Þjóðviljinn - 24.12.1961, Blaðsíða 3

. j Itausí hslur ••iHn'íMvd i hið ióða hor- •
# í^ÉHÉÉÉB^ %$íl:
I* ? lialja tiindízi" vusiir h- nyrzta odda Ny^
-4 Íunór.-álahd.í að isögn. O-j b'ær eiga að
: sv^n • sij ' t' aelt’ 'nörrænn'a húsa’ trá
• . í e'nh. írju i stkeiðj píanverðra miðalda.
Af íré.túiri virðist þú helzt mega ætla,
r að : s»r sé.u aí eerð svoneíndra ganga-
í.bæjá. . en featr , hafa var'.a komizt i
:.'tizkg ;fyrr en á lt, öld. En um hetta
atiií; er bezt áð hafa sem fæst orð.
Enn em komi'ð er. veit enginn. hvað
heíor ■fun'Ezt Heiee Tngstad tetur að
hann ti-af; f;mdið rústirnar aí aðsetri
. Leií? heppna , á. ..V.ínlandi binu góða.
i Þót’t He’.ge- -sé. •raikill rithöfundur og
: fræ' niaðiu*. bá er har.n einnig tals-
vsr*ur sug'ýsingamaður. Það lætur ó-
. neitén'egá be úr i eyrum í heimsfrétt-
: up. -að 'fundizt haf'i róstir af aðsetri
" Lf:f á V:n’ardi.‘ en yfir'ætisjítil frétt
i u;íi !and einh'ýer.rár mannavistar. sem
'. senniléga sc ír.á miðöldum, en geti ver-
i ið y-.gri,
I ár er Helge Ings'ad heimsfrægur
máð’.'r; og hafa danskir fornfræðingar
aðstcðáð hann á frægðarbrautinni af
stakri ó érplægni. Ennbá er ekki séð
fyrfr endann á bví, hve ha'd^óð frægð
han; verður. Hafi hann fundið nor-
; rænr.r rústir frá miðöldum á Ný-
fu*'dnalandi. j*á' raun frægið hans
gevmast. hótt hann grafi ekki upn úr
. þe:m visitkort frá Leiíi heonna. Breyt-
:
: ts+ lúsíirnar hins vegar við unpgröft
• t.’d. í sjóræningiavist frá 16. ö’d, þá
rain s’á i bakseg’.in, þótt vonandi beri
auglýsi.ngaherferð hans þann árangur,
að- fiiihag hang.sé á allan hátt vel
bcrgið. En vissulega er Helge vel að
því kominn að gera þá fornfræðiiegu
uppgötvun á Ameriku. sem menn hafa
beðið eftir um aldarskeið.
Helge Ingstad
Heige Ingsfad er fæddur árið 1899
; og er lögfræðingur að menntun. Á ár-
unum 1926 til 1930 var hann veiðí-
: maðúr í Norðnr-K an ada. Um reynslu
sína þar skrifaði hann bókina Pels-
: jegerliv blant Nord-Kanadas indian-
etr C163ty- Þá varð hann sýslumaður
yfir hvitabíörnum og selum á Aust-
ur Gruhtandi 1932—’33, á Eiriks rauða
lar.tíi, en Norðmenn helguðu sér þar
' allmlkla strandlengiu árið 1931. Dan-
ir Tkutu dei'.unni undir dómstótinn í
Hr.ag, se.m dæmdi þeim landið árið
1933. Þar með missti ETelge konungs-
rí.ki sitt. en hafði bó lítinn hug á að
sæ'cia til va'da á suðlægari breiddar-
gráðum. Nú eerðist hann fulltrúi sýslu-
msnns yfir iök'.unum á Svalbarða 1933
—’"5. Um dvöl sína á Græn’andi rit-
af>: hann bókiea; Öst for den store bre
(1935). Heimiídir mínar um ævi hans
eftir það eru allófullkomnar. Hann
mun hafa farið leiðangra tii Ameríku
oi dvalizt a.m.k. eitt ár meðal eski-
móa í Alaska. Sumarið 1953 gerði
hnr.n út leiðangur til Grænlands, sig'di
; þangað á eigin farkosti með konu sinni
Öþnti, Stínu. én hún er fornfræðingur.
Sá teiðangur var farinn til þess að
kyrnast af eigin raun beim héruðum,
sem norrænir menn byg^ðu á miðöld-
um. Á mótorbátnum ,.Benedicte“
siv'du þau hión við hriðia mann 2500
sicmí'ur um sumarið. og það varð
til' bók um hina fornu Grænlands-
byt gð norrænna manna: Landet under
I.s'-torsHamo’t, Os'o 1n69. Tjposj b,!k ei*
59°. blaðsíður; með beztu bókum sinn-
av tpsviHqr t-oV þe'^’ir Heine bví fram,
a* G’‘æn'endinnar hir»ir fornu rruni
að. einhveriu ley+i hafa fiúið undan
á’-'ásum ens’.'ra siórænin";a ti’ Amer-
ík’1 á 15. ö’d. Hann stvður þá kenn-
i-1' 1 sterkavi rökum en áður hafði
•Vf.nð«. Síðas'i: leiðangur hr*ns var
fáúrtn . tíí> þe=s að finna meniar um
- • lanrínám í Araerika fvrir daga Kól-’
ÁÁ- ’ - ■ , ■ .....■.:,: ,.
BJÖRN ÞORSTEINSSON:
Myndin er af tóttum bæjarins Sandness í Vestribyggð, þar sem Þorfinnur
karlsefni kann að hafa búið. Þar fannst antrasitmolinn sem frá er sagt.
úmbusar. Árangurinn á eftir að koma
í dags’jósið.
Helge hefur skriíað íleiri bækur en
hér hafa verið nefndar; m.a.: Apache-
indianerne, Jakten pá den tapte
stamme (1939) og Klondyke Bill (1941).
Bókin um Grænland, Landet under
leidarstjernen, hefur sér það einkum
til ágætis að vera -samin af rithöfundi,
sem þelckir heimskautasvæðið og er
veiOimaður. Mér er ókunnugt um kynni
Helge af íslandi, en hann stendur rót
um bæði í norrænu samfélagi og veiði-
mannaUfi heimskautalandanna. Hann
hefur kynnt sér rækilega fornar heim-
i’dir, Fir heimildagagnrýni hans er
ekki ávallt örugg.
Vínlandsferðir
Það er ábyrgðarminnst að bíða Ijós-
ari tíðinda af uppgrefti og rannsókn-
um Helge á Nýfundnalandi, en blaða-
útgefendum þykir langt að þreyja þorr-
ann og góuna til þess tíma og biðja
um tíðindi af hinu forna Vínlandi.
Helztu heimildir um Vínlandsferðirn-
ar eru Eiríks saga rauða og Grænlend-
inga saga. Síðari tíma rannsóknum ber
saman um það, að Grænlendinga saga
sé eldri (frá siðari hluta 12. aldar) og
traust sagnfræðirit. Um þetta hafa
síðast fjallað svo að mér sé kunnugt
þeir Jón Jóhannesson (Nordælá 1956)
03 Corrado Gini (The Location of
Vinland, 1960). Eir’ks saga mun hins
vegar vera frá miðri 13. ðld. Af þess
um sökum er einsýnt að fy’gia frá-
sögn Grænlendinga sögu um Vínlands-
ferðirnar, því að bær munu runnar
frá Þorfinni karlsefni sjáifum, eins og
segir í sögunni. S*sur þessar greinir
einkum á um finnanda Vin’ands og
tildrögin að bví, að Leifur Eirík-sson
kannaði landið. Samkvæmt Grænlend-
inga sögu sér Biarni Herjólfsson fyrst-
ur manna lönd í Norður-Ameríku. en
kannar eigi og nær að tokum til föður
sín.s að Herjólfsnesi á Græn’andi. Leif-
u.r kaunir skio af Biarna og fer að
hans t'lvísan (en hrekur ekki á kristni-
boðsleiðangri eins og Eiríks saga herm-
ir) og kanoar hau ’önd. sem Biarni
sá og gefur n.öfn: Hel’u’and, Mark-
lan.d og finn.nr að lokum Vín’and. Þessi
atburður hefur senni’ega aerzt nokkru
fvrir árið 1000. Síðar gerír ’Horfinnur
kar’sefni út leiðangur og hv«gst nema
tand á Vínlandi, en varð að snúa aft-
ur.
Eiztu heimildina um Vínland er að
fin.na hiá Adam af Brimum. en hann
ritaði u.m 1070 og fékk upDlýsingar
sínar um landið við hirð Danakon-
ungs. Hann segir, að rr.argir hafi
fu.ndið ey eina í úthafinu. og nefn-
ist hún Vín’and. af því að þar vaxi
vioviður og þar vaxi elhhi? akrar
siálfsánir. Þegar Ari semu.r Jjs’endinga-
bók um 1130, er Vtn’and svmj’úíeat á
ís’andi. að hann skýrir eskfmóavistfr
á Grænlandi rneð byí að-segja. áð'Jþlýr
séú eftir þess konar þjóð, „er Vinland
hefur byggt og Grænlendingar kalla
Skráelihgja". Á dögum Ara þekkja
menn þó ekki legu landsins betur en
svo, að Eiríkur Gnúpsson Grænlands-
biskup leggur í leiðangur árið 1121
til „að leita Vínlands”. Engum sögum
fer af því, hverntg leitin hafi gengið,
því að Eiríks er ekki getið síðar í
heimildum. Við árið 1112 eða 1113
segir „ferð Eiríks biskups”. Þetta er
álitið vera sami maður og áður geíur, og
í þriðja sinn greinir frá honum í ætt-
artölum Landnámu. Þar er rakin ætt
Eiríks Gnúpssonar Grænlendingabisk-
ups, en hann var fjarskyldur ættingi
Ara fróða. Nú er óvist, hvert Eiríkur
biskup hefur farið 1112, þótt senni-
legt sé talið, að þá hafi hann annað
hvort farið til vígslu eða að vigslu
fenginni til Grænlands. Hann hefur
verið vígður trúboðsbiskup í Lundi
eða Brimum e.t.v. iil Grænlands og
Vínlands. Isiendingum hefur verið
kunnugt um ferðir þessa landa síns, en
.þeir eru bagaiega fáorðir. Þá hefur
ekki grunað, að allur sá fróðleikur,
sem þeir geyrndu í traustu minni um
1130, glataðist með ö’lu, ef hann væri
ekki festur á bókfe’l. Eftir þetta er
Vínlandsferða aldrei getið í hei.nildum.
Hvar lá Vínland?
Vínland hverfur úr sögunni á 12.
öld. Leiðangur Garðabiskups vekur
ýmsar spurningar, án þess að nokkur
svör fáist. Talið er víst, að hann hafi
verið trúboðsbiskup. Fór hann í leið-
angur sinn til þess að kristna norræna
menn. sem flutzt höfðu til Vín’ands
eða var hann einungis að leita land-
kosta fyrir nýtt landnám? Við vitum
í raunlnni ekkert um leiðangur bi-skups
og ekkert um Vínlandsferðir eftir leið-
an|ur Þorfinns karlsefnis. En hvar lá
Víniand? I Gcænlendinga sögu segir. að
þft’ hafi sól 'haít „eyktarstað og dag-
njSasfað um- !skammdegi“, m.ö.o. sól
kSS| upp um kL ,9 að morghi og sett-
ist ekki síðar en kl. 15 um jólaleytið
við búðir Leifs Eiríkssonar á Vínlandi.
Af þessu þykir mega ætla, að athug-
unin hafi verið gerð sunnan 50. breidd-
arbaugs, en hann liggur um norðanvert
Nýfundnaland og St. Lawrence-flóa.
Hve langt fyrir sunnan bauginn búð-
irnar hafa staðið verður ekki full-
yrt. í sömu heimild segir einnig: „Þar
voru svo góðir landskostir, að því er
þeim sýndist, að þar mundi enginn
fénaður fóður þurfa á vetrum. Þar
komu engin frost á vetrum, og lítt
rénuðu þar grös“. Þá kemur frásögn-
in um vínviðinn í allmiklum ævin-
týrastíl.
Vínviðurinn og nafnið Vínland hefur
valdið mönnum heilabrotum, svo að
þeir hafa látið Vínlandsfarana sigla
suður með austurströnd Bandaríkjanna,
jafnvel allt suður að Florida, en flest-
ir hallast þó að því, að Vínlandsfar-
arnir hafi komizt suður fyrir Nova
Scotia, til Maine, Massachusetts eða
Rhode Island. Gini, prófe-ssor í Róm,
lætur Vínlandsfarana hins vegar sigia
upp Lawrencefljótið og inn í Ontario-
vatn og slá búðum við „Bay of
Quinte” á norðurströnd vatnsins, en
þar eiga m.a. að hafa fundizt forn-
leifar, sem gætu verið af norrænum
ættum (m.a. rústir); Gini virðist ek'si
hafa minna til síns máls en aðrir, sem
um þetta hafa fjallað.
Annars eru það nokkur atriði, sem
menn verða að hafa í huga, þegar
fjallað er um legu Vínlands eða m.ö.
o. syðstu bækistöð þeirra Leifs og Þor-
finns.
Grænlendinga saga er alláreiðanleg
heimild. Öheimilt er að ái.ykta nokk-
uð um Vínlandsferðirnar annað en það,
sem fær stoð í texta hennar.
Véðurfarsbreytingar hafa sennilega
orðið, a’lmiklar í Norður-Ameríku
á tímabilinu frá því um 100. Um 100
fer að kólna þar í veðri, jök’ar vaxa
og verða stærstir um 1600. Eftir 1850
tekur aftur að h’ýna þar eins og ann-
ars stáðar ó norðurhveli jarðar. Lík-
legt 'er, að meiri árgæzka hafi vérið
JÖLABLAÐ ÞJÖÐVILJANS — (3