Þjóðviljinn - 28.01.1984, Blaðsíða 4

4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 28. - 29. janúar 1984
„Sama orsökin veldur því, að
menn tala illa um konur og kasta
steini að tré, sem ber ofurgnœgð
ávaxta. “
Adolphe Ricard
„Birti um
rann af
fornum
funa“
Ekki þarf að kynna Jóhannes skáld úr
Kötlum fyrir lesendum Þjóðviljans. Hann
hóf sinn feril sem mjöghefðbundið skáld en
fór svo inn á nýjar brautir á síðari árum.
Hér birtum við úr rímu er Kvöldvökur nefn-
ast:
Man ég fyrrum þyt á þökum,
þreyta styr við éljadrög.
Þá á kyrrum kvelda vökum
kveiktu hyrinn rímnalög.
Birti um rann af fornum funa
fljótt er annir leyfðu það.
Gleði brann í mildum muna.
Mamma spann, en pabbi kvað.
Söng í eyrum sagan góða,
sagði meira en orðin tóm.
Rann af geirum refilþjóða
rauður dreyri máls í hljóm.
Svipti griðum sérhver líking,
send á mið hins dýra brags,
eins og skriði í vesturvíking
valið lið þess horfna dags.
Var til stranda úr hafsins háska
hleypt í anda frárri gnoð.
Förin blandin geig og gáska,
gola þandi hvíta voð.
Einatt haldið tryggu taki,
treyst á kaldan vopnagný.
Þulinn galdur brims að baki,
bitið skjaldarrendur í.
Bar með straumi kvöldsins káta
kvæðaglaumur ungan svein.
Mörg í laumi gömul gáta
gegnum drauma nýja skein.
Pabbi trauður hróðri hœtti,
hetjum dauðum varð þá rótt.
Ríka og snauða svefninn sœtti,
sagan bauð þeim góða nótt.
Geislar svifu. Gisti hjarta
gulli drifinn bragurinn.
Mamma hrifin brosið bjarta
breiddi yfir drenginn sinn.
Dr. Gunnar Karlsson:
Ófriður er meðal annars
uppeldisvandamál
Póstkortið að þessu
sinni er frá Reykjavík
og er myndin tekin upp
úr aldamótum, líklega
úr Landsbankanum við
Austurstræti og sér upp
í Þingholtin þar sem
Menntaskólinn er mest
ábcrandi byggingin.
Fremst til vinstri eru
húsin sem nú hýsa
Hrcssingarskálann en
fremst til hægri er
verslun Thors Jensen:
Godthab. þarstendur
nú Reykjavíkurapótek.
Friðarumræðan mun setja svip sinn á
þessa helgi, en í dag verður stofnfund-
ur Samtaka um friðaruppeldi haldinn í
Norræna húsinu og hefst hann kl.
13.00. Þrír góðir gestir koma frá Noregi
til að flytja mál sitt á fundinum, í tónum
og tali, en gestirnir verða einnig við-
staddir opið hús hjá Friðarhreyfingu ís-
lenskra kvenna í Þingholti á laugar-
dagskvöld og koma f ram á dagskrá
Friðarsamtaka listamanna í Norræna
húsinu á morgun, sunnudag kl. 17.00.
Einn þeirra sem átt hefur sæti í undirbún-
ingsnefnd Samtaka um friðaruppeldi, er dr.
Gunnar Karlsson, prófessor við Háskóla
íslands. Við báðum hann að segja okkur
undan og ofan af tildrögum samtaka þess-
ara og ætlunarverkum þeirra.
Ófriður er uppeldis-
vandamái
„Hugmyndin að baki þessum friðar-
hreyfingum starfshópa eða starfsstétta, sem
hér hafa verið að spretta upp sem annars
staðar í heiminum, er að hver noti starfs-
kunnáttu sína í þágu friðar og afvopnunar"
segir Gunnar. „Það er þá hugmynd þeirra,
er vinna að uppeldismálum, að þeir eigi
einnig að leggja fram sinn skerf.
Læknar segja, að kjarnorkuvá sé
heilbrigðisvandamál. Á sama hátt segja
kennarar og aðrar uppeldisstarfsstéttir, að
ófriðarhættan og kannski vanmáttur okkar
að stöðva vígbúnaðarkapphlaupið, sé upp-
eldisvandamál - að þar séu á ferð mistök í
uppeldi og menntun."
/ samræmi við
grunnskólalögin
- Hvernig hyggist þið starfa?
„Ég geri ráð fyrir að það verði settir á fót
starfshópar á stofnfundinum og fólk geti
valið sér hóp til að starfa í eftir áhuga. Ein-
um þessara hópa yrði t.d. ætlað það verk-
efni að setja sig í samband við hliðstæð
samtök í grannlöndum okkar, safna
gögnum og koma þeim á framfæri hér. Þá
má einnig hugsa sér hóp, er hugi að náms-
efni, bæði á barnaskóla- og framhalds-
skólastigi. Mér skilst, að algengt sé í Banda-
ríkjunum að bjóða upp á námskeið í fram-
haldsskólum í e.k. friðarfræðslu. Vel kæmi
til greina að leggja drög að einhverju slíku
námskeiði hér og bjóða það skólunum. Og
síðan er möguleiki að stofna nýja og nýja
starfshópa, er sinni einstökum verkefnum.
Það er ekki nauðsynlegt, að þessi kennsla
sé í formi sérstakra námskeiða eða náms-
eininga undir þessu nafni og kannski alls
ekki heppilegt. Fræðsla af þessu tagi hefur
tvímælalaust lagastoð í grunnskólalög-
unum, þar sem m.a. er talað um að ala skuli
börn upp í kristilegu siðgæði, en þar kemur
Dr. Gunnar: „Það er að mínum dómi m.a.
hlutverk sögukennslunnar, að gera fólki
fært að ímynda sér heiminn öðru vísi en
hann er“.
afstaðan til friðar og vígbúnaðar sem eðli-
legur hluti kennslunnar. f grunnskólalög-
unum er einnig sagt, að skólar eigi að stuðla
að alhliða þroska, heilbrigði og menntun
nemenda, hvers og eins. Og eins og læknar
hafa fyrir löngu bent á, er óheilbrigði fólgið
í því að verða fyrir kjarnorkusprengju -
óheilbrigði á öllum sviðum. Friðarfræðsla
er því hluti af heilbrigðis- og siðferðisupp-
eldi skólanna.
Þá má einnig minna á samþykkt UN-
ESCO frá 1974 um fræðslu til skilnings milli
þjóða, samvinnu og friðar, en við eigum
aðild að þeirri stofnun. Samtökin um
friðaruppeldi munu í starfi hafa þá sam-
þykkt að leiðarljósi."
Að ímynda sér
söguna öðruvísi
- Hvert yrði hlutverk háskólakennara -
og þá þitt - í uppeldi af þessu tagi?
„Það má kannski segja, að við háskóla-
kennarar séum í jaðriþessarasamtaka, því
okkar hlutverk er ekki beinlínis uppeldis-
hlutverk. Sem kennari í heimspekideild
kæmi égt.d. einna helst að gagni sem kenn-
ari væntanlegra kennara. Aðrar deildir Há-
skólans finna sér kannski annan vettvang.“
- Gætirðu nefnt okkur dæmi um hvernig
sögukennsla kæmi að gagni í þessu sam-
bandi?
„Það er tvímælalaust unnt að beita sög-
unni í þágu friðar og afvopnunar. Það var
sagt í Þjóðviljanum um kvikmyndina „The
Day After“, sem verið er að sýna, að komið
hefði í ljós í Bandaríkjunum að hún hefði
lítil áhrif þegar frá liði. Fullyrt var að ástæð-
an væri vonleysi fólks - það fyndi til van-
máttar gegn þessari skelfingu og hætti að
hugsa um málin. Það er að mínum dómi
m.a. hlutverk sögukennslunnar, að gera
fólki fært að ímynda sér heiminn öðruvísi en
hann er.
Eitthvert besta friðaruppeldisefni, sem
mér kemur í hug að unnt væri að búa til í
sögukennslu, er athugun á trúarbragða-
styrjöldunum í Evrópu eftir siðaskiptin þegar
mótmælendur og kaþólikkar háðu þrjátíu
, ára stríð. Á þeim tíma fannst vafalaust mjög
mörgu fólki á þessu svæði eitt hið mikilvæg-
asta markmið í lífinu að sigra í þeirri styrj-
| öld. En síðan komust báðir aðilar að þeirri
niðurstöðu að þeir gátu ekki sigrað og
sömdu um frið. Þessar andstæður hurfu
hreinlega úr sögunni og 200 árum síðar sam-
einaðist vígvöllur 30 ára stríðsins í þýska
ríkinu. Það reyndist hreint engin ástæða til
að berjast út af trúarbrögðum.
Séð frá sögulegu sjónarmiði held ég, að
vígbúnaðarkapphlaupið milli stórveldanna
sé nokkuð hliðstætt. Þessi sögulegi saman-
burður gæti kannski gefið fólki von um, að
unnt sé að breyta aðstæðunum.“
- Gætu ekki einhverjir staðhæft, að
hérna væri innræting á ferðinni?
„Nei, svona fræðsla er ekki innræting.
Það er ekki verið að segja fólki að hugsa á
ákveðinn hátt. Það er hverjum í sjálfsvald
sett hvort hann tekur mark á þessari hlið-
stæðu við þrjátíu ára stríðið, svo við höldum
okkur við það dæmi. Það er aðeins verið að
benda fólki á og leiða það inn á þær brautir
að hugsa af meiri víðsýni um samtíðina út
frá sögunni."
Skilningur er í þágu friðar
„Öll fræðsla í skólum, sem veitir skilning
á ólíkum þjóðum held ég að sé í þágu
friðar“ segir dr. Gunnar Karlsson. „Það er
því mjög mikilvægt að fjallað sé af skilningi
um samfélög, sem eru ólík okkar. Ég held
að tregða fólks við að snúast gegn vígbún-
aðarkapphlaupinu, eigi miklar rætur í því,
að fólk skynjar það ekki sem vandamál, að
okkar heimshluti á einhvern hlut að máli.
Fólki finnst gjarnan að hættan stafi öll að
utan - frá vopnuðu fólki, sem er allt öðru
vísi en við og fjarlægt okkur.
Það þarf að fá fólk til að líta á deilu
stórveldanna úr dálítilli fjarlægð. Þannig
má kannski koma einhverjum í skilning
um, að það er fyrst og fremst okkar hlut-
verk að berjast gegn vopnum í okkar
heimshluta - og að það er hlutverk annarra í
öðrum heimshlutum að berjast gegn vopn-
um þar.“