Dagblaðið Vísir - DV - 28.12.1996, Síða 14

14
LAUGARDAGUR 28. DESEMBER 1996 JjV
Útgáfulélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: EYJÓLFUR SVEINSSON
Ritstjóri: JÓNAS KRISTJÁNSSON
Aöstoöarritstjóri: ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjóri: PÁLL STEFÁNSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLT111,
blaöaafgreiðsla, áskrift: ÞVERHOLT114,105 RVÍK, SÍMI: 550 5000
FAX: Auglýsingar: 550 5727 - RITSTJÓRN: 550 5020 - Aörar deildir: 550 5999
GRÆN númer: Auglýsingar: 800 5550. Áskrift: 800 5777
Stafræn útgáfa: Heimasíða: httpY/www.skyrr.is/dv/
Ritstjórn: dvritst@centrum.is - Auglýsingar: dvaugl@centrum.is. - Dreifing: dvdreif@centrum.is
AKUREYRI: Strandgata 25, sími: 462 5013, blaöam.: 462 6613, fax: 461 1605
Setning og umbrot: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Filmu- og plötugerö: ÍSAFOLDARPRENTSMIÐJA HF. - Prentun: ÁRVAKUR HF.
Áskriftan/erö á mánuöi 1700 kr. m. vsk. Lausasöluverð 150 kr. m. vsk., Helgarblað 200 kr. m. vsk.
DV áskilur sér rétt til að birta aðsent efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
Orð skulu standa
Þegar þú færð þér leigubíl, heimtar bílstjórinn ekki
fyrirframgreiðslu á þeim forsendum, að þú gætir hlaup-
ið burtu að ferð lokinni. Þegar þú ferð í veitingahús, er
ekki krafizt upphafsgreiðslu á sömu forsendum. Einfóld
viðskipti byggjast á gagnkvæmu trausti aðila.
Þegar fræðimenn leiða hugann að ástæðum þess, að
þjóðum gengur misvel að komast í álnir á forsendum
lýðræðis og markaðsbúskapar, hafa þeir á síðustu árum
einkum staðnæmzt við nauðsyn þess, að orð skuli
standa. Traust milli manna er forsenda sjálfvirkra sam-
skipta.
Reynt hefur verið að stuðla að þessu trausti með því
að setja lög og reglur um samskipti á ýmsum sviðum,
einkum í viðskiptum. Lög og reglur setja mönnum leik-
reglur, sem einfalda þessi samskipti og koma þeim í
sjálfvirkan farveg. Með lögum skal land byggja.
Ekki er nóg, að lög séu framleidd og skráð. Einnig þarf
að gæta þess, að allir séu jafnir fyrir þeim. Og loks er
mikilvægt, að þau endist, svo að ekki sé verið að skipta
um leikreglur í miðju spili. Og fleira þarf en lög ein.
Dæmi Bandaríkjanna sýnir, að lög og reglur nægja
ekki. Til skamms tíma voru Bandaríkjamenn meðal
fremstu þjóða í gagnkvæmu trausti málsaðila. Þessi
hornsteinn hefur óðum verið að bresta, svo sem sést af
ótrúlegri flölgun málaferla af furðulegasta tilefni.
Læknar þora ekki að skera af ótta við málaferli. Olíu-
leitarfélög gera ráð fyrir skaðabótakröfum sem stærsta
útgjaldaliðnum í bókhaldi sínu. Ekki er lengur hægt að
handsala einfalda samninga, heldur verða sveitir lög-
manna að semja tugi síðna til að varðveita traustið.
Þetta flækir auðvitað mál og eyðir orku og tíma máls-
aðila. Vakin hefur verið athygli á, að Japanir gangi
þjóða lengst í að handsala samninga með einföldum
hætti og að það sé ein helzta ástæðan fyrir því, að í
seinni tíð hefur þeim gengið efnalega betur en Vestur-
landabúum.
Traust hefur fleiri hliðar en viðskipti með vörur og
þjónustu. Það felur í sér, að kjósendur treysta stjórn-
málamönnum til að efna loforð. Það felur í sér, að starfs-
menn treysta forstjórum til að taka tillit til mannlegra
þátta, þegar megra þarf fyrirtæki af samkeppnisástæð-
um.
Samdráttarstefna bandarískra fyrirtækja hefur á síð-
ustu árum haft þá hliðarverkun, að traust fólks á sjálfu
þjóðskipulaginu hefur minnkað. Æ fleiri komast á þá
skoðun vestan hafs, að hver sé sjálfum sér næstur og
engrar hjálpar sé að vænta af gráðugum náunganum.
Ekki er auðvelt að staðsetja íslendinga á mælikvarða
trausts og vantrausts. Sennilega standa orð síður hér á
landi en á Norðurlöndum, en þó mun fremur en í þriðja
heiminum eða á fyrra valdasvæði Sovétríkjanna sálugu.
Við þurfum að huga að þessari stöðu okkar.
Við höfum reynt að fara eftir hugsjóninni um, að orð
skuli standa og að með lögum skuli land byggja. Okkur
hefur gengið betur á sviði formlegra laga en óformlegra
samskipta. Við höfum búið til lög og reglur um flesta
þætti samskipta og látið þau gilda fyrir alla.
Sú skaðlega venja hefur skapazt á löngum tíma, að
stjórnmálamenn standa ekki við gefin loforð og kjósend-
ur ætlast ekki til þess af þeim. Önnur hættuleg venja hef-
ur skapazt, að skuldunautar standa ekki við gefin loforð
og skipta jafnvel um kennitölur, ef illa árar.
Allt slíkt spillir forsendum þess, að lýðræði og vel
smurður markaðsbúskapur komi okkur í þær álnir sem
tíðkast með þjóðum, er ákveða, að orð skuli standa.
Jónas Kristjánsson
Mál gíslanna í Lima í
margþættri sjálfheldu
Alberto Fujimori, forseti Perú,
er í miklum vanda við að ráða
fram úr gíslatökunni fyrir jólin í
sendiherrabústað Japans í höfuð-
borginni Lima. Þar halda tveir
tugir vel vopnaðra og þraut-
þjálfaðra skæruliða úr hreyfing-
unni Tupac Amaru rúmu
hundraði háembættismanna,
kaupsýslumanna og sendifulltrúa
af tæpum fimm hundruðum sem
staddir voru í boði vegna afmælis-
dags Akihito Japanskeisara þegar
árásarmenn lögðu til atlögu.
Fram til þessa hefur Fujimori
stært sig af að hafa með harðri
hendi ráðið niðurlögum Tupac
Amaru og annarrar skæruliða-
hreyfingar, Skínandi stigs, sem
herjað hafa í Perú undanfama
áratugi. Árangurinn í að friða
landið hefur verið helsta réttlæt-
ing forsetans fyrir að víkja til
hliðar þingi og öðrum ríkisstofti-
unum og stjóma með tilskipunum
á fyrsta kjörtímabili sínu.
Grundvöllurinn fyrir þessari
stöðu forsetans væri brostinn ef
lausn gíslanna kostaði að gengið
yrði að kröfu skæmliðanna um að
hundruð félaga þeirra yrðu látin
laus úr fangelsum. Árás á sendi-
herrabústaðinn til að yfírbuga
gíslatökumenn yrði á hinn bóginn
til að stofna lífi þorrra gíslanna í
voða.
í gíslahópnum era að minnsta
kosti tveir ráðherrar í ríkisstjóm
Fujimori, annar utanríkisráðherr-
ann. Þar er einnig japanski sendi-
herrann, aðrir æðstu menn sendi-
ráðsins og hópur japanskra kaup-
sýslumanna. Síðast en ekki sist
hafa menn Tupac Amaru á sínu
valdi æðstu yfirmenn hers og lög-
gæslu í Perú, þar á meðal þá sem
stjórnað hafa baráttunni gegn
hreyfingunni.
Einnig er þess að gæta að sendi-
herrabústaðurinn er að alþjóða-
lögum japanskt yfirráðasvæði svo
Fujimori ber að fá heimild Jap-
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
ansstjórnar til hvers kyns aðgerða
á lóðinni. Ljóst er af öllu að Jap-
ansstjóm er mun fúsari en Fu-
jimori til að leita málamiðlunar-
lausnar á gíslatökunni.
Bæði er það í samræmi við jap-
anska hefð að forðast af fremsta
megni árekstra og leitast í lengstu
lög við að leysa erflð mál með
gagnkvæmum tilslökunum. Þar
að auki er ljóst að nýlega mynd-
aðri ríkisstjóm í Japan yrði það
mikill álitshnekkir meðal landa
sinna kæmi til manntjóns meðal
japanskra stjórnarfulltrúa og
kaupsýslumanna í Perú í bústað
japanska sendiherrans.
Fujimori forseti er af japönsk-
um ættum og hefur hann nýtt
tengslin við Japan til að útvega
Perú japanska þróunaraðstoð og
gera landið að bækistöð japanskra
stórfyrirtækja í Rómönsku Amer-
íku. Hljótist af manntjón og
hneisa væri það mikið áfall fyrir
þá stefnu japanskra stjómvalda að
telja landsmenn á að Japan gerist
virkari í alþjóðamálum en verið
hefur áratugina síðan siðari
heimsstyrjöld lauk.
Sjálfheldan í gíslatökumálinu er
því margföld. Hjá Fujimori togast
á hvort meira ber að meta metnað
hans eða lif nokkurra 'nánustu
samstarfsmanna. Við bætist svo
áherslumunur Japansstjómar og
forseta Perú. Þetta veldur því að
kunnugustu menn spá því að
gíslatakan geti dregist á langinn
svo vikum eða jafnvel mánuðum
skipti.
Sú virðist líka skoðun foringja
gíslatökumanna, Nestor Cerpa
Cartolini, og skýrir þá ákvörðun
hans að sleppa næstum fjórum af
hverjum fimm þeirra sem í upp-
hafi komust á hans vald. Með því
að fækka í hópnum er auðveldara
að gæta þeirra sem eftir verða og
dvöl í ljóslausum og vatnslausum
húsakynnum verður bærilegri.
Mestu máli skiptir þó fyrir
Cerpa að nú beinist athygli Fu-
jimori og allra annarra, sem um
málið fjalla, að þeim gíslum sem
þeim hlýtur að vera annast um að
sleppi lifandi. Samningsstaða
gíslatökumanna styrkist því við
að grisja hópinn.
Cerpa hefur í hálfan annan ára-
tug hvað eftir annað leikið á sveit-
ir lögreglu og hers sem gerðar
hafa verið út á hendur honum og
mönnum hans. í þetta skipti kom
liðið til töku japanska sendiherra-
bústaðarins úr fylgsni i frumskóg-
inum við upptök Amasonfljóts,
austast í Perú.
Sumir laumuðust inn í boð
sendiherrans í gervi þjóna, aðrir
sprengdu sér leið gegnum múr að
húsabaki. Við sprenginguna þustu
gestir úr garðinum inn í aðalbygg-
inguna, og voru þar með orðnir
fangar Cerpa og manna hans. Lög-
regla gerði illt verra með táragasi
sem bitnaði aðeins á gíslunum því
árásarmenn höfðu auðvitað gas-
grimur meðferðis.
Starfsmenn Rauöa krossins færa gíslum og skæruliöum í bústaö japanska sendiherrans í Lime vatn og vistir.
skoðanir annarra
Japanar og þrýstingurinn
„Samkomulag milli Bandaríkjanna og Japans um
tryggingamál, sem náðist í Tokyo eftir margra mán-
aða þras, er góðar fréttir fyrir bandarísk trygginga-
félög og japanska neytendur. En leiðin sem var far-
in til að komast að þessu samkomulagi ber Japan
ekki fallega söguna, heldur opinberar stjórnkerfi
sem enn er ófært um að hrinda í framkvæmd um-
bótum í eigin ranni ef ekki kemur til neinn utanað-
I komandi þrýstingur."
Úr forustugreln Washington Post 23. desember.
Um brotthlaup í Danaveldi
„Vel gæti farið svo að á árinu 1997 fengjum við
þingkosningar áður en sveitarstjómarkosningamar
verða haldnar í nóvember. Sama hvernig á málið er
litið, er brotthlaup miðdemókrata alvarlegt áfall
fyrir ríkisstjórn Nyrups, sem þegar var farin að láta
, á sjá. Ekki hafa jafn fáir kjósendur stutt jafnaöar-
mannaflokkinn frá því Erhard Jakobsen stofnaði
flokk miðdemókrata árið 1973. Þá varð það ríkis-
stjórn jafnaðarmanna að falli en miðdemókratar
lifðu það af, kosningar eftir kosningar."
Úr forustugrein Politiken 21. desember.
Mistök Gvatemala
„Þegar grimmilegu stríði, sem rúmlega 100 þús-
und manns hafa látið lífið í á undanförnum 36
ámm, er að ljúka hafa yfirvöld í Gvatemala gert
hrapalleg mistök. Þingið hefúr samþykkt lög sem
gera það nær ómögulegt að ákæra vegna verstu
glæpanna sem öryggissveitir og skæruliðar hafa
framið gegn saklausu fólki. Stjómmálaleiðtogar í
Gvatamala verja aðgerðina og segja hana lið i sátta-
umleitunum. Það er hún alls ekki. Morðingjar úr
röðum beggja hafa í raun samþykkt að gefa sjálfum
sér upp sakir á kostnað þjóðfélagsins sem þeir
héldu í heljargreipum.“
Úr forustugrein New York Times 20. desember.