Þjóðviljinn - 26.08.1988, Blaðsíða 18

Svo lengi lærir
sem lifir
Vaxtarbroddur fullorðinsfræðslunnar er starfsnámið.
Fjölbreytt starfsnám gefur okkur hæfari
þjóðfélagsþegna, segir Guðrún Halldórsdóttir
forstöðumaður Námsflokka Reykjavíkur
- í>ótt mikil bragarbót hafi
verið gerð á undanförnum árum
til að auðvelda fullorðnu fólki og
þeim sem einhverra hluta vegna
hafa flosnað upp á sinni skóla-
göngu, að taka upp þráðinn að
nýju, má miklu betur gera. Þrátt
fyrir öldungadeildir og hverskyns
námskeiðahöld eru enn fjöl-
margar hindranir í veginum fyrir
því að fólk leggi í nám að nýju
eftir langt hlé, þó þar kunni ef-
laust brauðstritið sjálft að hafa
mest að segja - flestir þurfa að
vinna langan vinnudag til þess að
sjá sjálfum sér og sínum farborða
og standa skil á skuldbindingum
sínum við lánardrottna og hið op-
inbera. Síðan má ekki heldur láta
sér yfirsjást að þeir námsmögu-
leikar sem standa fullorðnum til
boða eru fyrst og fremst bundnir
við þéttbýlið.
Sú sem mælir þessi orð er Guð-
rún Halldórsdóttir, forstöðu-
maður Námsflokka Reykjavíkur
og varaþingkona Kvennalistans.
Guðrún er flestum hnútum kunn-
ug varðandi fullorðinsfræðslu og
skólamál, enda hefur hún verið
forstöðukona Námsflokka
Reykjavíkur í 16 ár, en áður en
hún réðst þangað til starfa hafði
hún kennt við Lindargötuskól-
ann í ein 10 ár.
Stærsti
skóli landsins
En hverslags fyrirbæri eru
Námsflokkar Reykjavíkur? Þeg-
ar litið er til þess að þessi
menntastofnun hefur á að skipa
mesta nemendafjölda sem um
getur í skólum landsins - nem-
endur á síðasta vetri losuðu þrjú
þúsundin - er sjálfsagt vitneskju
flestra sem þar hafa ekki sótt
nám, ærið áfátt og jafnvel röng. í
vitund ærið margra sækja menn
helst til námsflokkanna smávegis
þekkingu í erlendum málum áður
en skroppið er út fyrir lands-
steinana í sumarleyfið svo hægt sé
að gera sig skiljanlega og lesa
matseðla á veitingahúsunum, el-
legar að þar sé boðið uppá nám-
skeið í hverskyns föndri og tóm-
stundaiðju. Reyndin er þó allt
önnur.
- Námsflokkar Reykjavíkur
eru fimmtugir á þeim starfsvetri
sem fer í hönd. Þeir voru stofnað-
ir í febrúar 1939 þegar mjög mikil
umskipti áttu sér stað í íslensku
samféíagi og þeir gegndu veiga-
miklu hlutverki fyrir það fólk sem
fluttist hingað á mölina. Hingað
gat fólk sem hafði skamma skóla-
göngu að baki sótt og aukið
menntun sína einmitt þegar það
þurfti á að halda við allt aðrar
lífsaðstæður en það hafði áður átt
að venjast.
Á þessum tíma voru um þrír
fjórðu hlutar nemendanna karl-
menn en nú er þessu alveg öfugt
farið. Námsflokkarnirgegnaekki
síður miklilvægu hlutverki í dag
en þeir gerðu áður, þó hlutverkið
sé breytt. Enda eru aðrir tímar og
aðrar aðstæður.
Þegar námsflokkunum var
komið á fót var aðeins boðið
uppá frjálst nám. Fólk gat komið
og lært án prófa og það var fjöldi
fólks sem kom og bætti menntun
sína í íslensku, í verslunargrein-
um og tungumálum, ekki til þess
að fara til Spánar, enda fór fólk
ekki til Spánar þá; það þurfti bara
á þessari menntun að halda.
Þannig er það enn í dag. Hingað
kemur fjöldi fólks til að bæta
menntun sína og til þess að vera
færari í tilverunni, segir Guðrún.
Þannig að það er enn til í dæm-
inu að mnn stundi nám námsins
vegna?
- Mikil ósköp - það gera svo
til allir sem koma hingað. Sumir
koma hingað ár eftír ár og eru
orðnir eldklárir í tungumálum.
Svo dæmi sé tekið þá höfum við
verið með námskeið í ítölsku og
spönskum bókmenntum sem ver-
ið hafa á háskólastigi, enda hefur
háskólamenntað fólk sótt þessi
námskeið - fólk sem vill aðeins
bæta við þekkingu sína í sínu fagi
án þess endilega að fá einhverja
stimpla og réttindi út úr því.
Þannig að það er ekki bara lítt
skólagengið fólk sem kemur
hingað, heldur einnig fólk með
alls slags menntun.
Námsflokkarnir voru svo til
próflausir fram undir 1970, en þá
er farið að líta meira og meira til
þess hvaða próf menn höfðu í
kjölfar breyttra samfélagsað-
stæðna. Áður var spurt: hvað
hefurðu lært, hvað geturðu? í
stað þess sem við þekkjum í dag:
hvernig getur þú sannað mér
hvað þú getur? og það verður víst
ekki gert á annan hátt en með
prófum. Námsflokkarnir gerðu
það eina sem stofnun sem vill
ekki deyja gerir og sveigðu sig að
kröfum tímanna og settar voru
upp prófadeildir.
Prófadeildirnar voru upphaf-
lega gagnfræðapróf og þriðji
bekkur sem var kallað mið-
skólapróf á sínum tíma og fólk
þurfti til þess að geta innritast í
iðnskóla. Nú er búið að leggja
bæði niður miðskólaprófið og
gagnfræðaprófið og við tókum
upp grunnskólapróf þegar það
var tekið upp. Ég lagði það mjög
fljótt niður aftur, enda held ég að
grunnskólaprófið hafi verið ó-
réttlátasta próf sem sett hefur
verið upp hér eins og kerfið var. f
staðinn var tekin upp fornáms-
kennsla, sem komið var á á þess-
um tíma og þá kennslu bjóðum
við enn upp á sem ígildi níunda
bekkjar í íslensku, dönsku, ensku
og reikningi. í skólakerfinu er
þetta fornám ætlað fyrir þá sem
hafa fallið á prófum. Hjá okkur
er hlutverk fornámsins mun víð-
tækara. Það er ekki bara fyrir þá
sem hafa fallið á grunnskólapróf-
inu, heldur einnig fólk sem hefur
vantað þetta próf, en er orðið
fullorðið.
En við komumst líka fljótlega
að því að fólk sem kom til okkar
og vildi taka þetta próf, var ekki
undir það búið vegna þess að það
vantaði kannski sjöunda og átt-
unda bekk líka. Þess vegna bjóð-
um við líka uppá ígildi sjöunda og
áttunda bekkjar - hálfsvetrar
nám, sem við köllum aðfarar-
nám. Margir koma til að rifja
þekkingu sína upp jafnvel þó þeir
hafi lokið áttunda bekknum
áður. Þetta hefur gefist afskap-
lega vel, segir Guðrún.
Hvað er það sem rekur fullorð-
ið fólk út í slíkt nám?
- Það finnur að það stendur
höllum fæti þegar það sækir um
vinnu og margt af þessu fólki hef-
ur langað alla ævi til að læra
eitthvað. Það er kannski alið upp
úti í Breiðafjarðareyjum þar sem
það hafði enga möguleika á að fá
neina skólamenntun í æsku. Það
var til að mynda kona hjá okkur í
fyrra sem þannig var ástatt um.
Hér kom einu sinni stúlka sem
hafði bara barnapróf. Þessi
stúlka var með lím heila og kenn-
ararnir byrjuðu eftir viku að
kvarta undan því að hún væri of
dugieg til að vera í þeim hóp sem
hún var sett í. Ég setti hana þá í
annan hóp sem ég áleit vera erfið-
ara fyrir hana. Aftur leið ein vika
og kennararnir byrjuðu að kvarta
aftur. Síðan var hún sett í erfið-
asta bekkinn og hún kláraði á
hálfum vetri allt það námsefni
sem þarf til að komast í öldunga-
deildina í Menntaskólanum við
Hamrahltð og kláraði með sama
glæsibrag stúdentsprófið.
Það er þá eitthvað um það að
fólk sem stundar nám hjá ykkur
haldi áfram námi og fari jafnvel í
öldungadeildirnar?
- Já, það er afskaplega margt
sem heldur áfram. Ég hugsa að
fæstir láti staðar numið með for-
náminu og fari ekki í iðnskóla eða
í öldungadeildirnar í menntaskól-
unum og fjölbrautaskólunum eða
hjá okkur hér í Námsflokkunum
því við erum með tvö ár í fram-
haldsnámi - verslunarbraut sem
lýkur með verslunarprófi og
heilsugæslubraut með bóklega
náminu fyrir sjúkraliðanám,
segir Guðrún.
Námsflokkarnir
enn trúir
upprunanum
- Þetta frjálsa nám sem Náms-
flokkarnir byggðst upphaflega á,
er vitanlega enn mjög stór hluti af
starfseminni. Það er geysilega
mikið og mörg fög sem við bjóð-
um uppá. Þessu námi lýkur ekki
með prófum frekar en nemendur
kæra sig um. Alltaf er þó nokkuð
um það að nemendur annarra
skóla nemi hjá okkur einhver þau
fög sem ekki er boðið uppá í skól-
unutn og fái það metið sem val.
Það er til í dæminu að nemandi
hjá okkur hafi lokið stúdents-
prófi í portúgölsku í stað þess að
taka spænsku í skólanum.
Þetta þýðir það að skólarnir
verða að geta gengið út frá því að
kröfurnar hjá okkur séu sam-
bærilegar við þær kröfur sem þeir
setja.
Það setur okkur vitanlega viss-
ar skorður að við erum með ann-
arskonar nemendur en fram-
haldsskólarnir og verðum því að
sníða kennsluna eftir þörfum full-
orðinna en ekki táninga. Það
þýðir ekkert að bjóða okkar
nemendum uppá táningaefni, en
þyngdarlega verður kennsluefnið
að vera það sama.
Vildum gera
meira og betur
- Borgin reynir vitanlega að
skera niður hjá mér eins og öðr-
um. Því er alltaf þannig varið við
hverja fjárhagsáætlunargerð að
ég set fram fjárhagsáætlun sem
líkasta því sem gæti orðið í reynd
og svo kemur sparnaðarnefnd
sem ræðir málin við mann og
reynir að skera niður. Stundum
hefur það verið óþyrmilega gert
og stundum ekki. Ég reyndi til
dæmis í mörg ár að fá fjárveitingu
fyrir ráðningu yfirkennara eða
aðstoðarmanns og það var ekki
fyrr en á þessu fjárhagsári sem
það fékkst, segir Guðrún er hún
er innt eftir því hvort borgin hafi
sýnt starfsemi Námsflokkanna
nægilegan skilning með fjár-
veitingum, en þeir eru borgar-
stofnun og eru því ekki á fjár-
lögum þess opinbera.
Fyrir nokkrum árum fór borgin
fram á að kennslustundum sem
Námsflokkarnir buðu uppá yrði
fækkað. Að sögn Guðrúnar var
kennslustundafjöldinn þá kom-
inn uppí 720 stundir á viku, en var
skorinn niður um 200 kennslu-
stundir. Guðrún segir að þetta
hafi verið alvarlegasta tilraun til
niðurskurðar og hafi skert starf-
semina hvað mest.
- Hefðum við yfir ríflegri fjár-
veitingum að ráða þá gætum við
gert meira og sjálfsagt betur en
nú. Það er vissulega mín ósk.
Hins vegar held ég að Náms-
flokkarnir hafi ekki orðið neitt
frekara fyrir niðurskurðarhnífn-
um en aðrir skólar, sagði Guðrún
og bætti því við að niðurskurðar-
ins gætti einna helst hvað við-
kæmi viðhaldi á húsnæðinu -
Miðbæ j arskólanum.
- Þetta kemur fyrst og fremst
þannig út að það er óyndislegra
umhverfi sem við þurfum að
bjóða nemendum okkar uppá en
þurfti að vera.
Byltingarkennd-
ar lestraraðf erðir
reyndar við Víet-
nama
- Það var afskaplega skemmti-
legt og lærdómsríkt að fást við að
kenna þessu fólki og ég tel það
hafa verið feng fyrir íslenskt
þjóðfélag að fá þetta yndislega
fólk hingað til lands, segir Guð-
rún þegar talið berst að námi
flóttafólksins frá Víetnam sem
kom hingað fyrir nokkrum árum
á vegum Rauða krossins, en
Námsflokkarnir tóku einmitt þátt
í því að veita hinum nýju þegnum
nauðsynlega tilsögn.
Voru ekki óteljandi hindranir í
veginum fyrir því að fara að-
kenna hópi fóks sem kom frá
gjörólíku menningarsamfélagi og
okkar og gjörsamlega mállaust
og fákunnandi um ísland og ís-
lenskar aðstæður?
- Við urðum að útbúa
kennsluefnið frá grunni - það var
ekkert til. Það tókst með góðra
manna hjálp og bjartsýni. Þetta
var skemmtileg vinna en erfið.
Við urðum að fikra okkur áfram
með kennsluefnið.
Fólkið tók afskaplega mis-
jöfnum framförum, enda á mis-
jöfnum aldri. Þarna kynntist ég
fyrst á mínum kennsluferli því
hvernig er að kenna sömu per-
sónu að lesa og framandi tungu
um leið. Það var mikil lífsreynsla.
Það hreinlega gekk ekki að reyna
að kenna manneskjunni að lesa
með þessari íslensku aðferð sem
við höfum öll gengið í gegnum.
Stuttar einfaldar setningar eins
og Óli á ís, eða aðrar í þá veruna,
sem mikið eru notaðar þegar við-
kennum okkr börnum lestur voru
óbrúkhæfar. Þær höfðu ekkert
innihald fyrir þessu fólki og
snertu ekki á neinn hátt þess dags
daglega reynsluheim.
Eg var því nauðbeygð að
breyta til og sótti í smiðju til bras-
ilíska klerksins og uppeldisifræð-
18 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN - NÝTT HELGARBLAÐ