Þjóðviljinn - 08.12.1989, Blaðsíða 11

Kynskipt skólastarf
Er kynskipting í skólastarfi rétta leiðin til þess að vinna að jafnréttisstöðu karla
og kvenna? Nýtt Helgarblað ræðir við Anne Mette Kruse, uppeldisfræðing frá danska
kennaraháskólanum,um nýjar leiðir í uppeldismálum og kennsluháttum
Til skamms tíma hafa hugmyndir
um kynskipta kennsluhætti þótt
tímaskekkja, sem væri fáránleg í
okkar opna samfélagi, en æ fleiri
uppeldisfræðingarfæra nú rök
fyrir kynskiptingu kennslunnar á
nýjum forsendum: að hún geti
orðið leið til þess að auka
jafnréttisstöðu kynjanna og gera
skólanum kleift að uppfylla þá
kröfu, aðundirbúajafntpiltasem
stúlkur undir tvöfalda ábyrgð: á
heimili og á vinnustað.
f vikunni kom hingað til lands
danskur uppeldisfræðingur,
Anne-Mette Kruse, og flutti
fyrirlestur á vegum Kennarahá-
skólans um kynskipta kennslu-
hætti og reynslu af slíkum tilraun-
um í Danmörku.
Anne-Mette Kruse hefur 20
ára starfsreynslu sem grunn-
skólakennari, hún hefur sér-
menntað sig í uppeldisfræði og
starfar nú að uppeldisfræðirann-
sóknum á vegum danska kennar-
aháskólans, þar sem viðfangsefni
hennar hafa einmitt verið
jafnréttisstaða kynjanna í skóla
og atvinnulífi.
Við hittum hana að máli til að
forvitnast um hvaða starf væri
unnið á þessu sviði í Danmörku.
Kynjamisrétti
í skólum
Hvers vegna hafa uppeldis-
frœðingar tekið upp á því nú að
boða kynskiptingu í skólastarfi?
Rannsóknir sem gerðar hafa
verið á skólastarfi, bæði í Dan-
mörku og annars staðar, benda til
þess að stúlkur búi við verulega
undirokun karlkynsins bæði í því
samskiptamynstri sem skólastof-
an býður upp á og í innihaldi og
miðlun námsefnis. Einnig hefur
komið í ljós, að þar sem forsend-
ur þessarar kynjamismununar
eru ekki fyrir hendi verður mark-
verð breyting á námsárangri hjá
stúlkum.
Hafa verið gerðar tilraunir með
kynskipta kennslu í Danmörku?
Já, það hafa verið gerðar ein-
stakar tilraunir meðal áhuga-
samra kennara á ólíkum stöðum.
Fyrsti bekkurinn af þessu tagi,
sem ég fékk tækifæri til að fylgj-
ast með, var tveggja mánaða til-
raun, sem gerð var í Nyborg
1986. Þar voru tveir kennarar,
karl og kona, sem ákváðu að
blanda saman bekkjum sínum og
skipta þeim upp í 2 mánuði eftir
kynjum. Karlkennarinn tók þá
strákabekkinn, og kvenkennar-
inn stúlknabekkinn, en þetta
voru 11-12 ára nemendur. Niður-
staðan af þessari tilraun var í
stuttu máli sú að stúlkurnar
fundu aukna vellíðan í skólanum,
þær urðu virkari í náminu og
fundu til aukins sjálfstrausts.
Pá hafa margir kennarar tekið
upp þá tilhögun að kynskipta
hluta kennslunnar. Einkum hef-
ur þetta verið algengt í eðlis- og
efnafræðikennslunni, sem hefst
við 13-14 ára aldurinn.
Nýjasta tilraunin er svo frá
Næstved, þar sem stúlkur í 10.
bekk (16-17 ára) fengu frjálst val
um kynskipta bekki eða ekki. Þar
var stúlkubekkur með 13 nem-
endum starfræktur allt árið í
fyrra.
Síðast er þess að geta, að þar
sem eru fjölmennar bekkjar-
deildir hafa kennarar leyfi til þess
að skipta upp bekkjunum í ein-
stökum tímum. Margir kennarar
hafa notað þessa heimild til þess
að taka upp kynskiptingu að
hluta til.
Eðlisfræði-
kennslan mis-
munar kynjunum
Þú nefndir að kynskipting hefði
einkum verið reynd í eðlis- og
efnafrœði. Hvers vegna einmitt í
þessu fagi?
Til þess liggja sérstakar ástæð-
ur. I Danmörku ríkir mikið
atvinnuleysi á meðal kvenna.
Jafnframt er skortur á vissu fag-
menntuðu fólki, einkum á tækni-
sviði. Konur skortir því menntun
á tæknisviði til þess að ná jafn-
stöðu við karla á vinnumarkaðn-
um.
Það hefur sýnt sig að stúlkur
vantreysta sjálfum sér í tækni-
fögum og eru óöruggar gagnvart
þeim. Þær finna sig betur í þeim
fögum er snerta manninn og
mannlega umhyggju. Könnun
hefur líka leitt í ljós að stúlkur
standa sig heldur betur en piltar í
fagi eins og stærðfræði í 9. og 10.
bekk grunnskólans, og standa
þeim jafnfætis á menntaskóla-
stigi. En þegar kemur að eðlis-
fræðinni standa þær ver að vígi,
og þar sem boðið er upp á val
velja þær léttasta valkostinn í eðl-
isfræði og hætta því námi þegar
hægt er að velja annað eftir 9.
bekk.
Menn þykjast nú vita að
ástæða þessa er fyrst og fremst sú,
að þetta fag er sérstaklega mótað
út frá sjónarmiðum og reynslu-
heimi karla. Mörg dæmi um þetta
eru í textabókum, þar sem vísað
er sérstaklega í reynsluheim
drengja. Þá sjáum við oft að sam-
ræðan í bekknum fer oft fram á
milli karlkennarans og drengj-
anna, og þær stúlkur sem blanda
sér í umræðuna eru undantekn-
ingar þar sem yfirleitt er um að
ræða sérlega áræðnar og duglegar
stúlkur úr millistéttarumhverfi.
Stéttbundinn
vandi
Er þetta þá stéttbundinn vandi
öðrum þrœði?
Já, þær stúlkur sem taka þátt í
fræðilegri og sértækri kennslu,
sem byggð er einkum á reynslu-
sviði karla, eru yfirleitt komnar
frá heimilum þar sem mikil um-
ræða er í gangi og bækur eru
mikið hafðar um hönd.
Við þetta bætist að í Dan-
mörku er stór hópur innflytj-
enda, en stúlkur úr þessum þjóð-
félagshópi búa við þrefalt ok:
menningarlegt, stéttarlegt og
kynferðislegt.
Þegar við viljum móta nýjar
kennsluaðferðir í tæknifögum, þá
er hugsunin á bak við það sú að
stúlkur standi jafnfætis körlum í
að velja sér tæknimenntun sem
sérfag. Það er í sjálfu sér athyglis-
vert að um leið og kvennahreyf-
ingin hefur tekið þetta mál upp á
sína arma, þá hafa atvinnu-
veitendur einnig veitt því stuðn-
ing, því þá skortir tæknimenntað
fólk.
Ég er sjálf dæmi um þetta mis-
rétti sem nú viðgengst gagnvart
tæknifögunum. Þegar ég var búin
með menntaskólann vissi ég að
mín framtíð yrði á sviði lista,
tungumála eða einhvers er snerti
manninn beint. Skólinn hafði
kennt mér að stúlkur gætu ekki
hugsað abstrakt og gætu ekki náð
árangri í náttúruvísindum. Þess
vegna varð ég kennari.
Við höfum því ekki bara tekið
upp kynskiptingu í eðlisfræðinni í
auknum mæli, heldur höfum við
einnig leitast við að byrja kennslu
í þessu fagi fyrr en áður, þannig
að stúlkur geti kynnst þessum
heimi fyrr og náð þannig
jafnréttisstöðu gagnvart drengj-
unum með auðveldari hætti. Við
verklegu kennsluna er blönduð-
um bekkjum þá skipt upp í hópa
eftir kynjum til þess að virkja
stúlkurnar í þessu námi. Ekki
vegna þess að við viljum þvinga
stúlkur út í tæknistörf í auknum
mæli, heldur til þess að þær geti
valið sér nám og starf á
jafnréttisgrundvelli í framtíðinni.
Hagsmunir
piltanna
Nú hefur þú einkum talað um
kynskiptinguna sem ákjósanlega
út frá sjónarmiði og jafnréttis-
stöðu stúlknanna. En hvernig
horfir þetta við gagnvart drengj-
unum. Hvaða áhrif hefur kyn-
skiptingin á þeirra líðan og árang-
ur í skólanum?
Við vitum að drengir hafa
mikla þörf fyrir að upplifa sjálfa
sig sem slíka og vera teknir fyrir
það sem þeir eru. Þeir hafa líka
mikla þörf fyrir að takast á við
umhverfi sitt og þörf fyrir stuðn-
ing, helst frá karlmanni, til þess
að finna sér hlutverk þar sem þeir
njóti sjálfstrausts og fái útrás fyrir
þá valdabaráttu sem gjarnan ríkir
í þeirra hópi.
Vilt þú meina að valdabarátta
sé kynbundinn eiginleiki?
Nei, en þetta samskiptamynst-
ur er fengið úr okkar siðmenn-
Anne-Mette Kruse: Skólinn við-
heldur kynjamisréttinu í stað
þess að spyrna gegn því. Ljósm.
Jim Smart.
ingu. Hún leggur mikla pressu á
stráka að þeir verði „menn með
mönnum“ eða „karlar í krapinu“.
Þessi pressa verður drengjum oft
mjög erfið og þeir fá litla aðstoð
til þess að vinna úr henni. Þeir
gera því hlutina upp sín á milli í
innbyrðis átökum.
Enginn vildi
vera dátinn
Ég get nefnt þér dæmi, sem ég
held að Iýsi þessu nokkuð. í skóla
einum í Danmörku var nemend-
um skipt upp í þá sem voru ráð-
ríkir og áberandi í skólanum og
hina. Síðan var þeim sem töldust
til veikari hópsins skipt upp eftir
kynjum. í þessari tilraun var
öllum nemendunum m.a. falið
það verkefni að setja upp leikrit.
Drengjahópurinn sem taldist
veiklundaður valdi sér að leika
ævintýrið um Eldfærin eftir H. C.
Andersen. Þegar skipt var niður í
hlutverk komu fljótt drengir sem
vildu vera hundurinn með augu
eins og undirskál, prinsessan,
nornin o.s.frv. En þegar upp var
staðið hafði enginn gefið sig fram
til þess að vera hermaðurinn.
Hvaða skýring gat verið á því?
Þar voru tvö möguleg svör. í
fyrsta lagi það, að þar sem þeir
hafi búið við yfirdrottnun dags
daglega í skólanum, þá hafi eng-
inn þeirra talið sig verðan eða
hæfan að taka að sér slíkt aðal-
hlutverk.
í öðru lagi er sú skýring mögu-
leg að þeir hafi fundið hjá sér
löngun til þess að vera eitthvað
annað en þetta hefðbundna
strákahlutverk sem skólinn og
umhverfið var alltaf að þvinga
upp á þá. Með því að vera hund-
ur, norn eða prinsessa.
í kynblönduðum hópi hefði
þetta val verið augljóst:
veikbyggð og sæt stelpa hefði
leikið prinsessuna og einhver
áberandi og ráðríkur strákur
hefði hlaupið í hlutverk her-
mannsins án frekari umræðu.
Blandaði skólinn viðheldur
þannig hinu viðtekna kynhlut-
verki og tekur þátt í að endur-
skapa það í stað þess að spyrna á
móti.
Dætur borgara-
stéttarinnar
Nú þekkjum við kynskipta
skólafrá gamalli tíð. Sú kynskipt-
ing var vœntanlega á öðrum for-
sendum en þú talar um núna sem
œskilega?
Jú, vissulega. Sú kynskipting
stafaði af því að borgarastéttin
vildi vernda dætur sínar. Hún
byggðist á ótta við að eitthvað
kæmi fyrir þær. Hún byggðist líka
á fastmótuðum hugmyndum um
lífshlutverk kvenna sem mæður
og húsmæður.
Nú hefur þetta breyst. Hið yfir-
lýsta markmið skólans í dag er að
hann búi nemendur - drengi og
stúlkur - undir tvöfalt lífshlut-
verk: á heimili og á vinnustað. En
þar sem kynin eru ólík og aðstæð-
ur þeirra í þjóðfélaginu líka, þá á
skólinn að leggja uppeidisf-
ræðina upp á ólíkan hátt fyrir
drengi og stúlkur.
Ég tel það mikilvægt að hafa
sameiginlega tíma fyrir drengi og
stúlkur í skólanum, þannig að
drengir og stúlkur læri að um-
gangast hvert annað af gagn-
kvæmri virðingu. Við viljum að
skólinn búi alla nemendur undir
það að geta séð fyrir sér sjálfir og
börnum sínum, hvort sem þeir
eru giftir eða ekki. Stúlkurnar
eiga í þessum efnum að ná jafn-
stöðu við piltana. Reynslan af
atvinnuleysinu í Danmörku sýnir
að stúlkurnar standa ver í sam-
keppninni um vinnuna. Við telj-
um að þarna þurfi að koma
breyting á, bæði í uppeldi og
námi stúlkna og pilta. -ólg
Föstudagur 8. desember 1989 NÝTT HELGARBLAÐ — SÍÐA 11