Dagblaðið Vísir - DV - 27.11.1995, Qupperneq 15

MÁNUDAGUR 27. NÓVEMBER 1995
15
Auður Hrafns
Með og
á móti
Fyrir nokkrum árum las ég
virkilega skemmtilega smásögu
eftir jafn skemmtilegan dreng,
Hrafn Gunnlaugsson. Einhverra
hluta vegna vakti hún ekki athygli
„bókaþjóöarinnar" fyrr en hún var
lesin upp í útvarpi á dögunum.
Lýsandi. (Legg til að fyrri hluti
þessa orðs „bókaþjóðin" verði í
eintölu: bókarþjóðin, með tilvísun
í símaskrána). Það er með ólíkind-
um hvað ein lítil vel gerð fyndin
saga getur vakið sterk viðbrögð
hjá illa gerðri ófyndinni þjóð.
Dasað skopskyn
Allskonar siðprúöar blævæn-
gjafrúr og teprulegir tesamkvæm-
isrithöfundar gjörsamlega um-
hverfðust af taugaæsingi í kjölfar
þessarar meinleysislegu gaman-
sögu og helltu úr koppum haturs
síns og hneykslunar yfir höfund-
inn. T.a.m. skrifaði einhver brot-
hætt postulinsdúkka með dasað
skopskyn átakanlega sjálfslýsingu
í Velvákanda sem átti víst aö fjalla
um mannfyrirlitningu Hrafns. Þar
segir m.a. þessi kærleiksríka Poll-
íana (allt útaf einni lítilli gaman-
sögu) að Hrafn sé gjörsamlega laus
við alla siðferðiskennd og tilfinn-
ingar til meðbræðra sinna, hann
sé fullur „af mannfyrirlitningu, ill-
gimi og vesalmennsku" og alger-
lega „laus við sjálfsgagnrýni og
réttlætiskennd" og það „eina sem
hann kunni virkilega vel“ sé „að
upphefja sjálfan sig á annarra
kostnað."
Á þessa lund kýs kærleiksdúkk-
an að lýsa mannfyrirlitningu með-
bróður síns. Spaugsögu hans, eða
það sem hún kallar „ósóma, óhróð-
ur og lágkúru" og það „auvirðileg-
asta mannfyriflitningarbull sem
yfir íslenska þjóð hefur lengi dun-
ið,“ held ég að sé akkúrat rétta lýs-
Kjallarinn
Sverrir Stormsker
tónlistarmaður og rithöfundur
ingin á grein hennar.
Eitt af því óskiljanlegasta í „rök-
semdafærslu" Barbí er að hún út-
húðar Hrafni fyrir „að sparka á
þennan hátt í aldraðan mann (Lax-
ness) sem ekki getur lengur borið
hönd fyrir höfuð sér og sinna nán-
ustu.“ Hrafn gefur Laxness hins-
vegar ekki einusinni selbita í sög-
unni, heldur lýsir honum á alla
lund sem skemmtilegum ernum
kavaler, sannkallaðri hetju, mis-
skildri af ýmsum. - Sumt fólk
kann greinilega ekki að hlusta á
útvarpssögur með eyrunum og við
því er ekkert að gera.
Glens er ekkert grín
Þó að Auði Laxness sé lýst sem
soldið seinheppnum en harðgerum
„bitlagæslumanni,“ þá held ég að
það sé ástæðulaust fyrir hana að
fara á hvínandi bömmer einsog
sagt er. Hún ætti að vera komin
með örlítinn húmor fyrir sjálfri
sér eftir að hafa verið gift brand-
arakalli í öll þessi ár. Ég er
„Hrafn gefur Laxness hins vegar ekki
einu sinni selbita í sögunni, heldur lýsir
honum á alla lund sem skemmtilegum
ernum kavaler, sannkallaðri hetju, mis-
skildri af ýmsum.“
meiraðsegja nokkuð viss um að
Halldór (stríðnasti maður lands-
ins) myndi fara að skellihlægja að
sögunni og þessu öllu saman ef
hamn hefði heilsu til.
Sjálfur fékk hann á sínum tíma
yfir sig heilu hestburðina af sví-
virðingmn og viðbjóði fyrir ósköp
sakleysislegt sprell - t.d. fyrir að
gera lítilsháttar grín að Ólafi Nor-
egskonungi I Gerplu. Fyrir Atóm-
stöðina var honum brigslað um
mannhatur og allskyns vitleysu.
Sumum þótti hann þar gera Ólaf
Thors aö óþarflega miklu fífli.
Kristján Loksins Loksins Al-
bertsson skrifaði ritdóm um þá
bók þar sem þetta stendur m.a:
„Þegar skáldið flýgur lægst verður
sagan að pólitísku níðriti, sem
hvorki að sannsögli né viti tekur
fram því, sem óvandaðast er af
þessu tagi í sumum íslenskum
blöðum." Svo mörg voru þau orð
um þetta klassíska rit. En þetta
var náttúrlega fyrir nóbelinn. Á
grátbólgnu landi einsog Islandi
getur grín verið dýrt spaug. Glens
er ekkert grin.
Mál er að linni
Ég held að þjóðin ætti með ein-
hverjum hætti að reyna að venja
sig af þeirri áráttu að tútna út af
reiði og hatri einsog mannýgt naut
í hvert skipti sem skemmtilegt
listaverk skýtur upp kollinum.
Hún hlýtur að geta fengið útrás
fyrir smáborgaraháttinn, fáfræð-
ina og húmorleysið með örlítið sið-
menntaðri hætti en að úthúða
listamönnum sínum í ræðu og riti.
Ég hélt satt að segja að hún hefði
ekki þrek til að kasta fleiri
drullukökum i Hrafn, en hún virð-
ist aldrei þreytast á að níða þann
góða dreng. Það verður að teljast
dapurlegur vitnisburður um inn-
ræti hennar. Ult er að búa á
Óþollandi. Sverrir Stormsker
Eiginkona nóbelskáldsins, frú Auður Laxness. - „Ætti að vera komin með
örlítinn húmor fyrir sjálfri sér eftir að hafa verið gift brandarakalli í öll
þessi ár,“ segir Sverrir m.a. í grein sinni.
Skólar án markaðar
Á leið minni um grunn- og
menntaskóla islenska ríkisins
sendu kennarar mig fimm sinnum
heim þegar ég hefði með réttu átt
að njóta leiðsagnar þeirra. Hann-
yröakennari varpaði mér eitt sinn
á dyr í misgripum fyrir annan
nemanda og ljórum sinnum voru
það stéttarfélög kennara sem lok-
uðu skólunum með verkfalli. Á
liðnum vetri fór svo enn eitt kenn-
araverkfallið fram, enda kjörið
tækifæri fyrir kennarafélögin að
þjarma að stjómmálamönnum á
kosningaári.
Hvatann vantar
Flest þjónustufyrirtæki hafa það
að markmiði að sinna sem flestum
viðskiptavinum og gera það
þannig að þeir komi aftur og segi
helst öðrum frá því að þar sé
ábyggileg þjónusta á góðu verði. í
ríkisskólunum gildir hins vegar
annað lögmál, sama lögmál og í
öðrum fyrirtækjum ríkisihs.
Skólastjómendur og kennarar
vita að það hefur engin áhrif á
tekjur þeirra hvernig þjónustu
þeir veita. Þeim er frekar í mun að
nemendum (viðskiptavinum) sín-
um fækki þannig að amstur þeirra
vegna hverrar bekkjardeildar
minnki. í ríkisreksturinn vantar
hvatann sem einkafyrirtæki hafa
til að sinna viðskiptavinum sínum
og koma með nýjungar. Þessi
hvati er hagnaðarvonin á frjálsum
markaði.
Ávísanakerfið
Milton Friedman, nóbelsverð-
Kjallarinn
Glúmur Jón Björnsson
formaður Heimdallar
launahafi í hagfræði, kynnti fyrir
40 árum hugmynd sem gæti verið
leiðin frá ríkisskólum til einka-
skóla og þar með leiðin til sam-
keppni og framfara í skólamálum.
Hugmynd Friedmans, sem nefnd
hefur verið ávísanakerfið (Vouvc-
her system), felur það í sér að rík-
ið hætti rekstri skóla en styrki
þess í stað alla nemendur á grunn-
og framhaldsskólaaldri (6-9 ára)
um ákveðna upphæð á ári. Féð
(ávísunina) gætu nemendur notað
til að kaupa sér skólavist í þeim
skóla sem þeim hentaði best.
í grein sem Friedman ritaði í
Washington Post snemma á þessu
ári segir hann m.a.: „Líklega getur
enginn spáð fyrir um það hvert
einkareknir skólar á frjálsum
markaði myndu leiða okkur. Við
þekkjum þó hverju frjáls sam-
keppni hefur áorkað í öðrum þjón-
ustu- og iðngreinum þar sem aðal-
atriðið er að gera viðskiptavinin-
um til hæfis. Til dæmis hefur orð-
ið bylting í símaþjónustu eftir að
hún var gefin frjáls. Þetta er
einmitt það sem skortir í skólun-
um.“
Lúta skólar
öðrum lögmálum?
í nýlegri grein í tímaritinu Vís-
bendingu, sem ber yfirskriftina
„Fjárlög og rekstur háskóla", gerir
Þorvarður Elíasson, skólastjóri
Verslunarskólans, það m.a. að um-
ræðuefni hversu margir fylgis-
menn fijálsrar verðmyndunar og
markaðsbúskaps söðla um þegar
kemur að rekstri skóla og sjúkra-
stofnana. Þetta er umhugsunar-
efni.
Af einhverjum ástæðum hefur
fólki verið talin trú um að ekki
megi ræða einkarekstur á þessum
sviðum. í stað þess þrasa stjóm-
málamenn og kennarar t.d. um
hvort skólinn eigi að byrja í ágúst
eða september á haustin, hvort
framhaldskólinn eigi að vera þrjú
eða fjögur ár og hvort krisni-
fræðsla eigi að vera í verkahring
skólanna.
Hvorki kennarar né stjómmála-
menn hafa þó hugmynd um vilja
foreldra og nemenda sem eiga að
nýta sér þjónustu skólanna. Enda
er eftirspurn nemenda og foreldra
eftir þjónustu skólanna á frjálsum
markaði eini raunhæfi mæli-
kvarðinn á þarfir þeirra. Þjónust-
an felst í námsefni, starfstíma,
hæfni kennara, kennsluaðstöðu
o.fl. Án frjálsrar samkeppni um
hylli nemenda og foreldra eru
skólarnir eins og jámbrautarlest
án áfangastaða. Hún heldur ferð-
inni áfram án þess að óskum far-
þeganna sé sinnt.
Glúmur Jón Björnsson
„Þjónustan felst í námsefni, starfstíma,
hæfni kennara, kennsluaðstöðu o.fl. Án
frjálsrar samkeppni um hylli nemenda og
foreldra eru skólarnir eins og járnbraut-
arlest án áfangastaða. Hún heldur ferð-
inni áfram án þess að óskum farþeganna
sé sinnt.“
Nýsjálenska leiðin
Þessi
aðferðafræði
ertil
fyrirmyndar
og eftirbreytni
„Stjómmála-
menn í Nýja-
Sjálandi, bæði
til hægri og
vinstri, settu
fram fyrir kjós-
endur heildar-
sýn um velferð-
arþjóöfélag sem
veitti einstak-
lingum aukið
svigrúm til að
athafna sig.
Þessi heildarsýn miðaði að þvi
að tryggja hag komandi kynslóða
sem eins og víðar myndu að
óbreyttu búa við auknar álögur og
versnandi lífskjör vegna halla-
reksturs og haftakerfis.
Síðan var hafist handa á öllum
meginsviðum og hafa umbætum-
ar skilað ótvíræðum árangri.
Þessi aðferðarfræði er til fyrir-
myndar og eftirbreytni."
Þór Sigfússon,
hagfræðingur í
fjármólaráðuneyt-
Inu.
Tiiraun
með
öfgafulla
frjálshyggju
„Nýja-Sjá-
land hefur ver-
ið einskonar til-
raunabú öfga-
fullrar frjáls-
hyggju um
nokkurra ára
skeiö. Unnið
hefur verið að
því að markaðs-
væða allt þjóð-
félagið. Sett var
ný vinnulöggjöf, opinberar stofn-
anir voru einkavæddar og í stað
almennra kjarasamninga komu
einstaklingsbundnir samningar.
Allt var þetta kallað fínum nöfh-
um, svo sem nýskipan í ríkis-
rekstri.
Afleiðingarnar hafa ekki látið á
sér standa. Kjara- og kynjamis-
rétti hefur aukist og félagsleg
þjónusta versnað til muna. Til
dæmis hafa biðlistar á sjúkrahús-
um lengst og bætur verið skertar
til öryrkja, atvinnulausra og ann-
arra sem ekki hafa aðstöðu til að
sinna launavinnu. Þá er athyglis-
vert að skoða ýmsar þjóðhags-
stærðir í ljósi þessara breytinga.
Þannig hafa skuldir Nýsjálend-
inga aukist, vextir hafa hækkað
og hagvöxturinn er aftur á niður-
leið.
Það er áhyggjuefni aö ríkis-
stjórn íslands skuli sækja sér til
ráðuneytis um nýskipan í ríkis-
rekstri þann ráðherra nýsjá-
lenskra íhaldsmanna, Ruth Ric-
hardson, sem hvað harðast gekk
fram í niðurskurði og einkavæð-
ingu, svo hart reyndar að Hægri-
flokknum þótti ekki stætt á að
hafa hana lengur i embætti fjár-
málaráðherra vegna óánægju
landsmanna.
Þessa konu hefur fjármálaráð-
herra íslands flutt inn sem sér-
staka lærimóður um nýskipan í
rikisrekstrinum hér á landi. Von-
andi þaií Alþjóðavinnumálastofn-
unin ekki að beina sjónum sínum
að íslandi eins og hún þurfti að
gera í Nýja-Sjálandi eftir að Ruth
Richardson hafði setið þar að
völdum." -kaa
Ögmundur Jónas-
son, formaður
BSRB.