Dagblaðið Vísir - DV - 17.12.1996, Blaðsíða 11

ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1996
Margrætt andvarp
„Tveir heimar stóðu á trönum hennar og ósýni-
leiki greindi þá í sundur; sem gerði kleift að að-
skilja þá endanlega. En við þann aðskilnað
mundi annar þeirra algjörlega mást út og hinn
gæti auðveldlega skemmst."
Þessi tilvitnun segir margt um viðfangsefni
Salmans Rushdies i Hinsta andvarpi márans sem
og í öðrum verkum. Hann er upptekinn af sam-
skeytum og samspili heima, enda er hann brott-
fluttur Indverji og lifir því sjálfur í tveimur heim-
um í senn, þótt í einskismannslandi sé. í Hinsta
andvarpi márans fléttast saman heimar á marg-
slunginn hátt, heimar sem eru háðir hver öðrum.
Það er márinn Moraes, „maður sem lifir á tvö-
foldum hraða“, sem hér rekur ættarsögu sína.
Það vekur athygli að márinn er með dauðann á
hælunum við skrifin og bíður betri tíðar í sögu-
lok; minnir á hremmingu Rushdies sjálfs. Márinn
Bókmenntir
Rúnar Helgi Vignisson
er fatlaður kynblendingur, á ættir að rekja til
hins portúgalska Vasco da Gama í móðurlegg, til
gyðinga og burthrakinna mára á Spáni í fóður-
legg. Reyndar er ýjað að því að Nehru sjálfur gæti
hafa aðstoðað við getnaðinn,
því móðir Moraes átti fund
með stjórnmálamanninum
fræga níu mánuðum áður en
sonurinn fæddist. Þetta er
liður í því að samþætta per-
sónusögu og þjóðarsögu til
að sýna gagnverkandi sam-
band þessara afla, nokkuð
sem Rushdie hefur sér-
hæft sig í. Til að hnykkja
á þessu er mikið gert úr
meintu ödipusarsam-
bandi márans við móður
sína og vinnur Rushdie
þar með móðurina sem
ímynd Indlands.
Sagan býður upp á togstreitu af ýmsu
tagi; milli jaðars og miðju, milli mismunandi
kynþátta og trúarbragða, og siðast en ekki síst
milli eyðandi efnishyggju og skapandi listar, því
faðir márans er ófyrirleitinn kaupahéðinn, en
móðir hans myndlistarmaður. Jafnframt fjallar
sagan um spilltan viðskiptaheim Bombay, um of-
stækisfulla hindúa, hryðjuverkamenn, þekkta
stjórnmálamenn og geggjaða listamenn, já, þetta
viðamikla verk er jafn margbrotið og sá fjöl-
menningarlegi veruleiki sem það hnitast um gef-
ur tilefni til. Og þegar öll kurl koma til grafar
felst í því áfellisdómur yfir Indlandi sem sjálf-
stæðu ríki.
Fáir standa Salman Rushdie á sporði að
andríki. í húsi hans eru margar vistarverur
og endurspeglast það í mælskum stílnum, ið-
andi af lífsmagni stríðandi menningarsamfé-
laga. Byggingin er kannski ekkert nýnæmi, en
höfundur heldur utan um þræði frásagnarinn-
ar af ævintýralegri leikni og finnur upp á
mergjuðum og margvísandi atburðum og per-
sónum, daðrandi við töfraraunsæið. Það fer
ekki á milli mála að hér skrifar einn öflugasti
höfundur samtímans, slíkur er mátturinn og
dýrðin í hugmyndaflóði hans.
Þýðandanum, Árna Óskarssyni, var ekki lítill
vandi á höndum. Hinar slungnu setningar
Rushdies eru hurðarás út af fyrir sig, þótt ekki
bætist við óþýðanleikinn sjálfur í líki sérind-
verskra orða og orðaleikja sem látin eru leika
lausum hala en skýrö aftast. Fyrir vikið er text-
inn með allframandlegum blæ, reiðir sig á aðlög-
unarhæfni lesandans. Framan af þótti mér sem
bókin væri ekki fullþýdd, en varð sáttari eftir því
sem ég komst betur inn í málheim hennar og að
lestri loknum var ég þess albúinn að taka ofan
fyrir Árna.
Salman Rushdie: Hinsta andvarp márans.
Árni Óskarsson þýddi.
Mál og menning 1996.
Góðir hálsar nota trefla
Maður er eitthvað hálfinnantómur þessa síð-
ustu viku fyrir jól. Það er svo dimmt og það er
svo kalt og það stendur svo mikið til. Fjölmiðlar
eru fullir af þessu jólaalgleymi sem getur farið öf-
ugt í fólk. Kannski væri best og eðlilegast að
skríða undir feld strax í dag og opna svo augun
fyrsta janúar og sjá blessaða nýárssólina koma
upp.
í sjónvarpinu á sunnudagskvöld lásu rit
höfundar upp úr nýju bókunum sínum.
Rithöfundafélagið hlýtur að vera með
stærri stéttarfélögum á landinu. Er
nokkur búinn að gera athugun á því
hvað eru margir rithöfundar á ís-
landi miðað við nágrannalöndin?
Þegar ég var krakki og var spurð
hvað pabbi minn gerði og ég svaraði
að hann væri rithöfundur þá var
sagt upp í opið geðið á mér: „Það er
nú engin helvítis vinna.“ Og þegar
að var gáð þá var fátt sem benti til
þess að heimilisfaðirinn ynni eins og
maður; stóð annars hugar allan dag-
inn með blýantstubb milli fingranna,
á náttslopp. Öðru hvoru var eitthvað
sett á pappírsblað, aðallega þó'gónt út
í loftið. Já, ekki gott til afspurnar.
Þá var það að við systir mín ákváðum að ljúga
því að hann ynni á Gullfossi, enda oft staddur í
þvi skipi. Og hvað gerir
hann á Gullfossi? Hann
er aðallega úti á dekki.
Og það var ekki svo
að okkur fyndist við
skrökva beint að fólki,
þvi Gullfoss þótti honum
góður vinnustaður til
skrifta, svo spásséraði
hann hratt fram og aft-
ur á dekkinu, lengi,
lengi, hvernig sem
viðraði.
Jæja, þetta var
Er hálskuldi fylgifiskur skrifta? Halldór Laxnes með skoskan
trefil um hálsinn.
nú útúrdúr um hvað það þótti fjarstæðukennt að
stunda ritstörf sem atvinnu. Nú eru heilu hóp-
amir að lesa upp úr verkum sínum á kaffihúsum,
knæpum og bókasöfnum, dag eftir dag og kvöld
eftir kvöld og börn þessa fólks verða vonandi
ekki fyrir neinu aðkasti því þjóðin er orðin list-
ræn og víðsýn.
Ég tók eftir því að hver einasti karlrithöfund-
ur, sem las þarna í sjónvarpinu, var með trefil
um hálsinn. Það minnti mig á að mikið treflaves-
Fjölmiðlar
Sigríður Halldórsdóttir
en hefur alltaf verið á rithöfundinum fóður
mínum. Þarna mætti gera skemmtilega athug-
un á hvort hálskuldi sé fylgifiskur starfsins og
þá eingöngu hjá íslenskum karlrithöfundum.
Jæja, þegar þessi svakalegu jól eru liðin og
dag fer að lengja þá fer umræðan vonandi að
snúast um umhverfismálin okkar. Stórvirkjanaá-
striðumar og frekjuna í útlendum ferðamönnum
sem ætla að fara að stjóma þvi hvar við byggjum
þjóðvegi og kamra og hvaða landsvæði okkur
þætti nauðsynlegast og skemmtilegast að hyrfu
undir vatn sem allra fyrst. Helst þyrfti að byrja
að skrattast í þessu um leið og frost er farið úr
jörðu.
Heimur
Guðríðar
18. desember er dánardagur
Guðríðar Simonardóttur, en
hún lést árið 1682, átta ámm á
eftir eigin-
I manni sín-
um, Hall-
grími Pét-
urssyni
!sálma-
skáldi. í til-
efni af þeim
■ degi verður
sérstök há-
tíðarsýning
á leikritinu
Heimi Guð-
Íríðar eftir
Steinunni
Jóhannesdóttur í samvinnu við
Kvenréttindafélag íslands, en
leikrit Steinunnar hefur nú ver-
ið sýnt í kirkjum um allt land í
á annað ár.
Hátíðarsýningin verður í Sel-
tjamarneskirkju á miðviku-
' dagskvöldið og hefst kl. 20.30.
Umsjón
Silja Aðalsteinsdóttir
Gamalt og nýtt
Nýjasta bók Iðunnar Steinsdóttur nefnist Þokugaldur
og er metnaðarfull skáldsaga fyrir unglinga. Hún hefur
að geyma tvær frásagnir, aðra úr nútímanum en hina
frá liðinni tlð. Báðar segja þær frá ungum
stúlkum, prestsdætrum sem spila á fiðlu og
þurfa að taka erfiðar ákvarðanir varðandi
framtíð sina.
Valný er 16 ára og hefur búið mestan
hluta ævi sinnar í Svíþjóð en er nú flutt
heim til íslands ásamt foreldrum sínum..
Henni líkar ekki dvölin og finnst hún
eiga fátt sameiginlegt með íslenskum
jafnöldrum sínum. Kvöld eitt þykir
henni sem hún sjái spegilmynd liðins
tíma í lóninu við bæinn. Hún sér
burstabæ og unga stúlku með fíðlu í
stað spegilmyndarinnar af húsi henn-
ar sjálfrar. Sýnin vekur forvitni
hennar og hún afræður að komast að
örlögum stúlkunnar. Frásögnin af
Valnýju er svo brotin upp öðru
hverju með frásögnum af Eindísi,
en svo hét stúlkan í vatninu. Saga
hennar er í senn spennandi og
fróðleg og segir frá samskiptum henn-
ar við útilegumenn sem flúðu undan stóradómi.
Bókin er vel unnin og skemmtileg blanda af nýju og
gömlu. Iðunn hefur kappkostað að gera frásögnina af
Eindísi sem trúverðugasta. Hún blandar þjóðlegum fróð-
leik inn í frásögnina, en aldrei þó á kostnað söguþráðar-
ins. Lýsingar á lífi Eindísar verða hins vegar dýpri þar
sem lesendur fá vitneskju um lífshætti þess tíma og líf-
ið í útlegðinni. Þar að auki fymir höfundur mál sitt í
þeim hluta frásagnarinnar sem gefur henni skemmtileg-
an blæ.
Sagan af Valnýju og leit hennar að sögu Eindísar
rammar inn verkið í heild. Sú saga er einnig trúverðug,
þó hún sé að hluta til yfimáttúrleg. Valný er margslung-
in og vel gerð persóna og sannfærandi sem bráð-
þroska unglingur. Það sama á þó
ekki við um aðra unglinga í verkinu.
Sem hópur eru skólafélagar Valnýjar
nokkuð sannfærandi en þegar athygl-
in beinist að einstaklingunum í hópn-
um og þeir taka til máls kemur höfund-
Bókmenntir
Margrét Tryggvadóttir
ur upp um aldur sinn. Til dæmis tala ung-
lingar núna um að tóna á sér hárið í stað
þess að lita það og um orlofshús en ekki
sumarbústað. Hugsunarháttur unglinganna
er heldur ekki sannfærandi. Ein stelpan í
bekknum hyggst bregða sér til Reykjavíkur í
ágúst til að líta á útsölurnar enda sé hún að
verða vaxin upp úr öllum fötunum sínum!
Klæðaburður nútímaunglinga tengist leit
þeirra að nýrri og sjálfstæðri sjálfsmynd og hefur ekk-
ert með stærð þeirra að gera.
En þetta eru smámunir. Bókin er mjög áhugaverð og
spennandi lesning og á mikið hrós skilið.
Iðunn Steinsdóttir: Þokugaldur
Iðunn 1996.
Hjlenningu
Brotnir hlekkir
Brotnir hlekkir breska
spennusagnahöfundarins Ken
Follett er söguleg skáldsaga frá
lokum 18. aldar og segir ffá ill-
vígum stéttaátökum
og uppreisn einstak-
linga. Sagan hefst í
skosku Hálöndunum
og gerist bæði í
Bretlandi og Banda-
ríkjunum. í for-
grunni eru aðalper-
sónurnar tvær, Lizzie
Hallim sem er úr stétt landeig-
enda, og Mack McAsh sem er
réttlaus eign húsbónda sins. Svo
er að vita hvernig Ken Follett
teksí að spila úr þessum efnilega
efhiviði.
Geir Svansson þýddi en
Vaka- Helgafell gefur út.
Ævintýrasigling
írski sæfarinn Tim Severin
er íslendingum að góðu kunn-
ur. Hann er ásamt Thor Heyer-
dahl einn fremsti landkönnuö-
ur nútímans, og það var hann
sem sigldi á húðkeipnum
Brendan yfir Atlantshafið og
kom við hér á landi. í bókinni
Á ævintýrasiglingu
með Odysseifi fer
hann á eftMíkingu
af forngrískri
galeiðu um strand-
höf Grikklands eft-
ir leiðarlýsingum
Ódysseifskviðu,
kannar mörkin
milli veruleika og
skáldskapar og gerir margar
óvæntar uppgötvanir.
Finnbogi Guðmundsson fyrr-
verandi landsbókavörður þýddi
bókina en fáir núlifandi íslend-
ingar eru betur að sér um
gríska goðafræði en hann. Bók-
in er fagurlega skreytt litmynd-
um úr ferðalaginu, kortum og
einnig teikningum af sögusvið-
inu eins og það hefur blasað við
Ódysseifi konungi seint á
bronsöld.
Eylenda I og II
Bókaútgáfan Byggðir og bú
hefur gefið út tvær stórar bæk-
ur um mannlíf og örlög við
Breiðafjörð og kallar þær Ey-
lendu I og II, alls 766 bls. Þetta
er einstök heimild um jarðir og
búendur í Flateyjarhreppi, ætt-
ir þeirra og afkomendur. Hér
segir frá hlunnindum og sér-
stæðum atvinnuháttum, ör-
nefnum og þjóðháttum, slysför-
um og munnmælum. Nálega
tvö þúsund myndir af bæjum,
fólki og mannfundum eru í rit-
inu, allar áður óbirtar, og auk
þeirra gömul og ný kort.
Ritstjóm hefur Þorsteinn
Jónsson annast en forseti ís-
lands fylgir ritinu úr hlaði með
ávarpi. Áskrifendur Eylendu
geta haft samband við útgef-
anda í síma 565 8910.
Aðeins eitt barn
í bókinni Aðeins eitt barn rek-
ur Steven W. Mosher sögu kín-
versku hjúkrunarkonunnar Chi
An sem vann við það í heima-
landi sínu að framfylgja þeirri
stefnu stjórnvalda að konur eign-
uðust aðeins eitt barn.
Hún hafði þvingað
fjölda kvenna til að
gangast undir fóstur-
eyðingu þegar hún
varð sjálf þunguð að
öðru barni sínu - og
var ekki reiðubúin til
að hlýða fyrirmælum.
Höfundur hefur áður ritað
þrjár bækur um Kína, en hann
er fostöðumaður Asian Studies
Center við Claremont stofnun-
ina í Kalifomíu. Björn Jónsson
þýddi bókina og Vaka-Helgafell
gefur út.