Þjóðviljinn - 15.09.1989, Qupperneq 11
Eftir miklar spekúlasjónir
komust mannfræðingar einu
sinni að þeirri niðurstöðu, að
náttúrulegur og eðlilegur fengi-
tími mannskepnunnar væri í sept-
embermánuði eða þar í grennd:
gætu fyrstu tilhleypingarnar
kannske hafist í kringum verslun-
armannahelgina en síðan næðu
aðgerðirnar hámarki í tvímánuði
og stæðu yfir þangað til fyrstu
vetrarkuldarnir í byrjun október
færu að kæla brímann. Kostir
þessa fyrirkomulags fyrir dýra-
tegundina eru nokkuð augljósir:
þannig væru aðgerðirnar sem sé
yfirstaðnar um það leyti sem
skólahald er að hefjast fyrir al-
vöru og ungviðið sæi síðan dags-
ins ljós í hækkandi sól, þegar
grösin spretta, lækirnir skoppa og
krían kemur.
Samt sem áður hefur homo
sapiens breytt út af þessari vís-
dómslegu tilhögun og komið ár
sinni þannig fyrir borð að nú
stendur fengitíminn allan ársins
hring með þeirri róttæku röskun
sálar og líkama sem honum
hlýtur að fylgja. Er býsna erfitt
að sjá nokkra skynsamlega á-
stæðu fyrir þessari breytingu,
nema ef vera skyldi að einhver
■ ríkisstjórn skyldi hafa lofað henni
í kjarasamningum til að tryggja
ljósmæðrum nokkurn veginn
jafna atvinnu á öllum árstímum.
Hins vegar bendir hún til þess að
maðurinn hafi meira vald yfir
æxluninni en margur skyldi halda
og nú þegar hinn náttúrulegi
fengitími ætti að vera að ná há-
marki er ekki úr vegi að huga að
því hvernig mannlífið gæti orðið
ef gengið væri að því á kerfis-
bundinn og vísindalegan hátt að
endurskipuleggja frá rótum fyrir-
komulag tímgunarinnar.
Tilfærsla eða aðrar breytingar
á fengitíma skipta vitanlega litlu
máli til eða frá og þótt þær kunni
að vera til hagræðingar um ein-
stök atriði valda þær engum um-
skiptum í lífi mannskepnunnar.
Ef menn vilja stefna að verulegri
nýskipan tilverunnar verða þeir
því að hugsa stærra og hverfa
með öllu frá þeim meingölluðu
tímgunarháttum sem eru sam-
eiginlegir manninum og öðrum
hryggdýrum. Ekki þarf annað en
líta á náttúruna til að finna miklu
fullkomnari aðferð, sem reyndar
er til staðar í manninum sjálfum,
og má vera að það stafi af ein-
hverjum ótta ljósmæðra við
atvinnuleysi að hún skuli aldrei
hafa komið til tals og enginn skuli
hafa reynt að opna í huganum
þær ótalmörgu dyr sem hún býð-
ur upp á. En þrýstihópar ljósm-
æðra þurfa ekkert að óttast, eins
og síðar verður vikið að, og því er
rétt að huga að spurningunni:
hvernig væri mannlffið ef homo
sapiens tímgaðist með því að
skipta sér í tvennt eins og amöb-
urnar - og svo frumurnar í hans
eigin líkama?
Ýmsir kynnu að ætla að þessi
aðferð hentaði illa jafn flókinni
lífveru og mannskepnunni, sem
getur ekki talist teygjudýr nema í
nokkuð óeiginlegri merkingu. En
samt er auðvelt að sjá fyrir sér
hvernig slíkt gæti gerst. Þegar
skipting væri í aðsigi færi einstak-
lingurinn fyrst að breikka smá-
vegis, en síðan myndi fara að
vaxa á honum einhvers konar
skotlappir, sem yrðu smám sam-
an að aukafótum, og svo einnig
lítill en sívaxandi vísir að auka-
höfði við hliðina á því sem hann
hafði fyrir. í fyrstu er líklegt að
þetta aukahöfuð yrði einungis
smækkuð mynd af höfði einstakl-
ingsins sjálfs, með sömu andlits-
drætti, svipbrigði og jafnvel kæki
en aðeins miklu minni, og myndu
HUGVEKJA
þá bæði höfuðin tala sömu röddu
- þessi tvíbreiði einstaklingur
yrði einungis frábrugðinn öðrum
að því leyti að hann væri stereó-
fónískur. En það væri síðan stór
liður í þeirri þróun eða gerjun
sem leiddi til skiptingar að þetta
nýja höfuð fengi smám saman
sjálfstæði, eða færi með öðrum
orðum að syngja með eigin nefi.
• • •
Hér er vitanlega ekki verið að
tala í óeiginlegri merkingu: til að
forðast þau skelfilegu vandamál
sem upp hlytu að koma ef höfuð-
in tvö þyrftu að tala saman og
þróunin til sjálfstæðis væri fólgin í
því að nýja höfuðið færi að hafa
allt aðrar skoðanir á hlutunum en
hið fyrra er ekki nema ein lausn
til og hún er sú að virkja söng og
tónlist í gerjuninni. í stað þess að
tala saman myndu höfuðin syngja
saman og væri þróunin þá fólgin í
því að raddirnar hættu að syngja
sömu laglínuna mónódískt og
fengju sjálfstæði hvor gagnvart
annarri með því að ganga í gegn-
um hin ýmsu stig kontrapunkts-
ins, þannig að fyrst hljómaði frá
þeim ars prima, síðan ars secunda
og ars tertia og loks contrapunct-
us floridus, og gæti orðið úr þessu
nokkurs konar framsókn-
ar-madrígal. Á síðasta stiginu
væri vitanlega skiptingin sjálf í
nánd, en þar sem hún væri ekki
með öllu átakalaus þyrfti hún að
fara fram á sérstökum stofnun-
um, einhverjum „skiptingar-
heimilum“ eða ,,-deildum“, og
kæmi þá til kasta ljósmæðra, sem
hefðu þannig nóga atvinnu en
yrðu kannske að afla sér ein-
hverrar endurmenntunar og taka
upp annað starfsheiti. Gætu þær
t.d. kallast „klofningsfreyjur"
eða eitthvað annað af því taginu,
og væri þeim í lófa lagið að hefja
þjálfun sína þegar í stað með því
að starfa innan ákveðinna
stjórnmálaflokka.
Með þessu fyrirkomulagi yrði
mannlífið að sjálfsögðu allt ann-
að en það sem við þekkjum nú.
Þótt hinir nýju einstaklingar sem
yrðu til við klofning yrðu
kannske dálítið vankaðir svona
rétt í byrjun og þá réttnefndir
„skiptingar“, myndi fyrirbærið
„unglingur" alveg hverfa úr sög-
unni og þá um leið öll unglinga-
vandamál hverju nafni sem þau
nefnast. Sennilega yrði ekki held-
ur nein elli í þeirri merkingu sem
það orð hefur nú, þar sem hver
einstaklingur myndi skipta sér og
verða að tveimur nýjum áður en
hann næði nokkrum gamalsaldri.
Þannig myndi kynslóðabilið
hverfa úr sögunni.
Því má bæta við í leiðinni, að
kynlíf yrði náttúrulega einnig
óþarft með öllu og myndi því
leggjast niður og gleymast mjög
fljótlega, þannig að jafnvel ást-
arljóð yrðu sett á byggðasöfn þar
sem þau myndu rykfalla við hlið-
ina á serenöðum. Við þetta
myndi alveg ótrúlegt og áður
óþekkt sköpunarafl losna úr læð-
ingi, sem mannkynið gæti t.d.
notað til að leggja undir sig plán-
etuna Venus og manna hana með
völdum hópi skiptinga til að losna
við offjölgun á jörðinni.
• • •
En umskiptin á ýmsum öðrum
sviðum yrðu kannske ennþá rót-
tækari. Framhaldslíf og endur-
holdgun myndu hætta að vera
nokkurt vandamál fyrir
heimspeki eða trúarbrögð: það er
nefnilega bein afleiðing af þessu
nýja tímgunarfyrirkomulagi að
dauðinn sjálfur - það óheyrilega
verð sem mannskepnan þarf nú
eins og allar aðrar kynjaðar líf-
verur að greiða fyrir sitt stopula
stundargaman - muni hverfa
burtu. Með honum verða úr sög-
unni öll afbrigði sálnaflakks svo
og draugar, og má vera að ein-
hverjum þyki sjónarsviptir af því
hérna á skerinu, en ekki verður á
allt kosið. Meira er um það vert
að við klofninginn deyr einstak-
lingorinn nefnilega ekki, heldur
skiptist hann í tvo nýja einstak-
linga sem eru báðir með sama
rétti hann sjálfur. Á vissum
punkti í tímans rás verður hann
að tveimur mönnum sem hafa ná-
kvæmlega sömu fortíð og sama
minni og eru þess vegna að því
leyti sama persónan, en þróast
svo upp frá því eftir sjálfstæðum
brautum, sem eru þó væntanlega
rökrétt framhald eiginleika, lang-
ana og lífsstefnu „frumpersón-
unnar“. Einnig má orða þetta
þannig, að á vissum punkti í tím-
ans rás geti einstaklingurinn, án
þess að hætta að vera hann sjálf-
ur, tekið samtímis tvær ólíkar
lífsstefnur, andstæðar eða sam-
virkandi eftir atvikum, sem sam-
svari ólíkum eðlisþáttum hans
sjálfs, - hann gæti orðið í senn
lögregluþjónn og bófi, fjármála-
maður og rannsóknarblaðamað-
ur eða heildsali og skáld, eða þá
Ingjaldsfífl sem deildist víða.
Möguleikarnir eru ótæmandi.
Allt söguskyn mannkynsins
myndi vitanlega breytast mjög
mikið. Sami einstaklingurinn
lifði sem sé endalaust öldum sam-
an eða fram að heimsendi, fyrst
tvískiptur, síðan fjórskiptur og
svo þar fram eftir götunum, og
þótt gera mætti ráð fyrir því að
minnið sljóvgaðist eitthvað þegar
aldirnar færu að líða hjá, og
skiptingunum fjölgaði, hverjum
með sína sérstöku stefnu í lífinu,
verður að gera ráð fyrir því að
talsvert sitji eftir: einstaklingur-
inn hafi skýrar og lifandi endur-
minningar um nokkur hundruð
ára gamla atburði, skynjanir eða
hugsanir úr sínu eigin lífi. Og þar
sem einstaklingur sem var fyrir
nokkrum öldurn væri orðinn að
fjölmörgum einstaklingum í dag,
mætti jafnvel búast við þvf að
hver þeirra varðveitti brot úr
endurminningum sem rynnu
saman í eina mósaíkmynd ef þær
væru lagðar saman. í staðinn fyrir
þau niðjamót sem nú tíðkast gæt-
um við því hugsað okkur mót eða
ráðstefnur, þar sem saman kæmu
allir skiptingar einhvers einstakl-
ings sem var og starfaði nokkrum
öldum áður. Gætu þeir þá rifjað í
sameiningu upp endurminningar
sínar með aðstoð hvers annars,
þannig að skýr mynd fengist af
þessari sameiginlegu fortíð
þeirra, og jafnframt gætu þeir
reynt að skýra út frá henni lífs-
stefnu og feril skiptinganna síðar,
eða leggja saman alla þá
lífsreynslu sem þeir hefðu öðlast
út frá sameiginlegum upphafs-
punkti. Ljóst er nefnilega að hug-
takið „persóna“ myndi hafa allt
aðra merkingu en nú, þar sem
hver einstaklingur er beint fram-
hald af öðrum einstaklingi - eða
kannske réttara af sjálfum sér á
eldra stigi - með sömu eðlisþætti
en ótalmargar hliðstæður sem
hefðu klofnað frá honum á ýms-
um stigum (því hver og einn gæti
litið svo á að hann væri uppruna-
legi einstaklingurinn og aðrir
skiptingar aðeins mismunandi
hliðargreinar). Væri þetta allt
ekki ólíkt vísindalegra og frjórra
en okkar frumstæða sagnfræði og
sálfræði?
Eftir því sem tímar liðu fram
myndi þetta mannlíf þróast áfram
eftir leiðum sem hæpið er að
nokkur geti séð fyrir og orðið æ
inargbreytilegra og auðugra. Á
meðan myndu ástarljóðin og ser-
enöðurnar halda áfram að ryk-
falla á byggðasöfnum, þangað til
það væri löngu gleymt, að í fyrnd-
inni hefði æxlunin verið með öðr-
um hætti. Og þá myndi kannske
einhver andlaus blaðamaður
varpa fram þeirri spurningu sem
fráleitt væri að hann hefði nokk-
urt hugmyndaflug til að svara:
hvernig væri nú ástandið ef
mannskepnan tímgaðist eins og
önnur hryggdýr?
e.m.j.
Föstudagur 15. september 1989 'nÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 11