Dagblaðið Vísir - DV - 25.09.1996, Blaðsíða 14

14
MIÐVIKUDAGUR 25. SEPTEMBER 1996
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aðstoðarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLTI11,
blaðaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLTI14, 105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aðrar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: http://www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaðam.: 462 6613, fax: 4611605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerö: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftarverð á mánuöi 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Eðlileg vaxtahækkun
Seðlabankinn hefur hækkað bankavexti sína og verð-
bréfatilboð-sín um 0,4% til að spoma við verðbólgu, sem
er farin að skjóta upp kollinum eftir nokkurra ára hlé.
Undanfama mánuði hefur hún verið um 2,5%, sem er
nokkru hærra en í nágranna- og viðskiptalöndum okkar.
Vaxtahækkunin var tímabær og þörf, þótt hún sé
óþægUeg. Hún felur í sér eðlUeg viðbrögð Seðlabankans
við því, að þjóðin er byrjuð að nýju að eyða um efni fram.
Hún virðist telja, að varanlegt góðæri sé í uppsiglingu og
er þegar byijuð að eyða væntanlegri tekjuaukningu.
í febrúar var spáð 1,3 miUjóna króna viðskiptahaUa
landsins, í júní 6,1 miUjónar króna viðskiptahaUa og nú
er spáð 7-10 miUjóna króna haUa. Þannig hefur ört sigið
á ógæfuhliðina mestaUt þetta ár, svo að vaxtahækkun
Seðlabankans núna er raunar fremur seint á ferðinni.
Fyrir hækkunina voru íslenzkir skammtímavextir
rúmlega tveimur prósentustigum hærri en hliðstæðir
vextir voru í útlöndum. Eftir hækkunina eru þeir tæp-
lega þremur prósentustigum hærri en erlendir. Þetta
segir mikla sögu um mismunandi eyðslusemi þjóða.
Vextir þurfa greinUega að vera þremur prósentustig-
um hærri hér á landi tU þess að vera sami hemiU á
eyðslu fólksins í landinu og vextir eru í útlöndum. Þetta
er auðvitað umtalsverður herkostnaður fyrir atvinnulíf-
ið og skerðir samkeppnisgetu þess gagnvart útlöndum.
Eyðslusemin kemur fram hjá öUum meginaðUum
þjóðfélagsins, almenningi, fyrirtækjum og opinberum
aðUum. Ríkið er raunar sá sukksamasti af þessum aðU-
um og eyddi í fyrra 13,3% um tekjur fram. Á næsta ári
ætlar það að bæta ráð sitt og ná haUalausum rekstri.
Væntingar um góðæri eru ágætar, svo framarlega sem
þær valda nauðsynlegri bjartsýni og knýjandi áræði í at-
vinnulífinu, en skaðlegar, ef þær valda því, að menn
rasa um ráð fram. Flest bendir tU, að væntingamar hafi
verið nokkuð hátt spenntar að undanfornu.
Engin ástæða er tU að reikna með framhaldi á góðum
aflabrögðum. Reynslan sýnir, að afli er miklum sveiflum
háður og að margir hafa áður farið flatt á að framreikna
góðæri líðandi stundar. Stórframkvæmdir á borð við
smíði álvera eru ekki heldur varanlegur þáttur.
Affarasælast er að fara með löndum og eyða ekki of
miklu af peningum, sem ekki eru enn komnir í hús. Þetta
skUja flestar þjóðir, en íslendingar hafa hins vegar löng-
um átt bágt með sig. Þessi munur hefur áratugum sam-
an verið AkkiUesarhæU íslenzkra efnahags- og fjármála.
Vandi líðandi stundar er meiri en eUa fyrir þá sök, að
stéttaskipting hefur farið vaxandi að undanförnu. Fjöl-
menn undirstétt á bótum eða á strípuðum taxta- og dag-
vinniUaunum hefur ekki séð neitt af góðærinu, sem tal-
að er um, og tekur ekki þátt í eyðslukapphlaupinu.
Tilraunir tU að halda niðri kostnaði við félagslega
þjónustu og tU að hindra sprengingar í töxtum fjöl-
mennra stéttarfélaga koma að sjálfsögðu Ula við undir-
stéttina, sem enga ábyrgð ber á þeirri auknu eyðslu, sem
er ástæða aðhaldsaðgerða ríkisstjómarinnar og Seðla-
bankans.
Aðhald í ríkisfjármálum og hærri vextir em spor í
rétta átt, en taka ekki tiUit tU sérstakra aðstæðna í þjóð-
félaginu, svo sem vaxandi stéttaskiptingar. Þetta eru út
af fyrir sig of einhliða aðgerðir, of hefðbundnar skóla-
bókaraðgerðir, sem hljóta að kaUa á andóf.
Ríkisaðhald og vaxtahækkun eru samt sem áður nauð-
synleg byrjun, því að án þeirra er ekki hægt að taka af
viti á neinum öðrum vandamálum og verkefnum.
Jónas Kristjánsson
„Fjármagn veröur sífellt alþjóðlegra í eöli sínu og rennur þangaö sem mesta arösins er von.“
Vaxandi gengi
hluthafa
nesku ríkjunum, engil-
saxneska rekstrarhefðin
svonefnda, þar sem
stjórnendur verða að
lúta hörðum kröfum
hluthafa um arðgreiðsl-
ur eða fiúka ella. Og það
þaif varla að taka það
fram að hluthafamir
eru með nefið ofan í
nánast hvers manns
koppi.
Menn velta því nú fyrir
sér hvort afsögn Bene-
dettis sé til marks um
það að engilsaxneska
hefðin sé að velta þeirri
evrópsku úr sessi.
Evrópski hluthaf-
inn í nýju hlut-
verki?
Margir muna eflaust
„Margt bendir til verulegra
áherslubreytinga í evrópskum fyr-
irtækjarekstri í bráð, hvað sem
fræðilegum vangaveltum um mis-
munandi hefðir í fyrirtækjarekstri
líður.“
Kjallarinn
Helga Guðrún
Jónasdóttir
framkvæmdastjóri Al-
þjóöa verslunarráösins
á íslandi
Carlos De Bene-
detti sagði nýlega
af sér sem stjórnar-
formaður Olivetti,
stærsta fyrirtækis
Evrópu á sviði raf-
eindaiðnaðar, en
hann hefur verið
nánast einráður
innan þess sl. tvo
áratugi eða svo. í
kjölfarið hafa
vaknað spumingar
um hvað lesa megi
úr afsögn Benedett-
is, en það er næsta
fáheyrt að stjórn-
endur stórfyrir-
tækja á meginlandi
Evrópu fái
reisupassann, and-
stætt bandarískum
og breskum starfs-
bræðrum þeirra.
Mismunandi
hlutverk hlut-
hafa
Gengi fyrir-
tækjastjórnenda á
meginlandi Evr-
ópu hefur aðallega
verið háð sam-
skiptum þeirra við
bankakerfið, sem
séð hefur fyrir-
tækjum fyrir lang-
tímafjármögnun.
Hluthafamir hafa í þeim efnum
haft litlu hlutverki að gegna. Staða
þeirra í virðingarstiga evrópskra
stórfyrirtækja er eftir því. Hinn al-
menni hluthafi veit oft á tíðum lít-
ið sem ekkert um raunverulega
rekstrarafkomu.
í Bretlandi og Bandaríkjunum
hvílir langtímafjármögnunin að
verulegu leyti á hlutafjármörkuð-
unum og þolinmæði hluthafanna.
Fyrir vikið hefur þróast önnur
hefð í fyrirtækjarekstri í engilsax-
eftir fágaðri hönnun Olivetti rit-
vélanna á áttunda áratugnum.
Þær lögðu homsteininn að veldi
fyrirtækjarisans, sem virðist kom-
inn að fótum fram eftir mikinn
hallarekstur, en Olivetti tapaði 300
milljónum dollara á fyrstu sex
mánuðum ársins. Það má að sjálf-
sögðu rekja til þess að Benedetti
hefur mistekist, þrátt fyrir fögur
fyrirheit, að setja Olivetti á stall
með bandarísku og asísku
tölvurisunum.
Frammámenn í atvinnu- og fjár-
málalífi Evrópu hafa verið uggandi
yfir þessari þróun. Þeir óttast ófyr-
irsjáanlegar afleiðingar fyrir evr-
ópska hagþróun takist ekki að
snúa henni við. Benedetti hafði því
allan þann meðbyr, sem hugsast
getur, allt þar til talsmenn fjárfest-
ingar- og verðbréfasjóða lögðu af-
sögn hart að honum, eftir mikinn
krísufund í Lundúnum nýverið.
Og ástæöan? Jú, Benedetti tókst
ekki að sannfæra þá um að áætl-
anir hans væru peninganna virði.
Þama virðast fjármögnunaraðil-
amir vera að taka að sér hlutverk
hluthafanna að engilsaxneskri fyr-
irmynd, enda leiðir nánari athug-
un í ljós að þeir eiga 25% hlut i
Olivetti.
Nýjar áherslur staöreynd
Margt bendir til verulegra
áherslubreytinga í evrópskum fyr-
irtækjarekstri í bráð, hvað sem
fræðilegum vangaveltum um mis-
munandi hefðir í fyrirtækjarekstri
líður. Fjármagn verður sífellt al-
þjóðlegra í eðli sínu og alþjóðafjár-
magnið rennur þangað sem mesta
arðsins er von.
Þetta þýðir að þau fyrirtæki,
sem hafa, líkt og Olivetti, vanist
því að arðsemi skipti minna máli
en náðug samskipti við banka-
stjóra, em að vakna upp við vond-
an draum. Jafnframt setur EMU
(mynteining ESB) aukinn þrýsting
á stjómenduma. Innan ESB kepp-
ast allir við að skera niður velferð-
arkerfi fyrirtækjanna til að upp-
fylla skilyrði EMU fyrir 1999, á
sama tíma og efnahagslífið hefur
verið í nokkurri lægð.
Þetta þýðir að fyrirtækin á meg-
inlandi Evrópu geta ekki lengur
reitt sig á stuðning opinberra aðila
eða banka á erfiðleikatímum, held-
ur verða þau að spjara sig sjálf,
með hluthafana í broddi fylkingar.
Helga Guðrún Jónasdóttir
Skoðanir annarra
Sporin hræða
„Nýtt félag, FlB-trygging, hóf á dögunum sölu bif-
reiðatrygginga hér á landi sem umboðsaðili Ibex
Motor Policis, sem er á Lloyd’s tryggingamarkaðin-
um í London. . . . Tryggingafélögin, sem fyrir em á
markaðnum eru öll rekin undir merkjum frjálsrar
samkeppni og geta því ekki gert athugasemdir við aö
fleiri reyni fyrir sér. Reynslan leiðir svo í ljós,
hversu langvinn sú starfsemi verður. Sporin hræða
í þeim efnum, en í þeim orðum felst engan veginn
áfellisdómur yfir hinu nýja tryggingafélagi."
Úr forystugreinum Mbl. 24. sept.
Greitt fyrir þjófinn
„Nótulaus viðskipti eru skiljanleg að því leyti að
bæði seljandi og kaupandi „hagnast". Öðm máli
gegnir um þegar farið er hjá sjóðvélinni. Neytandinn
greiðir fullt verð. Síðan greiðir hann skólagöngu
bama þess sem stelur, sjúkrahúsvist hans og allt
annað sem velferðarkerfið veitir honum. Þess vegna
er beinn ávinningur af því að gera hróp að skattsvik-
urum af þessu tagi. Þjóðin er hvött til að byrja strax
í dag.“
Stefán Jón Hafstein í Degi-Tímanum 24. sept.
Óttinn við hið
óþekkta
„Til þess að þjóðum líði vel með sjálfum sér og í
samfélagi með öðrum þjóðum þurfa þær að vera
frjálsar og finna þessi landamæri frelsis og fjötra...
. Finnist samræmi og sátt á milli hinna hagfræði-
legu og lögfræðilegu sjónarmiða þarf ekki að óttast
um sjálfstæða íslenska þjóð. Óttinn við hið óþekkta
og framtíð íslands í samskiptum við ESB, sem birt-
ist í háværri þögn æðstu ráðamanna þjóðarinnar er
sjálfstæði þjóðarinnar miklu hættulegra."
Magnús M. Norðdahl í Alþbl. 24. sept.