendliche Geschichte eða Söguna
endalausu sem kom fyrst út árið
1979. Sú saga fór sigurför um heim-
inn, var þýdd á nærri fjörutíu
tungumál, seldist í meira en þremur
milljónum eintaka og varð efni í
þrjár kvikmyndir.
Michael Ende var mjög andvígur
ríkjandi gildismati nytseminnar.
Hann gaf ímyndunaraflinu lausan
tauminn í sögum sínum og var
bjartsýnn á sigur hins góða. Ýmsir
gagnrýnendur hafa skipað sögum
hans á bekk með sígildum ævintýr-
um á borð við Pétur Pan og Lísu í
Undralandi.
Michael var tvíkvæntur. Fyrri
kona hans andaðist árið 1985 en sú
síðari, japanski þýðandinn Marika
Sato, lifir mann sinn. Síðustu árin
bjó hann á ný í Þýskalandi og and-
aðist á sjúkrahúsi í Stuttgart.
Maraþonhlaup geta
styrkt ónæmiskerfið
Maraþonhlauparar eru alla jafna hraustari en þeir sem ekki æfa
jafn stíft.
Maraþonhlaup eru
þess kannski vald-
andi að ónæmiskerfi
líkamans missir
tímabundið hæfni
sína til að berjast
gegn sýkingum.
Langtímaáhrifin
kunna hins vegar að
vera þveröfug. Mara-
þonhlaup virðast
nefnilega styrkja
ónæmiskerfið þegar
til lengri tíma er lit-
ið, segja vísinda-
menn við Appalachia
ríkisháskólann í Boo-
ne í Norður-Kar-
ólínufylki í Banda-
ríkjunum.
Rannsóknir hafa
bent til þess að mara-
þonhlaupurum sé
hættara við að fá
kvef og ýmsa kvilla í
efri hluta öndunar-
vegarins næstu vik-
una á eftir maraþon-
hlaupi. Þeir • sem
hlaupa maraþon
reglulega virðast aftur á móti ekki
jafn gjamir á að leggjast í rúmið
vegna veikinda og þeir sem æfa ekki
jafn stíft.
Vísindamennirnir í Appalachia
ríkisháskólanum, undir forustu
Davids C. Niemans, fengu starfs-
bræður sína við sjúkrahús Loma
Linda háskólans og Austur-Tenn-
essee ríkisháskólann í lið með sér
og rannsökuðu tuttugu og tvo karl-
menn sem höfðu lokið að minnsta
kosti sjö maraþonhlaupum og höfðu
stundað æfingar í fjögur ár hið
minnsta. Meðaltími mannanna í
maraþonhlaupi var 175 mínútur,
sem þýðir að þeir eru í fremstu röð
þótt ekki nái þeir í úrvalsflokk.
Hlaupararnir voru bornir saman
við samanburðarhóp átján karla
sem stunduðu líkamsrækt ekki oft-
ar en tvisvar til þrisvar í viku og
ekki lengur en í fimmtán
til þrjátíu mínútur í senn.
Meðalaldur beggja hópa
var 38 ár en maraþon-
hlauparamir voru áber-
andi grennri og þolmeiri
en samanburðarhópur-
inn.
Þátttakendur í rannsókn-
inni fostuðu og.féllust á
að stunda ekki neitt lík-
amlegt erfiði í tólf til
fimmtán klukkustundir
áður en tekið var úr þeim
blóðsýni. Vísindamenn-
imir mældu einnig hæð
karlanna, þyngd, hjart-
slátt í hvíld og líkams-
byggingu.
Blóðprufur sýndu að
flöldi ákveðinna tegunda
hvítra blóðkorna, eins
konar fótgönguliða
ónæmiskerfisins, var jafn
í hvorum hóp fyrir sig.
Hins vegar var munur
milli hópanna í starfsemi
náttúrulegra dráps-
frumna sem hafa stjórn á
sýkingum af völdum
baktería og veira og nokkurra teg-
unda krabbameins. Frumur þessar
voru 57 prósent virkari hjá mara-
þonhlaupurum en hinum, en það er
gífurleg aukning, segir Nieman.
Rannsóknin leiddi einnig í ljós að
starfsemi þessara drápsfrumna
minnkar við mikla áreynslu og
kann það að skýra að maraþon-
hlauparar fá gjarnan kvef fyrstu
vikuna eftir hlaupið.
Metsölukiljur
Bretland
Skáldsögur:
1. Tom Clancy:
Debt of Honour.
2. Patrlcla D. Cornwell:
The Botly Farm.
3. Maeve Binchy:
The Glass Lake.
4. Danlelle Steel:
Acddent.
5. Italo Calvino:
Ten Itallan Folk Tales.
6. Anais Nln:
A Model.
7. Barbara Taylor Bradford:
Everythlng to Galn.
8. Oscar Wilde:
The Happy Prlnce.
9. Anton Chekhov:
The Black Monk.
10. John Grlsham:
The Chamber.
Rlt almenns eölis:
1. Albert Camus:
Summer.
2. Splke Milligan:
Gunner Mllllgan 954024.
3. Ellzabeth Davld:
l'll Be with You In the
Squeezlng of a Lemon.
4. Sigmund Freud:
Flve Lectures on
Psycho-Analysls.
5. Marcus Aurellus:
Meditatlons.
S. James Herriot:
Seven Yorkshlre Tales.
7. Kahlll Glbran:
Prophet, Madman, Wanderer.
8. Paul Theroux:
Down the Yangtze.
9. Vlrglnla Woolf:
Kllling the Angel In the House.
10. Dlrk Bogarde:
From Le Plgeonnier.
(Byggl á Ihe Stmday Tintei)
Danmörk
1. Jung Chang:
Vllde svaner.
2. Joanns Trollope:
Den spanske elsker.
3. Llse Norgaard:
Kun en plge.
4. Josteln Gaarder:
Sofies verden.
5. Bao Nlnh:
Krigens sorg.
6. Ib Mlchael:
Vanlllepigen.
7. G”nell G”n:
Pu vejen tll Bagdad.
(Byggt á Palitiken Snttag)
Leyndarmál
skallans
Franskir læknar skýrðu frá
því nýlega að þeir hefðu hugs-
anlega fundið leyndardóminn
á bak viö skalla. Þeir fengu
aðstoö úr heldur óvæntri átt.
Sú hjálp kom frá konu einni
sem hafði skorist illa á enni
og höfuöleðrinu þar fyrir ofan
fyrir fimm árum. I kjölfar
slyssins missti hún alla til-
finningu á svæðinu. Hún
skýröi einnig frá því að hár
yxi ekki eðliiega aftur.
Læknar skoöuðu konuna og
komust að því að mikUvæg
taug hafði skaddast. Læknam-
ir, sem hafa verið að gera
rannsóknir á taugaboðefnum,
sögðu að samband gæti verið
þarna á mUli.
í grein í breska læknablað-
inu Lancet vísuðu þeir í aörar
rannsóknir sem sýndu fram á
tengsl mUli taugaboðefna og
hárkirtla.
Hljóð getur drepið
Vísindamenn telja ao búr-
hveli lami bráð sína með
hijóði áður en það sporðrenn-
ir henni. Rannsóknir á hvaln-
um sýna að hann getur sent
frá sér hljóðbylgjur upp á 265
desíbela styrk. í vatninu
mundi sUkt hljóð lama hverja
einustu liíandi veru í aUt að
fimmtíu metra íjarlægð.
Næsta víst er talið að hljóð
sem nær 200 desíbela styrk
geti drepið en erfitt er að
sannreyna það. TU þess þyrfti
kjamorkusprengju í 500 metra
fjarlægð. Þá yrði hitinn frá
sprengjunni fyrri tU að drepa
en hljóðið.