Þjóðviljinn - 24.12.1961, Blaðsíða 30

-Laufási Guanarssonar. Það 'var 9. okt.
1834. Þau eignuðust dóttur árid 1837,
Þórunni Sigríði.
Þessi stúlka var ári eldri en Jón
Benediktsson, og það er stutt komið
þeirra lífdögum þegar þessi almáttugu
klerkar ákveða að þau Jón og Sigríð-
ur skuli verða hjón og nú var fylling
þess tíma komin, er þau voru bæði á
tvítugsaldi, enda lágu hér nú ekki
-! hrakhólarnir fyrir ungum elskendum,
þar sem var að setjast í ríkasta bú á
Islandi.
Hin sjúklega yfirbót séra Benedikts
lætur enn til sín taka í lífi þessa
einkabarns. Hann átti margar ágætar
i jarðir, og það virtist eins og sjálfsagt,
að ungu hjónin fengu einhverja þeirra
til ábúðar. Slík umhyggja hæfir ekki
þessu barni. Séra Benedikt reisir nýjan
bæ heima á Hólum, snertuspöl frá
þeim gamla, handa þessum óskabörn-
! um hamingjunnar og þarna var allt
foetur um foúið en annars staðar gaf
að líta meðal alþýðu þessa lands.
Aldrei hefur það verið á orðspori,
né að neinu kannað, hvaða skilyrði
séra Benedikt bjó Jóni til búskapar
á Hólum. Sjálfur var hann þar bóndi
,! og kóngur, en það er misjafnt hvernig
kóngar búa að nýlendum sínum. Það
eitt er víst að Jóni verður brátt eigi
rúmur hagur í nýja bænum, en ekki
fæst önnur skýring á því, en að Jón
hafi enginn bóndi verið og spillt efn-
1 um í óráðsíu. Það er gamalt tal um
5 nýlendur.
Það var um 1860, sem allt þetta var
kornið- í kring og það ár segir séra
Benedikt af sér prestsskap, aðeins 63
ára að aldri og hafði þá haldið aðstoð-
arpresta í 20 ár. Sést á öllu þessu, að
séra Benedikt hefur eigi gengið heill
til skógar í lengri tíma, og sjálfsagt
hefur það bitnað meira á Jóni en öll-
um öðrum, það, sem hann brast á fulla
heilsu. Nú þrengdi brátt að Jóni og
allir töldu það hans sök, maðurinn
bjó í nýjum „alfærum" bæ, átti unga
konu og von í miklum arfi, hvað skyldi
hann þurfa meira með? Ekki sýnist
hafa verið til neins að kvarta fyrir
kónginum og lífið á Hólum hefur aldr-
ei komið undir neina smásjá um hið
innra borð, hið ytra verður aftur á
móti dómur yfir Jóni. Allmjög hefur
þrengt að honum, og það lýsir um
leið sambandi hans við föður sinn, að
hann tók til að selja jarðir hans
upp á arfsvonina í þeim, og nú kom-st
séra Benedikt að þessu og líkaði stór-
um illa, því það var ekki í hans stjórn-
arskrá, að selja jarðir, heldur kaupa
þær. Nú höfðu þeim Jóni og Sigríði
fæðzt 3 börn, og hét elzti sonur Bene-
dikt.
Séra Benedikt tók ráð í sam-
ræmi við öll sín fyrri ráð um uppeldi
á Jóni. Hann gerði hann með nokkr-
um hætti ómyndugan. Hann tók að
gefa börnum Jóns jarðirnar og gaf
Benedikt Hóla með öllu tilheyrandi,
Þóru gaf hann Hofstaðasel, hina gömlu
útibúsjörð biskupsstólsins, en Halldóri
gaf hann Kálfsstaði. Eftir það dó séra
Benedikt árið 1868, en móðir Jóns bjó
áfram á Hólum. Tengdafaðir hans dó
árið eftir og nú fyrst barst Jóni for-
raeði í auði karlanna og tengdamóðir
hans, Þóra Gunnarsdóttir flutti til
hans í Hóla.
En nú var Jón ekki sami maður.
Faðir hans skildi við hann, sem eins
konar dæmdan mann, hálfóráðandi
mann, og þetta sezt svo að Jóni, að
hann fer nálega ekki að heiman, og
segir það sína sögu um hans andlega
heilsufar. Hann var leiguliði á Hólum.
Hann hafði vanizt á vínnautn nokkra,
sem var tímans háttur, en nú tók
steininn úr um það; hann sat við vín-
ið, og hafði útréttingamenn á þörfum
sínum í félagslífinu og sínum eigin
viðskiptum við aðra menn. Mjög þótti
það horfa til ódrýginda á efnum hans
og urðu sérstakar sögur af og enda
forlög.
Haustið 1879 vígðist ungur prestur
að Felli í Sléttahlíð. Það var Einar
Jónsson, sem hefur verið getið í þessu
máli, afkomandi Erlendar Árnasonar,
og vissi um frændsemi sína við Hóla-
Jón, eins og hann var nú nefndur.
Hann er þarna prestur í nokkur ár,
og meðan þrýtur allt um á Hólum.
Hann fylgist vel með, sem þarna ger-
ist. Löngu seinna skrifar þessi maður
Ættir Austfirðinga, þar sem Hóla-Jón
á ættarrætur. Þar minnist hann Jóns
í stuttu máli og er það aðallega í sama
anda og yfirleltt var uppi um Jón,
fyrr og síðar. Honum -fer eins og öðr-
um að leiða hug að þeim einkennilegu
. örlögum, sem hér hafa orðið í lífi
manns, sem í upphafi studdist . við
mikinn auð, og segir höfundurihn:
„Hefur mikill auður sjaldan farið. jáfn
hrapallega." Um Jón segir hann: „Hann
var hvorki hneigður til bóknáms né
vinnu og ósýnt um öll fjármál. Ann-
ars var hann sæmilega vel greindur
og stundum orðheppinn. Og meinleys-
ismaður var hann og ótortrygginn við
þá menn, er hann beitti fyrir sig, og
prettalaus í viðskiptum.“
Þrátt fyrir þetta almenna orðslag
sem höfundur hefur á greinargerð sinni
um Jón, hyggur hann þó dýpra að
rökum þess, sem hér hefur gerzt. Hann
getur þess að þeir, sem hafi haft
mest upp úr viðskiptum við Jón — þ.
e. haft af honum í viðskiptum — hafi
litla blessun haft af þeim gróða, þyí
sumir þeirra hafi farið á sveitina. Það
hefur verið eitt í tíðindunum, sem bor-
izt hafa • út í Sléttahlíð sunnan úr
Hólahreppi, þegar höfundur sat þar.
Rúmlega fertugur maður er búinn
að eyða einum mesta auði, sem sam-
an hefur komið á landinu „frá Arnheið-
arstöðum, Garði, Mælifelli og Sauða-
nesi.“
Benedikt Jónsson seldi svo Hóla 1881.
Þóra Gunnarsdóttir dó 1882. Si’gríður
kona Jóns 1883, og sjálfur fór Jón til
Ameríku 1887, vetri miður en fimmt-
ugur. Hinn „valti vinur“ hafði látið
eftir sig vitnisburð, sem ef til vill má
lengi skoða og í mörgu skoöa.
Benedikt Gíslason frá Hofteigi.
Bæjarútgerð Haínarfjarðar
Vesturgötu 12 HafnarfirBi
Togaraútgerð - Har&fiskverkun - Salffiskverkun
S'imar: 50-107 - 50-117 - 50-118 Simnefni: BœjarúfgerB
£jQ) — JÓLABLAÐ ÞJÖÐVILJANS