Þjóðviljinn - 26.08.1988, Blaðsíða 32

Tening-
unum er
kastad
Elsti teningur sem fundist hefur frá því
um 4000 f. Kr. Lúdóið var þjóðarspil
Indverjafyrir500árum. Skákin
þróaðist í þrjár áttir eftir
verslunarleiðum til Indlands
Þegar Sverrir Stormsker kom
sigurreifur til baka frá Dublin
eftir að hafa endurheimt 16. sæt-
ið, var hann spurður hvað nú tæki
við.
- Ég ætla heim að spila lúdó,
svaraði hann yfirlætislaust.
Sjálfsagt fannst ýmsum þetta
svar út í hött, þótt flestir hafi ein-
hverntíma stytt sér stundir yfir lú-
dóspili. Fæstir hafa þó hugleitt
hvar og hvenær lúdó var fundið
upp. f dag renna lúdóin út af færi-
böndum í vestrænum iðnaðar-
löndum, en fyrir 500 árum var
lúdó þjóðarspil Indverja og
nefndist pachisi. Það var í lok síð-
ustu aldar að ensku nýlenduherr-
arnir fluttu spilið til Englands og
gáfu því nafnið lúdó.
Teningar í Úr
Spilafíknin hefur fylgt mannin-
um frá örófi alda og talið er að
teningaspil séu elstu spil jarðar-
búa. Fyrir sex þúsund árum var
teningunum kastað í Úr í Mesóp-
ótamíu, fæðingarborg Abra-
hams. Þeir teningar eru einsog
píramídar í laginu.
Á einum stað í biblíunni sitja
menn að teningaspili, það er þó
fjögur þúsund árum eftir að ten-
ingaspilið var fundið upp, nefni-
lega við krossfestingu Krists. Þá
tóku hermennirnir klæði Jesú og
skiptu í fjóra hluti. Þegar kom að
kyrtlinum ákváðu þeir að hluta
kasta hlutum um hann.
Teningar hafa verið gerðir úr
margskonar efniviði en bein hafa
verið vinsælust þannig talar róm-
verski sagnfræðingurinn Tacitus
um að Germanir hafi notað ök-
klabein (völu) til að spila með.
Elstu spilaborð sem fundist
hafa eru frá Egyptalandi, en þau
eru þrjú til fjögur þúsund ára
gömul. Mancala er eitt af þeim.
Steinvölur, sem voru fluttar fram
og aftur á borðinu. Annað eg-
ypskt spil frá tímum faróanna er
Tau, sem er nokkurskonar ref-
skák.
Skák
Skákin er einnig mjög gamall
leikur, þó taflmennskan hafi þró-
ast mikið í gegnum aldirnar og sé
í stöðugri þróun. Elsta þekkta af-
brigðið af skák er frá Indlandi og
er frá því um 1000 fyrir Krist. Frá
Indlandi þróaðist skákin í þrjár
áttir, eftir verslunarleiðunum
þangað; yfir Burma til Thailands;
yfir íran og Norður-Afríku til
Spánar og þaðan áfram um Evr-
ópu á 15. öld; yfir Sinkiang til
lö'na, Kóreu og Japans.
Á ferðum sínum tók leikurinn
miklum breytingum, þannig að
japönsk skák er allt önnur en evr-
ópsk; það eina sem skákin á sam-
eiginlegt með ættingjum sínum í
öðrum heimshornum,. er að á
skákborðinu er kóngur, sem hægt
er að máta með öðrum tafl-
mönnum.
Ýmsir telja að hægt sé að lesa
ákveðin einkenni þjóðarsálarinn-
ar úr hinni ólíku þróun skákar-
innar í mismunandi menningar-
samfélögum. í hinu þrjú þúsund
ára gamla afbrigði, sem fundist
hefur í Indlandi, voru allir tafl-
mennirnir mjög veikir, þannig að
leikurinn gat staðið yfír í mjög
langan tíma. Evrópubúar höfðu
ekki sömu þolinmæði og Indverj-
arnir, svo þeir bættu við drottn-
ingu, sem setti líf í tuskurnar.
Taflborð Kínverja er úr pappír
en skákmennirnir flatir trékubb-
ar með táknum, sem segja til um
stöðu taflmannanna.
Japönsk skák (shogi) er leikin
á tréborði en taflmennirnir
minna á kínverska taflmenn. Jap-
anir eru ekki jafn blóðþyrstir og
Evrópumenn, þannig að þeir
drepa ekki menn andstæðingsins,
heldur taka þá til fanga og gera þá
að liðsmönnum í eigin liði. Þann-
ig eru japanskir taflmenn eins hjá
báðum liðum og aðeins hægt að
sjá á því hvernig mennirnir snúa
hver á hvaða menn. Með þessu
hefur J apönum tekist að losna við
endataflið, því eftir því sem fjölg-
ar í liði annars, þeim mun hraðar
gengur taflið fyrir sig.
Leikur eða alvara
Flest spil fornaldarinnar gengu
fyrst og fremst út á leik og afþrey-
ingu. Það er í raun ekki fyrr en
eftir iðnbyltingu að leikurinn
verður að blóðugri alvöru þegar
menn fóru að spila upp á pen-
inga.
Fjárhættuspilarinn leggur allt
undir en er með steinrunnið and-
lit þar til spilin eru lögð á borðið,
þá fyrst gefur hann tilfinningum
sínum lausan tauminn. Meðal
frumstæðra þjóða er þörfin fyrir
slíka spennu ekki fyrir hendi, því
lífið sjálft er fullt af hættum.
Spilafíkn er því eðlilegt afsprengi
firringar nútímans.
Kristnir menn hafa ætíð haft
horn í síðu spilafíkninnar. Hver
L
er sinnar gæfu smiður, en hann
verður að vinna fyrir henni.
Þröngi vegurinn liggur til eilífrar
sælu en breiði vegurinn til glötun-
ar. Að treysta á lukkuna samrým-
ist því ekki kristilegum anda.
Nú á tímum lottóa og skrap-
miða í þágu góðra málefna, þótt
kristilegir skrapmiðar séu ekki
enn boðnir í sjoppunum (hver
veit nema Hjálparstofnun kirkj-
unnar verði með næsta skrap-
miða), hefur fjárhættuspilið
fengið á sig ákveðinn réttlæting-
arstimpil. Næsta víst er samt að
fæstir hugsa um málefnið þegar
þeir kaupa sér skrapmiða, heldur
er það vonin um vinning sem fær
fólk til þess að kaupa miðann.
-Sáf/Illustreret videnskab
1»

£ I *

x
:* p é
- 'M' ■ ' Bt
t
•pP| f | !
Milljónir á hverjum laugardegi. Upplysingasími: 685111