Dagblaðið Vísir - DV - 21.12.1996, Blaðsíða 35

DV LAUGARDAGUR 21. DESEMBER 1996
bókarkafli
ilr
Sveinbjörn var starfsmaður Landssambands iðnaðarmanna í háifu starfi og skrifaði meðal annars siðapistla í tíma-
rit þeirra.
armenn heima? Safna þeir að sér
fagbókum og ræða saman um fram-
farir í iðnaðinum, bætt vinnubrögð
og aukin afköst? Skrifa þeir greinar
í Tímaritið sitt, til þess að fræða
hverjir aðra, eða til að sýna fram á
ágæti iðna sinna? Öllu þessu er stór-
lega ábótavant. Eggin er bitlaus.
Hin síðari ár hefir peninga-
græðgin grafið um sig hjá iðnaðar-
mönnum, eins og svo mörgum hér á
landi. Og það getur ekki góðri lukku
stýrt, ef slíkur löstur er látinn af-
skiptalaus. Það er sjálfsagt að vinna
að bættum kjörum hverrar stéttar i
landinu, en þar verður að gæta hófs
sem annarsstaðar, og alls samræm-
is. Því miður hefir það hent suma
iðnaðarmenn, sem svo marga aðra,
að krefjast ósanngjamlega hárra
greiðslna fyrir störf sín og fram-
kvæmdir. En þær misfellur verða
þeir sjálflr að laga sem fyrst áður en
þjóðfélagið tekur í taumana.
Og hvemig er með vandvirkni
okkar iðnaðarmanna yfirleítt? Ég
held að henni hafl stórhrakað hin
síðari ár. Of mikiö nostur er óþarft,
en illa gerða muni eiga fagmenn
ekki að láta frá sér.““
Hús iðnaðarmanna
„Sveinbjörn gegndi flölmörgum
trúnaðarstörfum fyrir Landssam-
bandið. Hann var ritari og forseti á
flölmörgum Iðnþingum. Auk þess
var hann fulltrúi eða gestur á Iðn-
þingum Landssambandsins langt
fram á áttunda áratuginn. Hann var
formaður iðnminjasafnsnefndar í
áratugi, en frá því er sagt á öðrum
stað í þessari bók. Sveinbjöm var
árið 1942 frummælandi á félags-
fundi um sameiginlega byggingu
fyrir iðnaðarmenn og árið 1943 for-
maður í fláröflunarnefnd slíkrar
byggingar. Hann var talsmaður þess
að Félag islenskra iðnrekenda yrði
aðili að iðnaðarmannahúsi og var
kosinn varamaður í stjóm Húsfé-
lags iðnaðarmanna. Hús iðnaðar-
manna reis siðar á horni Hallveig-
arstígs og Ingólfsstrætis í Reykja-
vík. Sveinbjöm var óánægður með
staðsetningu hússins og vildi fá lóð
í hjarta borgarinnar, en það fékkst
ekki. Árið 1942 beitti Sveinbjörn sér
fyrir því að tekinn yrði upp sérstak-
ur iðnaðarmannafrídagur, kenndur
við Skúla fógeta, og átti hann að
vera fyrsta laugardag eftir 17. júlí.
Framleiðni í iðnaði hefur stóraukist
og orlofsdögum iðnaðarmanna flölg-
að, en sérstakan frídag kenndan við
föður Reykjavíkur höfum við ekki
fengið ennþá.
Sveinbjörn var í bókasafnsnefnd
Landssambandsins frá 1944 til 1949.
Á Iðnþingi árið 1943 var hann skip-
aður fulltrúi iðnaðarmanna í við-
skiptaráði. Þá var unnið að endur-
skoðun á ráðinu og féllst ráðherra
eftir nokkurt stapp á að trúnaðar-
maður frá Landssambandinu,
Sveinbjöm Jónsson, fengi aðgang
að skjölum sem tengdust innflutn-
ingi á vörum til iðnaðar og íhlutun
um verðlagsákvæði á innlenda iðn-
aðarframleiðslu. í byrjun árs 1948
var Sveinbjörn kosinn í upplýsinga-
nefnd iðnaðarins, en hlutverk henn-
ar var að vinna að kynningu á ís-
lenskum iðnaði og eflingu iðnaðar-
samtakanna í landinu."
Siðapistlar
í ársbyrjun 1939 tók Sveinbjöm
við ritstjórn og flárreiðum Tímarits
iðnaðarmanna. Sveinbjöm flallaði
um stjómmál og efnahagsmál og
varð frægur fyrir siðapistla sína. í
siðapistlum sínum fjallaði hann oft
um tóbaksreykingar á vinnustöðum
og jafnvel við vinnu og taldi þær
óhæfu og heimskulegan vana. Sjálf-
sagt væri að hjálpa öllum til að
venja sig af honum. Svo segir frá:
„Sveinbjöm bannaði óbeint reyk-
ingar í Ofhasmiðjunni með því að
setja upp skilti sem á stóð „Við
reykjum ekki hér.“ Tóku flestir það
smám saman til greina. Sveinbjöm
var veikur í lungum og gat því með
réttu farið fram á reyklaust um-
hverfi. Vinum Sveinbjamar sem
reyktu fannst hann svo lifandi og
skemmtilegur að óþarfi væri að
reykja í návist hans. Það er ef til
vill kaldhæðnislegt, í ljósi andúðar
Sveinbjarnar á reykingum, að hann
hóf framleiðslu á öskubökkum úr
ryðfríu stáli og er það líklega ein al-
gengasta tegund öskubakka sem
sést hefur hér á landi. Þeir voru
mótaðir úr stálafgöngum og því
ódýrir."
Sveinbimi mislíkaði mjög „ef iðn-
aðarmenn gengu illa um verkfæri
sín og vélar og hvatti til snyrti-
mennsku og betri umhirðu. Iðnað-
armenn fyrri tíma höfðu skilið „að
með nýjum og bættum áhöldum var
hægt að létta erfiði og margra alda
þrældómi af mannshendinni." Það
var í raun vanvirðing við forfeð-
urna og slæm nýting á fiármunum
að fara illa með vélar og tæki.
Sveinbjöm skrifaði í siðapistlum
sínum meðal annars um nauðsyn á
samstarfi og samvinnu iðnaðar-
manna við framkvæmdir af ýmsu
tagi. Þannig mætti koma í veg fyrir
að verk tefðust og halda um leið
lægri kostnaði. Fjölmargir iðnaðar-
menn koma að hverri byggingu og
ef hver þeirra vandar sitt verk verð-
ur það öllum auðvelt. Við húsbygg-
ingar er sérstaklega nauðsynlegt að
iðnaðarmenn vinni vel saman og
létti hver annars störf en þyngi
ekki. Smiðurinn þarf að hafa mótin
traust og rétt svo að steypumenn-
irnir teflist ekki við að styrkja þau
og múrarinn við að rétta veggina af
með auka ákasti. Steypumennirnir
mega ekki hreyfa rör rafvirkjans og
pípulagningamaðurinn þarf að
leggja pípur á réttum tíma svo að
ekki þurfi að höggva harða steypu
síðar. Múrarinn verður að hafa
áferð fínhúðunarinnar góða, svo
málarinn þurfi ekki að spartla, en
málarinn má ekki ata alla ómálaða
hluti út i málningu og olíum.
Þannig mætti lengi telja.
Pdlitískur - ekki
flokkspólitískur
„Sem skrifstofustjóri Landssam-
bands iðnaðarmanna og ritstjóri
tímaritsins var Sveinbjörn kominn
inn á svið stjórnmála. í stað þess að
vinna að byggingamálum, uppfinn-
ingum eða rekstri fyrirtækja hug-
leiddi hann stöðu iðnaðar í þjóðfé-
laginu í heild. Hann skrifaði leiðara
í Tímarit iðnaðarmanna sem hefðu
ekki síður átt heima í dagblöðum.
Þar sagði hann meðal annars árið
1944: „Iðnaðarmenn hafa lítinn
gaum gefið stjórnmálunum, talið
þau þýðingarminni en störf sín, vél-
ar og efniskaup. En þar sem efnisút-
vegun þeirra og starfshættir eru að
verða æ meir háðir stjórnmálunum,
verða þeir einnig að láta þau til sín
taka, svo að þeir geti af skynsemi
unnið nauðsynleg nytjastörf fyrir
land sitt og afkomendur." Svein-
björn vildi efla hag íslensks iðnað-
ar. í þeirri baráttu átti hann í höggi
við hindurvitni, þekkingarskort og
skipulagsleysi iðnaðarmanna
sjálfra. Með skrifum sínum reyndi
hann að ala iðnaðarmenn upp í
betri verkmenningu og vandaðra
handverki. Hann flutti fréttir af nýj-
ungum, sérstaklega í byggingariðn-
aði. Hann beindi spjótum sinum
einnig að kaupmönnum sem höfðu
aðra hagsmuni en framleiðslufyrir-
tæki í landinu og vildu í sumum til-
vikum frekar selja erlent rusl en
góðan íslenskan iðnvarning.
Sveinbjörn hafði fengið að reyna
á eigin skinni hvernig var að koma
á legg iðnfyrirtæki. Miklu þurfti að
kosta til, leggja að veði eignir og
mannorð og leysa flölmörg tæknileg
vandamál sem komu upp í fram-
leiðslunni. Hann var ekki að mæla
þeim bót sem seldu lélega eða gall-
aða vöru; hann hvatti til framfara
og dáða. Sveinbjörn óskaði eftir
heiðarlegri samkeppni þar sem ís-
lenskur iðnaður sæti við sama borð
og aðrir atvinnuvegir sem nutu toll-
vemdar. Hann taldi eðlilegt
að leggja toll á fullunnar inn-
fluttar iðnaðarvörur en af-
nema innflutningstoll á hrá-
efni til iðnaðar. Þannig væri
íslenskur iðnaður best studd-
ur og atvinnuleysi eytt.
Sveinbjörn gat verið harðorð-
ur í greinum sínum, enda
vissi hann að oft var um líf
og dauða fyrirtækja og iðn-
greina að tefla.
í júní 1943 flutti Vilhjálmur
Þór atvinnumálaráðherra er-
indi og sagði: Landbúnaður og
sjávarútvegur hafa verið, eru
og munu væntanlega verða
um langa framtíð þeir at-
vinnuvegir, sem þessi þjóð lifir
á. Þær tvær stéttir, sem þessa
atvinnuvegi stunda, framleiða raun-
verulega öll verðmæti þjóðarinnar."
Sveinbjörn lét slíkum ummælum
ekki ósvarað. Hann benti í skrifum
sínum á vaxandi þátt iðnaðar í
framleiðslu landsmanna og sagði:
Ég leyfi mér að fullyrða, að vel-
gengni landbúnaðar og fiskveiða
byggist nú orðið fyrst og fremst á
tækniiðnaði. Næsti þáttur í sögu
mannkynsins verður svið frelsisins,
þar sem tæknin leikur hlutverk sitt
við strengjaspil samstilltra huga.“
Sveinbjörn var rammpólitískur,
en starfaði þó ekki í pólitískum
flokkum. Skömmu eftir aö hann
kom suður og hóf sinn atvinnu-
rekstur fann hann fyrir skilnings-
leysi stjórnmálamanna sem keyptu
frekar erlenda ofna og sniðgengu
framleiðslu Ofnasmiðjunnar. Um
það skrifaði Baldur Helgason, vinur
Sveinbjamar á Akureyri, i bréfi til
hans: „En þetta eru nú stjómar-
flokkarnir þínir góði minn sem fara
með völdin og þeir úthluta ekki bet-
ur en þetta.“
Á fimmta átatugnum gagnrýndi
Sveinbjöm harkalega afstöðu Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks
til iðnaðar og virðist sérstaklega
hafa verið í nöp við forystu Sjálf-
stæðisflokksins sem honum fannst
hygla verslunareigendum á kostnað
iðnaðarmanna. Einnig taldi hann að
stjórnmálamenn tækju meira mið af
sjávarútvegi og landbúnaði, en létu
þarfir iðnaðarins sitja á hakanum.
Hjarta Sveinbjarnar virðist hafa
slegið næst miðju stjómmálanna;
hann aðhylltist frjálslyndi í við-
skiptum og samábyrgð í félagsmál-
um. Hann fagnaði t.d. að samþykkt
hefðu verið lög um almannatrygg-
ingar því. . .
ef rétt verður á þessum lögum
haldið, ætti upp af þeim að vaxa
þjóðfélag byggt á samhjálp og samá-
byrgð allra landsins barna á kjörum
hvers einstaklings, þjóðfélag, þar
sem fátækt og örbirgð af völdum
sjúkdóma, slysa, örorku, elli eða
skorts á fyrirvinnu á að vera út-
rýmt. . . . Öllum verður að vera
ljóst, að við tökum ábyrgð á hvers
annars kjörum. Þeim sem vel geng-
ur má ekki gleymast, að peninga-
framlag hans verður minnst með
því móti, að hann gefi gaum að
hvers konar hættum, sem fyrir öðr-
um liggja og að hann „byrgi brunn-
inn áður en barnið er dottið ofaní.“
Sá, sem hjálparinnar þarf, má ekki
gleyma því, að til hennar á ekki að
taka fyrr en hann hefur lagt sig all-
an fram til starfs og framkvæmda.
Sá máttugi má ekki færast undan
borgaralegmn skyldum og framlög-
um, sá vanmáttugi ekki að kreflast
framlaganna fyrr en hann hefur
gert allt hugsanlegt til að auka mátt
sinn og ráðdeild, til fyrirvinnu inn-
an þjóðfélagsins.
Hins vegar var skapferli Svein-
bjarnar þannig að hann hefði rekist
illa í flokki, enda mun hann ekki
hafa starfað innan stjórnmála-
flokka.
Stjórnmálamenn -
óhamingja þjóðarinnar
Um mitt ár 1949 hafði Sveinbjöm
fundið hvar óhamingja þjóðarinnar
lá. Hann skrifaði í Tímaritið:
„Engum getur dulist að óham-
ingja þjóðarinnar á rót sína í stjóm-
málunum. Þeir 3 flokkar sem ætl-
uðu að bæta ástandið, geta ekki
komið sér saman um rétta lausn
vandans af ótta við flórða flokkinn,
sannnefndan óaldarflokk, sem fyrst
og fremst vill koma þjóðarbúinu í
flárhagslegt öngþveiti í von um að
geta seilst til valda fyrir erlenda
kúgunar- og heiðingjastefnu undir
slíkum kringumstæðum.
Væri ekki rétt að fá greinda
menn, sem verið hafa hlutlausir
áhorfendur að framferði stjómmála-
mannanna síðustu árin, inn á Al-
þingi við næstu kosningar?"
Fyrir Iðnþing árið 1949 tóku þeir
Sveinbjörn, Kjartan Ólafsson og Jón
Sveinsson þátt í að kanna hug iðn-
aðarmanna til sérstaks framboðs,
enda fannst Sveinbirni nauðsynlegt
að iðnaðarmenn og iðjuhöldar í
landinu létu sig meira skipta kosn-
ingar til Alþingis og bæjarstjórna
en þeir höfðu þá gert. Þeir áttu að
„athuga hvort iðnaðarmenn gætu
haft menn i kjöri við næstu kosn-
ingar til Alþingis, óháð stjórnmála-
flokkunum.“ Iðnþingið taldi jafn-
framt „rétt að halda vakandi þeim
möguleika, að samtök iðnaðar-
manna beiti sér fyrir stofnun óháðs
stjórnmálaflokks á meðan núver-
andi öngþveiti ríkir í sflórnmálum
landsins."
SKiRÆNA
Síðustu ár hefur skátahreyfingin selt sígrœn
eðaltré, í hæsta gceðaflokki og prýða þau nú
mörg hunáruð íslensk heimili.
f*- 10 ára ábyrgð Eidtraust
**• 10 staerðir, 90 - 370 cm i*. Þarf ekki að vökva
t* Stálfótur fylgir ** íslenskar leiðbeiningar
Ekkert barr að ryksuga t*. Traustur söluaðili
»■ Truflar ekki stofublómin <■* Skynsamleg fjárfesting
1 i ” 1' BANDALAG ÍSLENSKRA SKÁTA
Á yngri árum sinnti Sveinbjörn félagsmálum iðnaðarmanna.