Þjóðviljinn - 24.12.1961, Blaðsíða 43

HALLDÓBA B. BJÖRNSSON:
Blaðaútgáfa í
Lundarreykjadal
A áiunum 1895—’99 var gefið út
taýsna merkilegt sveitarblað í
Lundafreykjadal. Blaðið var handskrif-
að í einu eintaki og sent boðleið miili
bæja í dalnum. Það hét því skrítna
naí'ni. ,.Hann og Hún“ og gætir lík-
lega áhriía frá Jóni Thoroddsen í nafn-
giftinni. Blaðið er til að mestu í hand-
ritatíeild Landsbókasafnsins.
.íftgeiendur °S ritstjórar þessa biaðs
eru þeir sr. Öíafur Ölafsson prestur á
Luncii, sem var mikill áhugamaður um
öli menningarmál og má óefað eigna
honnm herðurínn af því að nleypa þessu
af stckkunum, — og Þórður Davíðsson
frá Vörðufelli, en hann er skráður
í.héimjIismaðUr“ á Lundi árin 1894*—
’95 og hefur líkiega verið þar meðfram
tii náms hjá sr. Ölafi, því hann er ekki
skrifaour vinnumaður og suður fer hann
á uinfánuðum. Hanh á tvímælalaust
snjallastan penna, þeirra sem skrifa í
blaðið.
Þetiá er prýðilegasta blað og gaman
að les'a það, og er það meira en hægt
er að segja um mörg smáblöð frá þéim
tíma. Er það t.d. ólíkt skemmtilegra og
fjöibrcyttara en Arní'irðingur Þorsteins
Eriingssönar svo eitthvað sé nefnt. Rit-
stjórar þess eru stútfullir af áhuga og
iáta fátt sér óviðkomandi, einkum hafa
þeir þé brennandi áhuga á framförum
og menningu héraðs síns og fitja uppá
mörgu þörfu málefni. Manni verður
hugsaö til þess hverju þessir áhuga-
sömu ritstjórar hefðu getað komið í verk
á stærra vettvangi. Þá dreymir um það
að vekja þjóð sína og hefja hana upp
úr drunga og vonleysi, og þó fyrst og
fremst þá sem standa þeim næst, sjálfa
Lunddæli.
Auk venjulegra sveitarmálefna, sem
haía sitt rúm í hverju blaði, skrifa þeir
m. a. um:
Söngkennslu
sundkennslu og byggingu sundlaugar
menntun kvenna og réttindi
sveitarhátíð vissan dag á hverju
sumri
Jrirkjuorgel'
vatnsvirkjun og áveitur
mylnu við Englandshver
kaupfélög og pólitík
prjcnavélakaup
ábyrgðarsjóð fyrir kýr.
Fyrsti árangur er 16 tbl. og má það
iieita vel að verið. Fáir skrifa undir
naíni í fyrstu blöðin, en það mun ör-
uggJega vera Þórður Davíðsson sem
'skrjfar grein urn vatnsvirkjun. Hún
hefst svona: ,.Á þessari uppgötvana og
framfaraöld þegar menn fá alltaf meira
og meira va'.d yfir náttúrukröptunum
til að nota þá í þjónustu sína, til að
létta undir með sér við vinnuna, þá er
einsog maður fari að veita því meiri
eptirtekt hvar þessir kraptar liggja ó-
notaðir hjá oss. Það er einkum vatns-
aflið,. þetta óþreytandi afl í ánum og
lækjunu.m, sem býður oss þjónustu
snia. Þó vér höfum ekki vélar til að
knýja með vatnsafli, þá sýnist þó að
'vér gætum notað það tii að mala fyr-
ir okkur kornið eins og tíðkast læfur
i'áðitr fyrri, en r.nna svo „Baunverjum"
-þess að éta maurinn í mjölinu sínu
:'sjálfir“.
Þá bendir hann á það að íslendingar
"eigi áö.-nata heitu lækina meira en
þeir gera, t.d. byggj t við þá mylnur
og sundlaugar. „Eg hef opt verið að
velta því fyrir mér hvort ekki rnundi
gjörlegt að byseja myliu við hveralæk-
inn hjá Englandi, m4r sýnist hann
vera einkar hentugur myllulækur, þar
mætti rnala vetur og sumar, því læk-
inn leggur aldrei. —
__ En hverjir ættu nú helst að byg&ja
þessa myllu? Mér finnst það liggja
beinast við að bændur hér i fram
Dalnum kæmu sér upp myílu í félagi
— Kostnaðurir.n mundi ekki verða
mjög þungþær^fyrir' hvern einstakling
ef 6—10 bændur tækju þátt í fyrirtæki
þessu“.,
Þessi ágæti lækur var ekki ýkjalangt
frá hinum köldu æskuslóðum Þórðar
og sjálfsagt hefur hann sem ungúi
drengiir fengið tækifæri til að hoppa
yfir hann og eins að dást ur fjarlægð
að heitri gufunni uppúr freðinni jörð,
því móðursystir hans Sigríðu.r Davíðs-
dóttir býr þar rétt á næsta bæ, Iðunn-
arstö.ðum, og þar er Englandshver í
leiðinni þegar farið er milli Iðunar-
staða og Vörðufells. Hann hefur einn-
ig komið þar váxinn úr grasi, því
hann gerir slcýra grein fyrir stað-
háttum og kostum þessa læks, sem
ekki leggur þó aðrir frjósi og ekki er
háður i'lóðum og leysingum einsog
köldu fjallaiækirnir, sem þá nýlega
hata sópað burtu. mylnum bænda í
Borgarfirði, bæði í Eístabæ og á Brekku
á Hvalfjarðarströnd og var síðan ekki
lagt í að reisa þær aftur.
Þá er önnur hugmynd þeirra ekki
síður skemmtileg, en það er að nota
gas úr hesthúshaugum til- ljósa og hit-
unar, hvaðan sem þeim nú hefur kom-
ið það í koll. En þarna eru þeir einsog
oftar drúgan spöl á undan sínum tíma,
það er víst lítið þekkt á éesturlöndum
til skamms tíma að virkja haugagas.
Sr. Ólafur hvetur kvenþjöðina í sókn
sinni svo ósleitilega til þátttöku að
strax í 3ja tbl. er löng grein eftir
konu, en því miður nafnlaus, máski
veit þó einhver ennþá hver hún var.
önnur kallar sig Úndínu. Framhalds-
saga er þar og líklega eftir konu.
Munaðarleysingjar. Þá taka þeir einn-
ig að láta til sín heyra Vigfús á Gull-
berastöðum, St^fán á Fitjúm, Vigfús í
Vörðufelli og Bjcrn í Grafarholti o;g
nú eru menn orðnir svo ófeimnir að
flestir skrifa undir fullu nafni eða
setja fangamark sitt undir. Þá segir
frá því í frétt að Baróninn á Hvít-
árvöllum hafi meðal annarra kært yfir
útsvarinu. því hreppsnefndin vildi
leggja útsvar á allar hans eigur bæði
utanlands og innan og heimtaði að
hann gæfi allt upp til slcatts, sem hann
ætti í útlöndum!
Þá lætur sr. Ólafur þess getið í blað-
inu þegar líða tekur á vetur, að nú
hafi annar ritstjórinn orðið að bregða
sér suður til róðra, en segist vona a?
hann g'evmi ekki blaðinu þeirra er
sendi því efni úr fjarlægðinni. Hann
bregzt heldur ekki, en sendii þvrí bæð
greinar og ljóð og bökasafni .syeitarinn-
ar sendir hann nýútkomnar bækur að
gjöf. Einnig eftfr að Þórðði; ey..alf!utt:
ur úr hérað'.r.u VésWr'-á ‘finhid he'dún
hann áfram að sknfa í b’aö-ð. Greina-
flokkar hans: Að vestanc bsra af öðr-u
sem skrifað er í það í óbundnu máli.
Þar segir hann frá ýmsum vestfirzkum
siðum og talsháttum og. lýsir vinnu og
búskaparháttuih sem, honum koma ný-
st’árlega fyrir sjónir. Segist hann sækja
margt af þeim fróðleik til sr. Þorvald-
ar Jakobssonar á Brjánslæk.
Gamansöm lýsing á kjörfundi einum
í héraðinu dregur dám af Heljarslóð-
arorustu: „------Þennan dag var veður
spakt og kyrlátt. Á kjörstaðnum voru
hús eigi reisuleg og þinghúsið eigi
stæðilegra en léleg skemma. Framund-
an bænum var flötur mikill og renn-
sléttur. Það var til nýlundu að á hon-
um_ mið.iu-m var reist tjaldbúð mikil
og gátu sumir til að vera mundi veit-
ingaskáli.
Þá er líða ték að hádegi kom úr
austurátt mikill flokkur snvrfiiega
klæddra manna á lífuðum eæðingum.
Þótti flokkur sá all vígmann’egur, og
æt’.uðu margir að riddara’ið betta mundi
hafa sigurinn í hendi sér. En e>ei ’eð
á löngu áður sorta mikinn dr*g unp f
vesturátt o.g færðist hann hægt en ianft
og drjúgum inn með siönum. Sáú mpv'n
br-átt að þet>a var F'tgfi.ngu1:ð
rrennt, en lítt skrevtt að búninei: á
grúm og .arútarbræ'Wum skinn-
s‘öt-Vi<m. F>tt varð af kveð’um néefi
UAsdeildu.m bessnm, en bóttu
kömútnenn 'h'ta hýrt til tipidbúfiarmn-
pr,dq kom bafi brátt f ’iös að Ke:r
áttu. hafian pffis afi vmnta. þvi betta
yor’! le’?”>n,ffiár Cnn’o„’s
er hann hafði um lanean a’dur sn«’ð
úr b’ófi mér« óg aUa sómak’finn-
rpcii og siö’fstónfii.11,
Bíað þetta köm síðast út í marz
1899 og er þá sý.nilega íarið nokkuð
að rifa siglin. Sr. Ólafur flutti einnig
alfarinn burt úr héraðinu uppúr alda-
mótum, illu heilli, sótti um Saurbæ á
Hvalfjarðarströnd, en fékk ekki. Borg-
firðingar þekktu víst ekki sinn vitjun-
artíma. Hann var gáfaður og skáld-
mæltur vel, hrókur alls fagnaðar á
mannfundum og atla tíð Ijinn mætastt
maður. Hann var síðan lengi prestur
í Hjarðarholti. í Dölum og hélt þar
unghngaskóla.
Álfadans — „nóterað
kvæði“
Tónlist var mjög í hávegum höfð á
Lundi meðan sr. Ólafur sat staðión,
ekki sízt meðan Þórður dvaldist þar.
Heyrt hef ég að einhverju sinni hafi
Davíð í Vörðútelli verið þar nætur-
gestur og til þess að g’.eðja gamla
manninn léku þeir saman á fiðlu og
orgel lengi kvölds. Loks spurði prest-
ur Davíð gamla hvort honum þætti
þetta ekki skemmtilegt. Nei, sagði
Davíð, þetta er það leiðinlegasta sem
ég heyri.
Tilsvar Davíðs rifjar upp fyrir manai
það sem Eggert Steíánsson segir í einni
bók sinni: „Ég þekkti enga tónlist sem
hæfði þessu landi eftir að ég heyrði
óm þann er dynur í óbyggðum þess“.
Það þarí því ekki að kasta neinni
rýrð á söng hljóðfæranna á Lundi,
þótt Davíð gamli tæki simfóníur ör-
æfanna framyfir.
Eftir að Þórðu.r er farinn vestur og
er við söngkennslu og barnafræðslu á
Brjánslæk, lætur si’. Ólafur þess get-
ið að Þórður hafi, ar.k þess sem hann
sendi blaðinu efni skrifað heilt blað
og sent að vestan. I þyí sé.m.a, „nót-
erað kvæöi“. Þetta tö’ubláð er með
nokkuð öðru sniði en hin. Það er eina
blaðið sem er myndskreytt. Á forsíðu
þess er teikning og lagið ,,nóteraða“
handskrifað. Þ. D. gerir þessa athuga-
semd við það neðanmáls: „Álfadans
þennan hef ég lært á Auðshaugi aE
unglingspilti, hafði harrn heyrt ísfiriV
inga syngja hann í Flatey, annað veit
ég ekki um höfund lagsins eða vísunn-
ar“. Vel gæti hvorttveggja verið eftir
Þórð sjálfan, þó hann felist svona, að
minnsta kosti er nótnaskriftin hans.
JÖLABLAÐ ÞJÓÐVILJANS —' (43