Þjóðviljinn - 08.06.1980, Blaðsíða 6

* n* *
MM1 * .?«/r./.rr< . A«<I»
i* i> ■ f i n f*
LJ Ólafur Ragnar
Grímsson skrifar:
í Keflavík
6 SÍÐA — ÞJÚÐVILJINN Sunnudagur 8. júni 1980.
STJORNMAL A SUNNUDEGI
Kjamorkuvopn
Umræðan um kjarnorku-
vopn á (slandi hefur
síðustu vikurnar skapað
fleiri spurningar en svör,
Þótt stuðningsmenn
NATO-hagsmuna hafi
reynt að eyða umræðunni
með upphrópunum um
áróðurssamsæri og
kommúnisma hefur orðið
sífellt Ijósara að ærið
margt í svörum og afstöðu
bandarískra stjórnvalda er
enn þoku hulið. Því er
nauðsynlegt að gagnrýnið
hugarfar og yfirveguð
skynsemi einkenni afstöðu
fsiendinga í leitinni að hinu
sanna í þessu alvarlega
máli. Þótt einhvers staðar
kunni að vera til gömul
yfirlýsing bandarískra
stjórnvalda þar sem
staðsetningu kjarnorku-
vopna á fslandi er afneit-
að, er bæði margt ól jóst um
tilvist og eðli þeirrar yfir-
lýsingar og f jölmörg dæmi
frá síðari árum sýna að
bandarísk stjórnvöld hafa
gefið visvitandi rangar
yfirlýsingar um aðgerðir
sínar í utanríkismálum.
Það er því æriðtilefni til að
allir ábyrgir (slendingar
haldi vöku sinni og horf ist í
augu við þann kalda
veruleika, að enn er
mörgum spurningum
ósvarað varðandi
kjarnorkuvopn á Kefla-
víkurflugvelli og mikilvæg
atriði málsins þarfnast
ýtarlegri könnunar.
Á tveimur siöustu fundum
utanrlkismálanefndar Alþingis
lagði ég fram skrá yfir spurn-
ingar, sem þarf aö svara á
afdráttarlausan hátt, ef skýrari
mynd á aö fást af hugsanlegri
staösetningu kjarnorkuvopna i
Keflavlk. Þessi skrá tekur til 15
sérstakra könnunaratriöa, þrjú
þeirra voru lögö fram á fundi
utanrlkismálanefndar I vikunni
fyrir hvítasunnu og slöan tólf til
viðbótar á fundi nefndarinnar 2.
júnl s.l. Könnunaratriöunum var
beint til utanríkisráðherra og
ráðuneytis hans og utanrikis-
málanefndarinnar sjálfrar. Þau .
eru þar til meöferöar.
Þessi 15 könnunaratriöi eru birt
hér nú til aö skapa markvissari
grundvöll aö þeirri víötæku
umræöu, sem fram fer um
kjarnorkuvopn á Islandi.Þeim er
sérstaklega ætlaö aö foröa
höröum stuöningsmönnum
hersins frá þvl aö láta barnalega
trú á ágæti NATO-hagsmuna og
áreiöanleika bandarlskra yfirlýs-
inga hlaupa meö sig I gönur.
Þaö er misskilningur sem
hrjáir aöalgre.inarhöfund
Morgunblaösins um þessi efni, aö
gagnrýnar spurningar herstööva-
andstæöinga stafi af nýlegri
ákvöröun um -aö „neita aö trúa
yfirlýsingum íslenskra ráöa-
manna.” Spurningar okkar stafa
ekki af þvi aö viö neitum aö trúa
yfirlýsingum Islenskra ráöherra,
heldur af efa um sannleiksgildi
ba ndariskra yfirlýsinga og
vitneskju um alvarleg göt I
málflutningi bandariskra aöila.
Vonandi hefur NATO-trúin ekki
ruglað svo þennan aöalgreinar-
höfund Morgunblaösins, að hann
kunni ekki lengur aö gera
greinarmun á bandariskum og
islenskum stjórnvöldum. Þaö
hefur enginn fullyrt aö islenskir
utanrlkisráðherrar hafi mælt
gegn betri vitund. Spurningin er
hins vegar sú, hvort bandarisk
yfirvöld hafi sagt islenskum
ráöherrum allan sannleikann.
Þaö sýnir dómgreind Ólafs
Jóhannessonar utanrikisráö-
herra, aö hann gerir sér betur en
greinarhöfundur Morgunblaösins
grein fyrir þeim möguleika, aö
bandarisk stjórnvöld kunni aö
hafa fariö á bak viö Islenska
ráöamenn. Ólafur Jóhannesson
hefur bæö. tekið vel I aö kanna
máliö nánar og ákveðið að
krefjast nýrra og afdráttarlaus-
ari svara frá bandariskum
stjórnvöldum.
Yfirlýsingar Banda-
ríkjamanna: Hver —
hvenær — hvernig?
Málsvarar NATO á Islandi hafa
undanfarið vitnaö I „samkomu-
lag milli Islensku og bandarisku
rikisstjórnanna (um) aö
samþykki Islendinga þurfi til
þess aö kjarnorkuvopn komi inn i
landið” eins og þaö er oröaö I
leiðara Morgunblaösins 3. júni.
Þetta svokallaöa samkomulag er
hornsteinninn i vörn herstööva-
sinna. Þvi miöur er máliö ekki
svona einfalt. Þetta samkomulag
hefur hvergi veriö birt og allt er
óljóst um form þess og efnisinni-
hald.
I viötali viö Morgunblaöiö 24.
mai greinir forstööumaöur
Center for Defence Information
frá því aö stofnunin taki aldrei
gildar munnlegar yfirlýsingar
bandarlskra stjórnvalda um
staösetningu kjarorkuvopna.
Aöeins skriflegar yfirlýsingar
bandarlska utanrlkisráöherrans
séu gjaldgengar. Hvergi hefur
komiö fram hvort hiö svokallaöa
samkomulag Bandarlkjanna viö
tsland hafi veriö munnlegt eöa
skriflegt eöa hvaöa bandarískur
stjörnkerfisaöili hafi staöiö aö
þvi. Var þaö utanrlkisráöherr-
ann, varnarmálaráðherrann,
forsetinn eöa bara sendiherra
þeirra hér eöa einhver yfirmaöur
á Keflavikurflugvelli?
Jafnframt er óljóst hvort
„samkomulagið” tekur bæði til
varanlegrar staösetningar
kjarnorkuvopna og einnig
tfmabundinnar staösetningar
sem og aö banna alla flutninga
kjarnorkuvopna um Keflavíkur-
flugvöll og islenska lofthelgi. Þaö
hefur komiö fram hjá erlendum
sérfræöingum, aö verulegur
greinarmunur er geröur á mis-
munandi tegundum staösetn-
ingar. Þótt kjarnorkuvopn séu
ekki ætiö staösett I viökomandi
herstöö kunna þau aö vera flutt
þangaö um stundarsakir þegar
spenna magnast I átökum
stórveldanna.
A grundvelli þessara athuga-
semda hafa veriö sett fram
eftirfarandi könnunaratriöi I
utanrlkismálanefnd Alþingis.
1. Hvenær geröu bandarlsk
stjórnvöld samkomulag viö ts-
lendinga um að hér skyldu ekki
vera kjarnorkuvopn? Hvaöa
stjórnvöld I Bandarikjunum
geröu samkomulagiö? Var þaö
munnlegt eöa skriflegt? Hver
voru efnisatriöi þess
samkvæmt texta samkomu-
lagsins, og er hægt aö fá
textann birtan I heild sinni?
2. Felur samkomulag
Bandarikjanna og tslands I sér
bann viö varanlegri staösetn-
ingu kjarnorkuvopna og einnig
timabundinni staösetningu sem
og bann viö öllum fiutningum
kjarnorkuvopna um Kefla-
víkurflugvöll og lofthelgi
tslands?
Meö tilliti til þessara tveggja
fyrstu könnunaratriöa • er
nauösynlegt, aö tslendingar afli
sér ýtarlegrar þekkingar á mis-
munandi eöli kjarnorkuvopna.
Þaö er Utbreiddur misskilningur,
aö kjamorkuvopn séu eingöngu
tengd risastórum eldflaugum,
sem standi á fyrirferöarmiklum
skotpöllum. Þegar þáverandi for-
stööumaöur varnarmáladeildar
utanrlkisráöuneytisins var fyrir
nokkrum árum beöinn aö
rökstyöja fullyröingu sina um að
ekki væru kjarorkuvopn á Kefla-
víkurflugvelli svaraöi hann, aö
þrátt fyrir göngur sínar um
svæöiö heföi hann hvergi séö hol-
ur I jöröu fyrir eldflaugaskot-
palla. Svariö sýndi vel þáverandi
(og núverandi?) þekkingar-
ástand varnarmáladeildarinnar á
þessu sviöi.
Kjamorkusprengjur eru mjög
mismunandi aö stærö og sumum
15 nauö-
synleg könn-
unaratriði
má hæglega koma fyrir I fólksbll.
Flugskeytin, sem ætluð eru til
flutninga á sprengjunni frá flug-
vél og aö skotmarki eru heldur
ekki mjög fyrirferðarmikil.
Þegar Islensk stjórnvöld ætla að
meta á sjálfstæöan hátt hugsan-
lega tilvist kjarnorkuvopna á
Keflavtkurflugvelli er nauösyn-
legt, aö starfsmenn utanrikis-
ráöuneytisins hafi ýtarlega þekk-
ingu á mismunandi eðli
kjarnorkuvopna. Sllkt er einkum
nauösynlegt, ef kanna á likurnar
á tlmabundinni staösetningu
kjarnorkuvopna eöa á flutningi
þeirra um Keflavikurflugvöll.
Þess vegna er þriöja könnunar-
atriöiö oröaö á þessa leiö:
3. Hverjar eru mismunandi
tegundir kjarnorkuvopna og
þeirra tækja, (t.d. flugskeyta),
sem ætlaö er aö flytja sprengj-
una aö skotmarki? Hvaö eru
þessi vopn fyrirferöarmikil
(riímmál) og hvernig er hægt
aö flytja þau frá einum staö til
annars? Hvaöa aöferöir eru
helst notaöar til aö dylja flutn-
ing á mismunandi tegundum
kjarnorkuvopna? Svör viö
þessum spurningum taki eink-
um miö af þeim kjarnorku-
sprengjum, sem P3C-örion
vélarnar og F-4 Phantom
vélarnar, sem nú eru á Kefla-
vikurflugvelli, geta boriö.
Yfirlýsingar utan-
rikisráðuneytisins —
dularfulla bandariska
bréfið, rangar
ályktanir og
þekkingarskortur
Þegar sjálfstæö fréttamennska
útvarpsins haföi leitt I ljós aö
bandariskir landgönguliöar á
Keflavikurflugvelli störfuöu
samkvæmt Handbók sjóhersins
um öryggisgæslu kjarnorku-
vopna, nr. C5510-83b, fór utan-
rlkisráöuneytiö af staö og birti 23.
mal fréttatilkynningu sem varð
NATO-liöinu nokkurt fagnaöar-
efni. Þessi fréttatilkynning er
hins vegar þvl miður enn einn
vitnisburöurinn um
dómgreindarleysi starfsmanna
ráöuneytisins og skort á gagnrýn-
inni meöhöndlun á þvl efni, sem
ráöuneytinu berst frá bandarisk-
um aðilum. I fréttatilkynningunni
stendur: ,,t tilefni af þessu telur
utanrlkisráöuneytið rétt að
greina frá þvi aö bandárisk
stjörnvöld hafa upplýst aö hér sé
um aö ræöa almennar leiöbein-
ingar, sem föst venja sé aö senda
öllum mikilvægari stöövum á
vegum flotans um allan heim.”
Sama kvöldiö og þessi frétta-
tilkynning var lesin I útvarpi,
haföi ég samband viö starfsmann
utanriksiráöuneytisins og óskaöi
þess aö fá sent ljósrit af þessari
yf irlýsingu bandarlskra
stjórnvalda. Morguninn eftir fékk
ég svo sent ljósrit þaö sem birt er
meö þessari grein. Ljósritiö er af
venjulegum vélrituöum texta á
ómerktu, ódagsettu og undir-
skriftarlausu blaöi.Enginn stofn-
anahaus var á blaöinu til að
einkenna hver heföi sent þaö,
engin dagsetning, engin undir-
skrift. Hvaöa Pétur eöa Páll sem
var heföi getað vélritaö þetta
heima hjá sér. Ég hef séö mörg
skjöl frá bandarískum stjórn-
völdum, m.a. sjálfur fengiö ýmis
tilskrif, jafnvel skæting I bréfum
frá bandaríska sendiráðinu hér.
öll sllk tilskrif hafa þó veriö á
formlegum og rækilega merktum
bréfum — líka skætingurinn.
En þegar Islenska utanríkis-
ráöuney tíö er beöiö um frumrit af
yfirlýsingu hinna svokölluðu
„bandarisku stjórnvalda”, sem
ráöuneytiö vitnar til, þá kemur til
baka algerlega ómerkt venjulega
vélrituö slöa. Þegar ég tjáöi
starfsmanni ráöuneytisins, aö
þetta væri vægast sagt harla
undarleg aöferö bandarlskra
stjórnvalda viö aö senda frá sér
yfirlýsingu I viökvæmu milli-
rlkjamáli, þá var svariö aö
sendiráöiö heföi látiö þeim þetta
bréf I té. En hvers vegna vill
sendiráðiö ekki merkja sérsjálfa
yfirlýsinguna á formlegan hátt?
Og hver eru þau stjórnvöld I
Bandarikjunum sem létu þessar
upplýsingar I té og er þaö vani
þeirra aö gera sllkt á svo undar-
legan hátt? Aldrei fyrr hef ég séö
ómerkta, ódagsetta og óundirrit-
aöa yfirlýsingu frá hinu háþróaða
landi skriffinnskunnar. Þess
vegna var spurt I utanrlkis-
málanefnd Alþingis:
4. Hvaöa stjórnvöld I Bandarikj-
unum (ráöuneyti, ráöherra eöa
starfsmaöur hans) gáfu utan-
rikisráöuneytinu islenska yfir-
lýsinguna frá 23. mai 1980?
Hvenær og meö hvaöa hætti var
yfirlýsingin látin I té?
1 yfirlýsingunni er sagt aö
C5510-83B Handbókin um
öryggisgæslu kjarnorkuvopna sé
send „öllum mikilvægari stöðv-
um á vegum flotans.” Sllkt
oröalag er mjög almennt og segir
ekkert um það hvort slikar
stöövar séu kjarnorkuvopna-
stöövar. Frekar má þó állta, aö
meðal helstu skilyröa til aö stöö
geti talist I hópi mikilvægari
stööva sé aö þar séu kjarnorku-
vopn eöa stöðin sé tengd kjarn-
orkuvopnakerfi Bandarlkjanna á
annan hátt. Þess vegna er spurt
til viöbótar:
5. Hver er nánari skilgreining á
þvi sem I yfirlýsingu banda-
rfskra stjórnvalda er kallaö
„mikilvæg stöö”? Hvaöa til-
teknar herstöövar aörar, nafn-
greindar, eru háöar ákvæöum
C 5510-83B Handbókarinnar?
SUk dæmi eru nauösynleg til aö
hægt sé aö gera sér grein fyrir
þvi hvort hinar stöövarnar, þar
sem ákvæöum Handbókarinnar
er framfylgt, séu kjarnorku-
vopnastöövar eða ekki.
Hinn bandaríski texti yfirlýs-
ingarinnarer einnig að ööru leyti
mjög loöinn. Þar er hvergi sagt
aö Handbók sjóhersins um
öryggisgæslu kjarnorkuvopna sé
lika notuö þar sem ekki eru
kjarnorkuvopn. Meö óljósu oröa-
lagi og almennum athugasemd-
um er I bandariska textanum
dansaö i kringum þennan kjarna
málsins. Utanrlkisráöuneytiö féll
hins vegar i þá gryfju aö lesa
bandarlska textann á afdráttar-
lausari hátt en hann gefur tilefni
til. Utanrikisráöuneytiö islenska
bætir I fréttatilkynningunni viö
eftirfarandifullyröingu: „Eins og
framangreindar upplýsingar
bera meö sér, eru umræddar
leiöbeiningar sendar til stööva á
vegum bandarlska flotans óháö
þvi, hvort þar eru geymd
kjarnorkuvopneöa ekki, og er þvi
ekki hægt aö draga af tilvitnun til
leiöbeininganna sérstakar álykt-
anir um geymslustaöi kjarnorku-
vopna.” Hérer ekki um beina til-
vitnun I efnisatriöi bandaríska
textans aö ræöa, heldur eingöngu
ályktun islenska utanrikis-
ráöuneytisins. Þessi ályktun er
vægast sagt hæpin ef ekki
beinlínis röng og þvi var spurt I
utanrlkismálanefnd Alþingis:
6. Gerir utanrlkisráöuneytiö sér
grein fyrir þvl aö I bandarfska
texta yfirlýsingarinnar, sem
vitnað er til I fréttatilkynningu
ráöuneytisins 23. mal 1980, seg-
ir ekkert afdráttarlaust um þaö
aö leiðbeiningarnar C5510-83B
séu lika notaöar I herstöövum
sem ekki hafa kjarnorkuvopn?
Fullyröingin I fréttatilkynningu
ráöuneytisins um aö Handbók-
in sé notuö „óháö" þvl hvort
BEGIN STATEMENT: OPNAVINST 5510-83 is a
standard instruction distributed world-wide
as a matter of routine to all major Naval
Commands. Its purpose is to define the stand-
ard procedures and security requircments for
use with nuclear weapor.s, to ensure that in
any contingency, however remote, they may be
adequately safeguarded. Sir.ce Marines are
subject to world-wide assignment and frequent
transfers, it is necessary that, wherever
assigned, they be familiar with these proce-
dures and requirements. END STATEMENT.
Fréttatilkynning utanrikisráöuneytisins 23. maí sl. var byggö á yfirlýs-
ingu „bandarlskra stjórnvalda”. Þegar ólafur Ragnar Grlmsson
óskaöi eftir Ijósriti af frumriti þessarar yfirlýsingar til aö geta séö
hvaöa bandarlsk stjórnvöld heföu gefiö hana út kom I ljós aö yfirlýsing-
in vará ómerktu, ódagsettu og undirskriftarlausu, vélrituöu blaöi.