Dagblaðið Vísir - DV - 15.04.1999, Blaðsíða 11

FIMMTUDAGUR 15. APRIL 1999
tiStenningu
í leit að tímaleysi
Blóm í vasa. Fugl á laufgaöri grein. Duló
tungl yfir Háaleitisbraut. Hvít skyrta á bein-
hvítum fleti. Málverk Valgarðs Gunnarssonar
í Listasafni ASÍ ( til 18. apríl) eru svo hvers-
dagsleg og blátt áfram í útfœrslu aö áhorf-
andann grunar hann um græsku. Listhrœr-
ingar síðustu ára og áratuga hafa gert sér-
hvert listaverk gegnsœtt; innprentað okkur að
„merking“ þess liggi ekki
á fletinum fyrir augliti
okkar heldur einhvers
staóar handan hans, ýmist
í hugmyndafrœði eða eink-
anlegum meinlokum. Og
þá spyr maður sjálfan sig
og auövitaó listamanninn
um leið hvort verk hans
séu öll þar sem þau eru
séð. Valgaröur andvarpar
við þessa fyrirspurn, hefur
augljóslega fengið hana
áóur.
„Þetta eru auðvitað
ekki merkingarlaus verk,
það gefur augaleið. Allar
myndir hafa einhverja
merkingu. Tunglmyndin
er endurminning um al-
veg undursamlega útlít-
andi tungl sem ég sá eitt
vetrarkvöld á leiðinni upp
á vinnustofu. Myndin af
spóanum er æskuminn-
ing, myndin af skipinu
sömuleiðis. Og hvít skyrta
hefur náttúrlega ákveðna „þýðingu", ef út í
það er farið; stendur hún ekki fyrir „hrein-
leikann“ sem við íklæðumst við hátíðleg
tækifæri?
En uppruni hugmyndanna skiptir í raun-
inni engu máli þegar á strigann er komið.
Þar snýst allt um samræmi litanna, samspil
flatanna, handverkið, áferðina; allt sem gleð-
ur skilningarvitin. Á endanum sit ég uppi
með málaðan hlut sem lifir sjálfstæðu lífi,
hvemig sem hann er til kominn. Oft kemur
hann jafnvel flatt upp á sjálfan mig. Stund-
um má lesa heilmikið út úr þessum hlut eða
komposisjón, stundum er hún öll fyrir aug-
að, það sem sumir mundu kalla dekoratif.
Það finnst mér hreint ekkert hnjóðsyrði."
Allt á yfirborðinu
Það er í áherslunni á fagurfrœðilegt hlut-
verk myndarinnar og nauósyn þess að koma
til móts viö feguróarþörf nútímamannsins
sem Valgarður hefur ákveðna sérstöðu meðal
jafnaldra sinna í málaralistinni sem flestir
komust til þroska undir merkjum hins tryllta
ög ágenga „nýja málverks". Upp í hugann
kemur það sem Matisse sagði um málverk sín,
nefnilega að hann liti á þau sem eins konar
mublur handa þreyttum kaupsýslumönnum.
Umsjónarmaöur ber þessi ummœli undir Val-
Valgarður Gunnarsson - „Það má alveg kalla mig gamaldags."
garó.
„Finnst þér þetta forpokað? Mér finnst
þetta ágætt hjá honum. Sko, ég lit á mig sem
málara. Minn vettvangur er þessi ferhyrndi
strigaflötur sem við köllum málverk, ekki
skúlptúr, installasjónir eða annað það sem
ekki kemur þeim fleti beinlínis við. Það er
bara ekki min deild. Mín vegna má því kalla
mig gamaldags. Ég er þá að minnsta kosti í
góðum félagskap."
Hvað felst þá í þessum yfirlýsta trúnaói
Valgarðs við ferhyrnda strigaflötinn?
„Ég vil láta allt gerast á yfirborði flatarins
og í litunum. Það kemur auðvitað að ein-
hverju leyti niður á rýminu í myndunum.
Það er engu að síður fyrir hendi. Það er bara
grynnra rými en menn eru vanir, grundvall-
ast á mismunandi styrkleika litanna. Dökk-
blár litur virðist „nær“ áhorfandanum en
gulur litur og svo framvegis.“
Hljóðar, samræmdar heildir
Hvað er þaó þá sem á að gerast á þessu yfir-
borði fiatarins?
„Helst ekki neitt. Ég er í rauninni á hött-
unum eftir algeru aðgerðar- og tíma-
leysi í þessum myndum. Ástandi þar
sem form, litir, fólk og hlutir renna
saman í hljóð-
ar, samræmd-
ar heildir,
hver á sinu
„leiksviði".
Mínar figúrur
gefa ekkert til
kynna um
uppruna sinn;
þær eru ekki í
fótum sem
staðsetja þær,
heldur eru
þær íklæddar
litum eða mynstri. Ef ég
færi til dæmis að klæða
einhveija þeirra í ís-
lenskan þjóðbúning
væri ég um leið að
njörva hana niður á
ákveðnum stað og
stund. Þær eru líka
nánast hreyfingarlaus-
ar, ijúfa ekki kyrrðina
sem umlykur þær. Og
þær segja ekki neitt. Þú
hefúr kannski tekið eft-
ir því að það vantar á þær munninn.."
Hvað með sálrœna dýpt þeirra, fer hún ekki
forgöróum vió sköpun hins hljóða tímaleysis?
„Óneitanlega gerir hún það en í staðinn
verða til ýmiss konar blæbrigði tilfinninga,
stemningar, sem eru kannski alveg eins
sálrænar þegar upp er staðið. Ég er
á móti því að vinna út frá einhveij-
um sálffæðilegum forsendum sem
engin trygging er fyrir að nokkur
skilji með sama hætti og ég.“
Nú vega sumar myndanna salt á
milli hins þekkjanlega og hins óhlut-
lœga. Hvar stendur Valgarður í um-
ræðunni um veruleikann og afstraktió?
„Hefur nokkur áhuga á þeirri um-
ræðu lengur? Póstmódemisminn hefur
gert hana nánast óþarfa. Sjálfúr geri ég
engan greinarmun á þessu tvennu; þegar þú ert
kominn nógu nálægt hlutunum leysast þeir
upp og sýnast afstrakt." -AI
DV-mynd E.ól.
Allt eftir nótunum
Gréta Guðnadóttir fiðluleikari.
Þær Gréta Guðnadóttir fiðluleikari og Helga
Bryndís Magnúsdóttir píanóleikari hafa verið
áberandi í íslensku tónlistarlífi á undanfornum
árum og leikið með
hinum ýmsu kammer-
hópum og Gréta sem
önnur fiðla í Sinfóníu-
hljómsveit íslands. Á
tónleikum í Salnum á
þriðjudagskvöldið
léku þær þijú verk
Sónötu ópus 12 nr. 1
eftir meistara Beet-
hoven, Notturno og
Tarantella ópus 28 eft-
ir Szymanovski og
Sónötu fyrir fiölu og
píanó eftir Francis
Poulenc. Sónata Beet-
hovens er sú fyrsta af
þremur sem gefnar voru út undir þessu ópus-
númeri árið 1798 og var þeim fyrst lýst sem
verkum fyrir sembal eða fortepíanó og fiðlu og
annar gagnrýnandi taíar eingöngu um þær
sem píanóverk og minnist ekki einu sinni á
fiðluna. Þó er víst nóg að gera fyrir bæði hljóð-
færi og léku þær verkið ágætlega, þó fyrsti kafl-
inn færi svolítið þunglamalega af stað. Það var
strax betra í endurtekningunni á framsögunni
og var kaflinn i heild vel mótaður og blæ-
brigðaríkur. Annar kaflinn, sem er einkar fal-
legur tilbrigðakafli, var einnig ágætlega út-
færður og sá síðasti fjörmikill, en þar var leik-
ur Helgu Bryndísar sérlega glæsilegur. Samt
sem áður var heildarsvipur sónötunnar dálítið
litlaus, ég get ekki að því gert en mér finnst
alltaf vanta punktinn yfir i-ið á performansinn
á tónleikum þegar einleikarinn leikur eftir nót-
um, sem mér virðist þó hafa færst í vöxt á síð-
ustu árum. Sérstaklega er bagalegt þegar mað-
ur sér ekki framan í þann sem er að spila, en
Gréta sneri hliðinni að áheyrendum allan tím-
ann og skyggði í þokkabót
einnig á Helgu Bryndísi.
Helga Bryndís Magnúsdóttir
ptanóleikari.
...ekki til hlítar
Kannski eru þetta einhverjar kenjar í mér
en mér finnst ekki síst máli skipta sú áhætta
sem tekin er með því að spila eða syngja nótna-
laust. Sérstaklega með verk eins og Nœturljóó-
ió og Tarantelluna eftir Szymanovskí, sem er
ir ágætis tilþrif á köflum
sem þær sýndu í hinni æð-
isgengnu tarantellu. Hún
var þó ekki nógu heil-
steypt hvað varðaði sam-
leikinn, auk þess sem í
leik Grétu vantaði neist-
ann sem þarf að vera til
staðar svo verkið njóti sín
í glæsileika sínum. Síðust
á efhisskránni var svo
sónata Poulencs fyrir fiðlu
og píanó, sem hann
samdi á
árunum
1942-43,
þegar stríð-
ið var í al-
gleymingi,
og tiMnkaði
hana minn-
Tónlist
Arndís Björk Ásgeirsdóttir
svona show-stykki, að sjá það og heyra spilað
með nótur fyrir framan sig, er eins og sjá loft-
fimleikamann leika listir sínar með rammgert
öryggisnet fyrir neðan sig.
Austurlenskir töfrar eru allsráðandi í nætur-
ljóðinu og seiðandi stemning sem mér fannst
þær ekki alveg ná að skapa til hlítar, þrátt fyr-
ingu Federico Garcia Lorca, sem
var drepinn í borgarastyijöldinni
á Spáni. Sónatan er því heldur
svört þó svo húmorinn sé kannski
ekki langt undan. Poulenc var afar
gagnrýninn á eigin verk og var
hundóánægður með þessa sónötu
sína; hafði þá þegar hent tveimur
fiðlusónötum í ruslafótuna, en sem
betur fer fékk þessi ekki sömu með-
ferð. Fyrsti kaflinn er kraftmikill allegro kafli
sem hefði kannski mátt vera meira púður í,
þótt margt væri afar fallega gert. Annar kafl-
inn er fallegur og dreymandi, þar sem höfund-
ur lætur fylgja með tilvitnun eftir Lorca „gítar-
inn lætur draumana gráta“. Var hann fallega
leikinn, þrátt fyrir smá hnökra, og síðasti þátt-
urinn góður; þar átti Helga Bryndís stórleik.
Samt sem áður vantaði enn og aftur neistan og
leikgleðina, þannig að í heildina séð voru þess-
ir tónleikar heldur í daufari kantinum.
Fjörbrot fuglanna frumsýnd
Leikritið Fjörbrot fuglanna, á þýsku Vögel im
Todeskampf eftir Elias Snæland Jónsson verður
frumflutt í Theater Junge Generation í Dresden í
Þýskalandi nú á laugardaginn, 17. apríl.
Eins og einhverjfr muna var handritið á sínum
tima valið af íslenskri dómnefiid til þátttöku í evr-
ópskri leikskáldasamkeppni og þýddi Guörún
M.H. Kloes þá verkið á þýsku.
Fjölbrot fuglanna er fjölskylduharmleikur sem
gerist í nútímanum. Það fjallar um harðstjórann
- um vald hins sterka, misbeitingu þess valds og
ólík viðbrögð nokk-
urra einstaklinga við
kúgun og ofbeldi.
„Líf undir harð-
stjórn er eitt hræðileg-
asta einkenni þeirrar
aldar sem nú er að
renna sit skeið á
enda,“ segir Elías
Snæland Jónsson,
sem verður viðstadd-
ur frmnsýninguna í
Dresden. „Mér fannst
liggja beinast við að
fjalla um eðli þeirrar
hörmulegu lífs-
reynslu, með því að
líta á samspil harðstjórans og fómarlamba hans
innan fiölskyldunnar." Hann bætir við: „Það er
óneitanlega fátítt að leikrit sem skrifað er á ís-
lenku sé fyrst frumsýnt í þýsku leikhúsi. Það ger-
ir frumsýninguna á Fjörbrotum fuglanna enn
skemmtilegri í minum huga.“
GISP!
Ástæða er til að benda áhugafólki um mynda-
sögur, og myndlýsingar yfirleitt, á glæsilegt tölu-
blað Gisp! - málgagns íslenskra myndasöguhöf-
unda til nokkurra ára - sem gefið er út í tilefni
norrænnar myndasöguhátíðar sem stendur yfir í
Norræna húsinu fram í miðjan maí. í blaðinu eru
kynntar nýjustu myndasögur íslendinganna
Bjama Hinrikssonar, Halldórs Baldurssonar, Jó-
hanns Torfasonar, Þorra
Hringssonar, Ómars Stefáns-
sonar, Kjartans Amórssonar,
Gunnars Karlssonar og fleiri
teiknara, en fjöldi þeirra,
einn og sér, er til vitnis um
(dulda) gróskuna í íslenskri
myndasögugerð. í ofanálag
em gerðar stuttar úttektir á
„stöðu mála“ í sænskum
(sjá mynd), dönskum,
fmnskum og norskum
myndasöguheimi, og birt sýnis-
hom af því helsta sem myndasöguteiknarar í
þessum löndum em að fást við um þessar mund-
ir.
Haildór Carlsson dregur upp mynd af íslensku
myndasögunni, þar sem hann segir: „Hún skríður
inn í helgarútgáfur mislanglífra mánaðarrita og
dagblaða, klessir sér við hlið auglýsinga frá bíla-
sölu, gulnar þar og gleymist. Hún kemur sér fyr-
ir í illa pre^tuðum fjölritum, í tvö hundruð ein-
taka svart-hvítu þrykki og læðist á bak við Bat-
man, DC og Mangamyndasögur í bókabúðinni..."
Enn fremur segir Halldór: „íslenska myndasagan
er kleyfhuga og klikkuð. Bæði i senn: Spegill og
vopn. Síbreytileg. Óáreiðanleg.“
Ný umræða um
fomleifarannsóknir
Fomleifastofnun íslands heitir fyrirtæki sem,
góðu heilli, hleypt hefúr nýju lífi í alla umræðu
um íslenskar fornleifar, uppgröft þeirra og skrán-
ingu. Nú hefur stofnunin sent frá sér íyrsta hefti
sérstaks tímarits, Archaeologica Islandica, sem
miðar að þvi að skapa alþjóðlega
umræðu á sviði islenskrar fom-
leifafræði, miðla árangri ís-
lenskra fomleifarannsókna til
hins alþjóðlega vísindasamfé-
lags og skila erlendri umfjöllun
um íslenskar fomleifar til ís-
lendinga. í fréttatilkynningu
segir að innihald ritsins verði
„skýrsiur um yfirstandandi
rannsóknir, almennari um-
fjöllun um ákveðin rann-
sóknareihi og álitamál í ís-
lenskri fomleifafræði, rit-
dómar og árlegt yfirlit um
fomleifarannsóknir á ís-
landi.“
í þessu fyrsta hefti er
m.a. að finna yfirlitsgrein
um sögu fomleifaskráningar á íslandi og
hugleiðingu um rannsóknargildi hennar, en
stærsti hluti ritsins er helgaður rannsóknum á
fombýli að Hofstöðum í Mývatnssveit
Umsjón
Aðalsteinn Ingólfsson