Dagblaðið Vísir - DV - 03.02.1997, Qupperneq 16

MÁNUDAGUR 3. FEBRÚAR 1997 J„>"V
■finennjng__________________
Handverkið og hefðin
Á yfirstandandi sýn-
ingum Borghildar Ósk-
arsdóttur í Ásmundar-
sal og Jónínu Guðna-
dóttur á Kjarvalsstöðum
er að finna mirni, unna
að mestu úr leir og
gleri, sem vekja til um-
hugsunar um sögu, upp-
runa og hefö í fleiri en
einum skilningi. í fyrsta
lagi búa glerið og leir-
inn yfir langri hefð og
sögu sem fyrst og fremst
tengist gerð nytjahluta.
Þegar þessi efni eru not-
uð í óhefðbundinni
formmótun hluta, er
hafa ekki öðru nytja-
hlutverki að gegna en að
miðla merkingu, hugsun
eða tilfinningu, þá verð-
ur varla komist hjá því að þessi hefð verði
hluti af inntaki verksins.
í öðru lagi vísa formin sem þær Borghild-
ur og Jónína vinna með ótvírætt til íslenskr-
ar sögu og hefðar: verk Borghildar fjalla ann-
ars vegar um íslensku landvættimar og hins
vegar um uppruna og form orðsins íslending-
ur. Á sýningu Jónínu er unnið út frá þjóðleg-
um fyrirbærum, eins og fjármarki, vegg-
hleðslumynstri í torfvegg eða þeirri líkingu
sem finna má á milli leirs og glers annars
vegar og samspils hrauns og íss/vatns í ís-
lenskri náttúru hins vegar. Þetta afturhvarf
til þjóðlegra gilda og uppruna er í sjálfu sér
athyglisvert, en hyggjum fyrst að hefðinni.
Hefð handverksins í leirlist og glerlist er
nánast jafngömul siðmenningimni. Sú aðferð
að rjúfa tengslin á milli þessarar hefðar og
brúkshlutarins með því að gera „gagnslausa“
hluti úr leir á sér hins vegar vart meira en
hálfrar aldar sögu. Hún tengist þeim skilum
sem urðu á milli fjöldaframleiðslu tæknisam-
félagsins og hins einstaklingsbundna hand-
verks. Þrátt fyrir þessi skil segir leirhlutur-
inn (eða glerverkið) okkur fyrst að hann til-
heyri þessari óslitnu hefð nytjalistarinnar.
Ástæðan fyrir því að velja leirinn og glerið
sem efni hlýtur að markast af hefðinni og
hún hlýtur þar með að tengjast hugmynda-
legu inntaki verksins. Hættan sem fylgir því
að gangast hefðinni á hönd með þessum hætti
er sú að handverkið verði að markmiði í
sjálfu sér og að útkoman verði eins konar
skrautmunur eða „fetish“. Að boðið sé upp á
hlutadýrkun í stað miðlunar á bitastæðri
hugmynd.
Þær Jónína og Borghildur eiga það sam-
merkt að leitast við að sneiða hjá þessari
hættu með því að vísa beinlínis til sögunnar
og uppnmans og gefa þannig tækninni nýtt
inntak. Borghildur gengur þar lengra með
því að hafna hreinni formhyggju en laga leir-
muninn bókstaflega að innihaldinu, sem er
annars vegar landvættimar í skjaldarmerk-
Myndlist
Ólafur Gíslason
inu og hins vegar handritsskriftin á orðinu
„Islendingar" eins og það kemur fyrst fyrir á
Grágásarhandriti frá því um 1250. Leirinn og
glerið mætast síðan hjá henni sem samhverfa
þar sem leirinn myndar neikvætt steypumó-
tið en glerið jákvætt „innihald" þess. Við höf-
mn hér fyrir okkur bókstaflega útleggingu á
hinni gömlu þrætu um form og innihald þar
sem innihaldið er orðið að formi sem jafn-
framt býr yfir ákveðinni sögu. Leirinn og
glerið í verkinu sækja ekki gildi sitt í snilld-
arhandbragð eða tæknibrellur höfundarins
heldur er tækninni og efninu ætlað að miðla
ákveðinni hugsun. Hughrifm sem þetta
stefnumót sögulegra minja og sögulegrar
handverkshefðar vekja verður þá inntak
verksins. Sýning Borghildar er virðingarverð
tilraun til að gefa leirlistinni nýtt inntak.
Aðferð Jónínu er önnur: hún hefur yfir-
burðavald á leimum og kann líka að tefla
saman leir, blýi og gleri svo að unun er að
sjá. Tilfinning hennar fyrir þessum efnivið er
óbrigðul og áferðin ótrúlega blæbrigðarík.
Vandi hennar felst hins vegar í því að hefja
tæknina upp yfir það að vera markmið í
sjálfri sér. Þær þjóðlegu skírskotanir sem
finna má í verkum hennar eru virðingarverð
tilraun til að gefa handverkinu nýtt inntak
en virðast þó frekar þjóna tækninni en öfugt.
Spurningin um inntakið felur í sér spum-
inguna um tilgang listarinnar á tímum þegar
tæknikunnátta í handverki á í næsta von-
lausri samkeppni við tæknibrellur iðnaðar-
samfélagsins. Walter Benjamin sagði í frægri
ritgerð sinni mn „Listaverkið á tímum tækni-
legrar fjölföldunar þess“ að tæknin opnaði
listinni leið úr þeirri blindgötu sem hann
kallaði „veraldlega fegurðardýrkun“ eða af-
helgaða guðfræði hinnar hreinu og ómeng-
uðu listar. Tæknin og fjölföldunin opnaði list-
inni nýjan aðgang að almenningi og um leið
nýjan pólitískan vettvang. Það er eins og við
eigum enn margt ólært af Benjamin, þótt sex-
tíu ár séu liðin frá útgáfú ritgerðar hans.
„Að neita sólinni"
Framandleiki, fjarlægö og tómleiki em
sterkar kenndir í nýjustu bók Geirlaugs
Magnússonar, Þrítengt. Ljóðmælandi er fjar-
lægur sjálfum sér og svo illa tengdur eigin til-
finningum að stundum virðist hann varla
vita hvort hann er að fara eða koma. í sum-
um ljóðum er hann einmana og dapur, allt að
því hugstola en í öðram-venhann sig með að-
stoð kaldhæðni eða annarleika, hjúpar til-
fmningar sinar framandlegum og fógram
orðum sem hijóma vel en hafna því að lesand-
inn fái aðgang að veröld ljóðsins. Dæmi um
það síðamefnda er ljóðið „Fugl sem fuglari"
(bls. 10-13) þar sem orðalag er bæði upphafið
og þunglamalegt. Kynleg framsetning höfund-
Bókmenntir
Sigríður Albertsddttir
ar er ekki beint grípandi: „gelur grimmt/þá
bregður fuglsblundi/ert hinn versti fugl/flfl-
aðir sjálfan þig“ segir í upphafi 2. hluta þessa
ljóðs. Ljóðið er í heild sinni jafn óskýrt og
þessar örfáu línur gefa til kynna en þó má
túlka það sem leit mannsins að sjálfum sér,
leit sem er dæmd til að mistakast. Ljóðlínur
eins og „hættir fúgl söng/vígi rís úr rimlum“
og „situr tónninn einn/þér fleygur í
holdi/þín eigin snara“ vísa til angistar og
sorgar, en þó lesandinn skynji hér einstaka
kenndir er ljóðið allt of þungt í vöfum til að
heilla.
Fleiri ljóð eru þessu marki brennd t.d. „Út
í geiminn" (24-25), „Borg“ (22) og „Andóf við
stafróf' (54) svo dæmi séu tekin. Þessa til-
hneigingu til of mikillar sjálfhverfu vinnur
höfundur þó upp í ljóðum eins og „Naglfari"
(28) og „Svo kemur svefninn" (30-31), þar er
hann örlátari við lesandann og lætur þess
ófreistað að drekkja honum í upphöfnum
orðavaðli. Síðara erindi „Naglfars" hljómar
þannig:
núorðið era krossfestingar
einkum andlegar
án sorgmæddra dökkra skýja
myndræns samræmis ræningja
hamraðra fleygra orða
skilja þó eftir innvortis síðúsár
dauft óafmáanlegt
naglfar í hveijum lófa
hinn í sólinni. Hann skynjar sterka togstreitu
milli löngunarinnar til að lifa og löngunar-
innar til að farast, togstreitu sem síðan er
leyst upp í lokaijóði bókarinnar. Það heitir
„Andardráttur" og er eftir Pierre Reverdy en
í in. hluta bókarinnar era þýðingar Geir-
laugs á nokkrum ljóðum hans. Það er vel til
fundið hjá Geirlaugi að setja punktinn við
þetta kyrrláta Ijóð sem lokar á aUar svipting-
ar hugans eina andartaksstund:
Þetta ljóð afhjúpar óhikað einsemdina og
depurðina sem gerð er tilraun til að sökkva í
ofangreindum ljóðum og það sama má segja
um ljóðið „Svo kemur svefninn“ sem end-
ar svo: „kominn í þrot/kæna þín horf-
in/út í bláinn/bláan fjarskann/veit eng-
inn enginn/hvort eða hvar/ber að
strönd.
í nokkram ljóðum eru kenndir ijóð-
mælanda samofnar náttúrunni eins og í
„Rökkri“ (29) og „Sumarsút" (41) og era
það myndrænar og eftirminnilegar lýs-
ingar. „Ég og skaflinn/undir brún-
inni/önnum kafnir/að neita sólinni" segir í
„Sumarsút" og má vel heimfæra þessi orð
upp á ófá ljóð þessarar bókar en að aflokn-
um lestri hennar sér lesandinn einmitt
fyrir sér mann sem er með annan
fótinn í myrkr-
inu,
Það snjóar á þak mitt og trén. Veggir
og garðar hvítir, stígurinn auður og
húsið kiknar hljóðlaust. Það
snjóar.
Geirlaugur Magnússon: Þrí-
tengt
Mál og menning 1996
Ingibjörg velur fyrst
Um það leyti sem lesendur DV fletta
þessu blaði á mánudagsmorgni hefst á ný
á rás 1 þátturinn Ljóð dagsins. Það verður
lesið tvisvar, kl. 8.45 að morgni og 18.45 að
kvöldi. Eins og áður hefur
komið fram á menningarsíðu
verður sá háttur hafður á í
ár að ljóðskáldin sem lásu í
þættinum hjá Nirði P.
Njarðvík í fyrra velja ljóð
fyrir nýja lesara í ár. j
Fyrsta skáldið sem velur
ljóð er Ingibjörg Har-
aldsdóttir.
Ingibjörg sagðist ekki
hafa átt í neinum vandræðum með
ljóðavalið, hún hefði bara valið uppáhalds-
ljóðin sín eftir uppáhaldsskáldin sín, „ljóð
sem mér finnast skemmtileg og langar til
að heyra." Eftir á sér hún að stefnan hefúr
verið að velja nútimaljóð, en hvemig er
kynjahlutfallið? „Ég fékk að velja 20 ljóð og
þar af era sex eftir konur og eitt þýtt. Það
er „Morgunverður“ eftir Jaques Prévert í
þýðingu Sigurðar Pálssonar."
Styrktartónleikar
Miðvikudagskvöldiö 5. febrúar verða
haldnir tónleikar til styrktar Minningar-
sjóði Þorgerðar S. Eiríksdóttur í safhaöar-
heimili Akureyrarkirkju. Efnisskráin
verður fjölbreytt og bæði koma ffarn kenn-
arar og nemendur Tónlistarskólans á Ak-
ureyri, meðal annars verður flutt „Stúlkan
á hamrinum" fyrir söngrödd, píanó og
klarínett og þættir úr „Malarastúlkunni
fögra“ eftir Schubert. Leikið verður á gít-
ar, harmóniku, fiðlu, selló, slagverk, píanó,
lágfiðlu og fiautu, og tónleikunum lýkur
með atriði frá alþýðutónlistardeild skól-
ans.
Þorgerður þótti afar efnilegur píanóleik-
ari en fórst af slysföram í London, ái’i eft-
ir að hún lauk burtfararprófi frá Tónlistar-
skólanum á Akureyri 1971, aðeins sautján
ára. Minningarsjóðurinn var stofnaður ári
seinna til að styrkja efnilega nemendur
Tónlistarskólans á Akureyri til framhalds-
náms. Tekjur hafa einkum veriö af tón-
leikahaldi og gjöfum, en alls hafa rúmlega
40 nemendur hlotið styrki síðan farið var
að veita úr sjóðnum.
Tónleikamir hefjast kl. 20.30.
Þýski endurreisnarmaöurinn Albrecht
Dúrer er eins konar leiösögumaöur les-
enda inn í Leskafla i listasögu. Þessa tima-
mótamynd teiknaöi hann af móöur sinni
snemma ó 16. öld.
Ný myndlistaisaga
Bókaútgáfan IÐNÚ hefur gefiö út
Leskafla í listasögu eftir Þorstein Helgason
kennara til að bæta úr brýnni þörf fyrir
lestrarefiii á íslensku um þetta efni. „Lengi
hafa menn beðið eftir kennslu-
bók í listasögu á íslensku,“
segir höfúndur í formála.
„Heftið, sem hér liggur fyrir,
er ekki sú bók en vonandi er
betra en ekki að hafa það í
höndunum þegar fjallaö er
um tímabilið frá því um
1400 til seinni hluta síð-
ustu aldar.“
í frásagnarmiðju er mál-
aralist á meginlandi Evrópu og mest er
talað um nafnkunna listamenn en vísað er
til ýmissa annarra þátta. „Öll þessi sjón-
mennt er hluti af evrópskum menningar-
arfi sem getur auðgað líf og örvað tilfinn-
ingu og vitsmunalíf,“ segir enn í formála.
Myndir era í bókinni en aðeins prentaðar
í svart- hvítu og flestar valdar út frá því.
Umsjón
Siija Aðaisteinsdóttir