Þjóðviljinn - 24.12.1961, Blaðsíða 22

sig gengur að .sérstökum lás. t>að er’
engu líkara en að hver líkami íeli í
sér efnivið í þessi mótefni, efnivið
sem fljótlegt er að smíða úr, hvaða
gerð sem hafa þarf. — Hugsaðu þér
smiðju lyklasmiðs með miklum fjölda
af ótilsniðnum lyklum. Þegar lykla-
smiðurinn er beðinn um einhverja
sérstaka gerð af lykli, verður hann
fyrst að þreifa sig ófram, unz hann
íinnur hið rétta form. Þetta getur
orðið seinlegt, en þegar það hefur
tekizt, á lyklasmiðurinn hægt um hönd
að smíða eins marga lykla og
þörf krefur, og sé hann forsjáll, mun
hann geyma sýnishorn af lyklinum, ef
á skyldi þurfa að halda síðar.“
.,Er þetta ekki það sem kallast ó-
næmi gagnvart veikindum,“ sagði
Tompkins.
„Já, einmitt,“ var svarið, „og til
þess rö skapa þetta ónæmi, spýtum
við damðum bakteríum ;nn í æð þess
manns, sem á að gera ónæman. Þess-
ar dauðu bakter'ur geta ekki æxlazt
og eru þessvegna ekki lífshættulegar,
en samt geta þær fengið líkamann til
að framleiða mótefni sem síðar geta
komið að gagni ef líkaminn verður
fyrir árás af samskonar bakteríum.
Þessi aðferð . . . Bíðum v;ð,“ hrópaði
Streets læknir, og bagnaði, stóð síðan
upp og reyndi að handsama einhvern
hlut sem var á floti í blóðvökvanum
fyrir utan rauða blóðkornið. „Nú.held
ég að ég viti hvað gengur að þér.“
Milli f.'ngranna hélt hann á ein-
hverju sem var hált og sleipt, og á
stærð víð epli.
„Er þetta baktería?“ spurði Tomp-
kins.
„Ekki aldeilis. Ef það væri baktería,
mundi hún vera í hlutfall: við núver-
andi stærð okkar ámótá 02 hundur.
Þetta er veira og ég mundi þqra að
setja embættisheiður minn að veði fyr-
ir því að betta sé inflúensuveira“.
„Já, inflúensa," sagði Tompk.'ns, og
létti stórum. „Þá þarf ég engu að
kvíða.“
„Stundum getur nú inflúensa orðið
býsna vond. En samt held ég bú hafir
rétt fyrir þér, og ég skal segja þér
hvers vegna.“
Um leið og hann sagði þetta, sló
Streets læknir í það sem hann hélt
á, og klofnaði það þá þegar í tvennt,
í vinstri hendi hélt hann þá eftir
hnattlaga hlut, en í hægri hafði hann
hálfkringlu, og var það skelin utan
af hinu.
„Líttu ó, sagði hann, „þessi kúla
hérna er inflúensuveira. Hún er eitt
mólikúl samsett af mörgum rrrlljónum
atóma. Þú hefur eflaust lesið um þær
veirur sem að hálfu leyti geta talizt
lifandi og að hálfu leyti ekki og við
nefnum lifandi mólikúl. Bakteríur eru
nokkurskonar jurtir, sem gefa frá sér
eiturefni til þess að eitra þann líkama
sem þær hafa tekið sér bólfestu í,
en veirurnar eru sjálfar lifandi eitur.
Þær eru mól.'kúl samsett úr mörgum
frumefnum, og samsetningin er ávallt
hin sama, en annars líkjast þær lifandi
verum að því leyti að þær geta skipzt
endalaust. Margir sjúkdómar, svo sem
lömunarveiki hjá mönnum, gin- og
klaufaveiki hjá nautpeningi, og mósa-
ikveiki hjá tóbaksjurtinni, stafa af
veirum, en ekki bakteríum. Og þegar
þú veikist af einhverjum sjúkdómi,
sem ve:rur valda, tekur líkaminn til
sinna ráða að- gera sér úr þeim efni-
víð, sem fyrir hendi er, þau mótefni,
sem gagna. Tóma skelin,! sem ég,held
á, er mótefni gegn inflúensuveirunni
og getur ráð.'ð niðurlögum hennar.
Sjáðu hve nákvæmlega ytra borð veir-
unnar fellur að innra borði skeljar-
innar, eins og lás að lykli sem hann
gengur að. Af þessum „lyklum“ er
nú mikill fjöldi í blóði þínu, og eru
þeir a ðélta uppi veirurnar, reka þær
22) — JÖJLABLAÐ ÞJÖÐVILJANS
saman í hópa, gleypa þær og koma
-þe'm að síðustu burtu úr líkama þ;n-
um. Eyrst þessi veira sem ég tók upp,
og nókkrar aðrar, sem ég hef séð, er
þegar ’kgmin í fangbrögð við mótefni
sitt, má búast við að lítið verði úr
þessum veikindum þínum. Ég held
varla að þú þúrfir að leggjast í rúm-
ið.“
„Þetta er stórmerkiiegt lyklakerfi,“
sagði Tompkins, „en hver skyldi
lyklasmiðurinn vera?“ " •
„Það veit ég ekki með vissu,“ sagði
Streets lækn'r. „os ég held jafnvel að.
góðvinur minn Linus Pauling, sem.
hefur gert þessa u,ppgötvun, viti það
ekki heldur. Það er raunar auðséð að
þeirri aðferð er beitt að hagnýta sér
samdrátt atóma i l'kama árásaraðil-
ans, og atómanna í mótefninu (sem
er að myndast). Ég h.lýt að kannast
v'ð að það má virðast lygilest svo
ósamsettir kraftar sem beir sem í
atómi felast, skuli mejna að gera
svona margbrotna og vandaða smíð-
isgripi; en til samanburðar má taka
hinn furðulega skapnað dropsteina,
sem ekki eru gerðir úr nejnu nema
steinsöltUm. uppleystum í vatni, sem
lekur niður úr hellisloftum.“.
Læknirinn setti nú veiruna kyrfi-
lega innan í skelina, svo hún gæti
ekkert illt gért af sér, og fleygði
henni svo út í blóðið.
„En heldurðu ekki að mótefnin
kunni að ráðast á mig, eða geta þau
þekkt mig frá skaðvænni bakter:u,“
safeði Tompk.'ns og fór um hann hroll-
ur.
„Það mundu þau gera ef þau
fyndu þig,“ sagði læknirinn. ,,En fyrst
þú ert ekki nema einn, og kannt eng-
in ráð til að skipta þér í tvo eða
fleiri e'nstaklinga, getur liðið lang-
ur tími áður en þau verða vör við
þig. Samt gerist hað oft að mótefni
ráðast á agnir i blóð'nu, sem líkam-
anum eru gagnlegar. Þessvegna þarf
að hafa olla aðgæzlu við þegar gefið
er blóð.“
„Já, bað eru blóðflokkarnir sem þú
átt við.“ sagði Tcmpkins. „Aldrei datt
mér í hug að seíja þá í samband við
sóttvarnarráð ■ líkamans.“
„Það er nú samt samband þar á
milli,“ svarað; læknirinn. „Ef ein-
hverjum yrði það á að spýta inn í
æðar þínar blóði úr hundi eða svíni,
mundirðu verða fárveikur, því mót-
efnin mundu efna til grimmilegrar
styrjaldar gegn þessu framand; blóði.
Þú mundir líklega deyja úr þrombos-
is, eða blóðséga. begar valhrannirnar
eftir bardagann ræki inn í háræð-
ámar. Og jafnvel þó að blóðið væri
úr manni, gæti farið svona, því þó að
samsetning blóðsins sé lík hjá öllum
mönnum, er hún þó ekk; eins. I
mannsblóði eru meðal margra ann-
arra tvennskonar eggiahvítuefni, sem
kallast A og B. í. blóðvökvanum geta
hinsvegar fyrirfundizt mótefni gegn
þessum efnum, and-A OH and-B-efni.
Sumir hafa hvorugt mótefnið og þeir
þola bæði A- og B-efni í líkama sín-
um, og eru þau látin óáre.'tt. Blóð-
flokkur þessara manna kallast A—B.
Hjá öðrum mönnum vantar annað-
hvort and-A eða and-B, og rauðu blóð-
kornin hafa þá annaðhvort A eða B
(eftir því hvort andefnið vantar).
Þetta eru blóðflokkarnir A og B,
Stundum eru bæði mótefnin til stað-
ar, og kallast sá flokkur 0-flokkur, og
ér þar hvorugt eggjahvituefnið til, A
eða B. Hjá hverjum einstakling er
jafnvægi milli eggjahvituefna og and-
efna fullkomið frá fósturlífi, og allt
í fullkomnu lagi. Sé manni gefið blóð
úr öðrum manni af sama blóðflokki,
á ekkert að geta ko'mið fyrir. En sé
manni af B-flokki gefið blóð úr manni
af A-ílokki, mun and-efnið þegar ráð-
ast á rauðu blóðkornin í hinu íram-
andi blóði. Þessi bardagi er óft upp á
líf og dauða.“
„Nú veit ég hvernig stendur á því
að þe'r nota blóðvatn." sagði Tomp-
kins. „Ef engin rauð blóðkorn eru til
staðar, verður enainn bardaainn."
„Þetta er ekki fjarri lasi, en þó
ekki alveg rétt,“ svaraði læknirinn.
„Jafnvel bó að engin rauð blóðkorn
séu í blóðgjöf. nni, eru samt í því mót-
efnin, og þau mundu ráðast á rauðu
kornin i blóði viðtakandans, nema ef
blóðgjafinn væri af A-B-flokki. Gald-
urinn er sá, að blanda í réttu hlut-
falli blóðvatni úr mönnum af ýmsum
flokkum, þannig að bó að mótefnin
séu ekki öll af réttrj tegund, sé þó
svo lítið af þeim sem ekki mega vera,
að það geti engan skaða gert. En nú
held ég að þetta sé að verða of fræði-
legt hjá mér, og okkur væri líklega
nær að skoða ýmislegt annað, sem
við eigum óskoðáð. Ég á eftir að
sýna þér hormón og vítamín.“
„Eru bað l:ka lifaridi mól.'kúl?“
spurði Tompkins.
„Nei, nei,“ svaraði læknirinn-. „Oft-
ast eru þau lítið samsett, og sum eru^
gerð úr ólífrænum efnasamböndurri.
T.d. eru sum hormón (dregið af
grískrj sögn: hormao. — að hvetja
eðá æsa) gerð úr tveimur tylftum af
atómum. Ekki eru þau hið æðsta
framkvæmdavald líkamans, fremur
ber að skoða þau sem fyrirskipanir
þessara framkvæmdavalda. Þau eru
eins og fregnmiðSr, sem hraðboðar
eru látnir bera út, og getur líkaminn
með engu móti án þe'rra verið. Taktu
við stækkunarglerinu mínu og skoð-
aðu í þlóðvatnið, sem fiýtur hérna
hjá, þú munt verða margs v:sari.“
Tompkins fór að ráðum læknisins
og gaf nánar gætur að þvi sem fyrir
har. Þá kom hann auga á merkilegan
og furðulegan hlut, þetta var líkast
drekamyndum þeim sem siá má á
götum í kínverskum þcrgum um ný-
ár'ð. Það var minna en tveir millí-
metrar á lengd, og í því voru ekki
nema tuttugu og tvö atóm.
„Þetta er adrenal'nmólikúl, eða
..hræðsluhormónið“, og framleiðist í
kirtlum nokkrum í grennd við nýrun
í hvert skipti sem maður verður
hræddur. Þetta hormón berst svo óð-
fluga með blóðinu um allan líkam-
ann, og hjartað fer að slá örar fyrir
t lverknað þess, æðarnar herpast sam-
an, og blóðþrýstingurinn hækkar og
liírin sleppir nokkru af forða sínum
af sykri út í blóðið, og afleiðingin
verður sú að manninum eykst afl og
þor t.l að sigrast á því sem hann
hræðist. Þetta mólikúl, sem þú sást,
hefur ugglaust komið fram áðan þeg-
ar þú hélzt að þú værir staddur í
neðansjávarbát, sem væri að sökkva.
Mörg önnur hormón stjórna líkam-
anum, svo sem sekretínið, sem hefur
áhrif á briskirtilinn og kemur honum
t'l að auka framleiðslu sína á melt-
ingarsafa, testosteron, sem gerir mann
að karlmanni, og þeolin, sem gerir
mann að kvenmanni.“
„En hvað er þá að segja um víta-
mínin?“ spurði Tompkins. „Eru þau
líka sýnileg í blóði mínu?“
„Það þyk'st ég vita,“ svaraði Streets
læknir, „því ég efast ekki um að kon-
an þin gefi þér góðan og hollan mat
að éta. Þú veizt að við fáum vítamín
úr matnum, svo framarlega sem hann
er góður, og að þau eru nauðsynleg •
heilsu manns. Það eru rúmlega tólf
vitamín, sem við þörfnumst, öll nokk-
uð einföld að samsetningu, og flest
þeirra kunna menn nú að framle'ða
í rartnsóknarstofum og á-efnafræðileg-
an hátt. Þú hlýtur að hafa lesið eitt-
hvað um C-vítamínið, sem svo mikið
er-áf í spínati, aPpelsínusafa og tómat-
safa, og 'raunaj- miklu fleiri fæðuteg-
undum. Ef þú íærð minna en sextíu
millígrömm af þessu vitamíni, færðu
óðara snért af skyrbjúg; það fer að
blæða úr gómunum og tennumar
losna. Vanti þig hins vegar Á-vitamín,
sem mest er af í smjöri, fejti og lýsi,
sýkjast augun og þú verður nátt-
blindur, en D-v:tamín (sem mikið er
af í þorskalýsi) varnar beinkröm, sem
annars afskræmir beinin -og varnar
iþví að tennurnar nái réttum þroska.
En um allt þetta áttu að geta fræðzt
af bókum um næringarefnafræð;.“
„En farðu nú varlega því við erum
að komast inn í eina af þarmatotun-
um á smáþörmunum. Hérna er það
sem maturinn, sem þú borðaðir í
morgun. og nú er orðinn að . fullmeltu
mauki, síast í gegn og fer út í blóð-
ið. Og síðan flytur það öll þessi efni
um líkamann og færir þau hverri
einustu frumu. Ef þú lítur í gegnum
þennan þunna, gagnsæja frumuvef,
sem er milli okkar og „innhverfunn-
ar“ á innyflum þínum, muntu sjá
móleitt mauk, sem orð.'ð er til úr því
sem í morgun var egg o.g flesk. Melt-
ingarsafarnir hafa síðan verið að
vinna úr þessu næringarsafa. Matur-
inn sem við neytum daglega, er að-
allega samsettur úr bremur efnasam-
böridum: eggjahvítuefnum, fitu og kol-
vetnum. Efnakljúfarnir tripsýn, amyl-
ase og Iipase vinna hver á sinu efni
og í þeirri röð sem ég taldi þá og þau,
og breyta þeim í einfaldari efna-
sambönd. H;n stóru og þungu eggja-
hvituefnasambönd eru klofin niður í
miklu einfaldari amínósýrur, kolvetn-
unym breytt í sykur og fita klofin ■ í
glýserín og fitusýrur. Öll þessi efni
leysast upp í vatnj og þau smjúga
gegnum hina örþunnu veggi á þarma-
tctunum. Og þegar amínósýrurnar
og sykurinn eru komin í gegn, smeygja
þau sér inn í háræðarnar. og berast ,
síðan rakleitt út um allan líkamann, ,
þar sem hungraðar frumur taka við
þessu og hafa sér til vaxtar og við- (
halds.
Það er seinlegra og margbrotnara
verk að melta f.'tu. í stað þess að fara
hina beinustu og fljotustu leið með
blóðinu sem rennur í æiunum, snigl-
ast fitukúlur með sogæðavökvanum
inn í sogæðakerfið. Þú veizt að það
er sogæðavökvinn, sem fyllir bilið
milli frumanna í líkamsvefjunum. Úr
honum verða lækir og fljót, sem fara
um sogæðarnar, og er þetta nokkurs-
konar vatnsveitukerfi, sem er álíka
vandað og margbrotið og skurðirnir í
frumskógunum á Florjda, þar sem eng-
inn ratar nema innfæddir Indíánar.
Og likt og vatnið í þeim skurðum er
kyrrstætt, eins er sogæðavökvinn,
hann hreyfist hægt um æðar sínar,
Þessvegna vilí það oft til að fitan
sezt fyrir á ýmsum stöðum í líkam-
anum, og verður að ístru eða fitu-
keppum í holdi.“
„Sagðir þú,“ sagði Tompkins, sem
nú var um það leyti hættur að taka
eftir, „sagð.'r þú að eitthvað væri eft-
ir af eggjunum og fleskinu, sem ég át
í morgun, hinumegin við vegginn á
þarmatotunum? Sé svo, þá held ég
að mig langi til að borða þetta aftur.
Ég fékk engan hádegismat.‘‘
Ekki var hann fyrr búinn áð sleppa
siðasta orðinu, en hann fór út af
blóðkorninu, og á leiðinni inn um .
vegginn á þarmatotunni.
' . ■ ' f h'íi'3WL'
„Gerðu þetta ekk.?,“ sagði læknjirinn 1
örvinglaður, „ef þú gerir það éta 1
magasafarnir þig upp til agná.“
„Æ, hver skol!inn,“ bætti hann við, ■
þegar hann sá að Tompkins varð ekki
stöðvaður. „Ég ætlaðj að fara að
segja horium frá æxlunum — þegar
maður meltir magann í sjálfum sér“. •
(M.E. þýddi).