Dagblaðið Vísir - DV - 26.06.1999, Blaðsíða 16

LAUGARDAGUR 26. JÚNI 1999
i6 Géfflr
Svarti dauði
Nærfellt 60% þjóöarinnar
féllu fyrir drepsóttinni
ógurlegu sem hér geisaói
árin 1402-1404.
Svarti dauöi er skæöasta
sótt sem stungiö hefur sér
niður á Islandi.
Móðuharðindi
Hörmungar eftir eldgosið
í Lakagígum áriö 1783.
Heyfengur varö rýr,
skepnur féllu unnvörpum
og um 20% landsmanna
dóu.
Stjórnarskráin
5. janúar 1874, var
stærsti áfangi
sjálfstæöisbaráttunnar til
þess dags. Meö henni
haföi unnist sigur í baráttu
íslendinga fyrir sjálfstæöi
og sjálfstjórn.
---- . - ------
1500 1600
1000
1100
1200
1300
1400
1700
Island fullvalda
ríki
Sambandslögin tóku gildi
1. desember 1918 og var
ísland viðurkennt sem
fullvalda ríki samkvæmt
1. grein þeirra.
1800
1900
2000
Bjórinn leyfður
Bann viö bjórbruggun
var samþykkt meö
lagasetningu á Alþingi
áriöl908 og ekki aflétt
fyrr en 1. mars 1989.
Hernámið
Breskur her steig á land
Reykjavík að morgni 10.
maí 1940. Hernámi
Bretanna lauk 10. júlT 1941
þegar íslensk stjórnvöld
gerðu samning við
Bandarikjastjórn um
hervernd.
Stofnun lýðveldis
Þann 17. júní árið 1944
var lýst yfir gildistöku
stjórnarskrár lýöveldisins
íslands og Sveinn
Björnsson kosinn fýrsti
forseti landsins.
Gamli sáttmáli
Geröur 1262-1264.
Samningur sem erindreki
Noregskonungs geröi viö
fulltrúa Islendinga.
Landsmenn geröust þá
þegnar Noregskonungs.
Kristnitakan
Var samjjykkt á Alþingi árið
1000.1 byrjun var ósætti
milli ásatrúarmanna og
kristinna, en aö lokum var
lagt til aö landsmenn
skyldu verða kristnir en
mættu þó blóta á laun.
Hvað segja spekingar um atburði árþúsundsins?
Sjálfstæðisbarátta og
hernám rótlaus kokkteill
- sem nútíminn reynir að þynna út með bjór
Hvaóa áhrif hefur þaó á þjóðar-
karakterinn þegar helmingur þjóöar-
innar þurrkast út á tveimur árum, eins
og geröist á tímum svarta dauóa? Hvaö
skilur óáranin með sínum Skaftáreld-
um, hungri og angistarveinum eftir í
fjöllunum, jöklunum og vötnunum sem
viö erum svo stolt af?
Ekki hefur þjóðin einungis veriö bar-
in niöur í náttúruhamfórum, heldw
höfum viö einnig átt okkar glœstu
sigra, eins og Lýóveldiö ísland sannar.
Á Vísi.is hafa veriá tilnefndir níu at-
buróir sem aó mati þjóóarinnar rísa
hœst á síöasta árþúsundi. En hver er
afstaóa íslendinga nútímans til atburö-
anna? Hvenær vildi œsifréttamaóurinn
hafa verið uppi til þess aö geta flutt
þjóöinni fréttir? Hvaó þykir sagnfrœö-
ingnum sagnfrœðilega mikilvœgast?
Og hvaöa atburöi vantar átakanlega á
listann?
Helgarblaóiö fékk þrjá spekinga,
hvern á sínu sviði, til þess að leggja mat
á þetta val. Þaó eru þeir Einar Már
Guómundsson rithöfundur, Siguróur
Gylfi Magnússon sagnfrœöingur og
Eggert Skúlason, fréttamaöur á Stöö
tvö.
„Þegar spurt er hvaða atburðir hafi
helst mótað persónuleika þjóðarinnar
vefst mér tunga um tönn. Að pikka út
níu atburði er eins og að velja bestu
bítlalögin," segir Einar Már.
Hann segir að það
sé líka spuming
hvort persónu-
leikar mótist
út frá ein-
staka atburðum eða heildaraðstæðum.
Þættir sem mótað hafa persónuleika
þjóðarinnar - sé hann til, séu ekki síð-
ur almenns eðlis, til dæmis einangrun
fyrri tíma, hafíð og siglingar, búskapar-
hættir, náttúran og bókmenntimar.
„Ytri sem innri þættir hafa mótað
sjálfsskiining okkar,“ segir Einar Már.
„Sjálfsagt lifa skelfmgar svarta
dauða og móðuharðinda enn í bölmóð-
inum sem færst hefur yfir á smámuni
með þeim afleiðingum að heimsendir
er nánast daglegt brauð. í kristnitök-
unni býr ákveðið blíðlyndi og líka sú
afstaða að betra sé að vera þeim megin
sem betra er að vera, eins konar
búddísk hentistefna sem ekki er
alslæm, en skýrir þó hvers vegna nán-
ast öll þjóðin tilheyrir sama stjórn-
málaflokknum og hve fáir hafa húmor
fyrir því að vera í minnihluta, þó svo
að flestar hetjur okkar séu últra-minni-
hlutamenn sem fráleitt myndu lúta
flokksaga."
Einar Már segir enn fremur að hug-
myndin um fullveldið og lýðveldið hafi
auðvitað mótað okkar tíma.
„í sjálfstæðisbaráttunni bjó fram-
faratrú, byggð á rómantík og hetjuí-
myndum bókmenntanna, og því við-
horfi að allt sé hægt, en með hemám-
inu er þessum huglægu þáttmn sjálf-
stæðisbaráttunnar beint inn á brautir
efnishyggjunnar, þannig að úr verður
rótlaus kokkteill sem nútíminn reynir
að þynna út með bjór. Að mínu mati
býr viss andleg fijósemi í þessum
mótsögnum. Um leið og allt tekur
breytingum er einhver bakgnmnur
þama á sveimi eins og skuggi.
Sömu röksemdir heyrast til dæmis
með og á móti Gamla sáttmála
árið 1262 eins og með eða á
móti Evrópusam-
bandinu meira en
700 árum síðar.
„Þetta er Eggert Skúlason sem talar frá
Skaftáreldum," hefði æsifréttamaðurinn
sennilega hnýtt aftan við mál sitt fiytjandi
fréttir af mestu harðindum íslandssögunnar.
Gylfi segist hefðu viljað vera
uppi þegar bruninn í Kaup-
mannahöfn 21. október 1728
átti sér stað.
„Ef ég mætti líka setja mig
í spor einhverrar persónu í
íslandssögunni þá hefði ég
viljað vera Mette Magnusson,
kona Áma Magnússonar.
Það er ekki af tilhneigingu til
þess að vOja dressa mig upp í
kvenfót heldur vegna þess að
hún var örlagavaldur í ís-
lenskri menningu. Ámi dró
það að flytja handritin þar
sem hann hélt að bruninn
mikli næði ekki til þeirra. En
svo vaknar hann upp um
morguninn og sér að eldur-
inn stefnir hraðbyri að hús-
inu. Þá byrjar hann á því að
flytja Mette á brott og tekur
vagn heimilisins til þess
ama, meðan það sat á hakan-
um að flytja handritin. Ef ég
hefði verið Mette hefði ég
klappað Árna á bakið og
sagt: „Heyrðu, Ámi minn. Ég
labba.“ Þá ættum við mun
meira af handritum í dag.“
við að segja, þó allt sé gamalt í ísskápn-
um er ekkert nýtt rmdir sólinni," segir
Einar Már.“
Bjórdagurínn einfaldastur
En hvaða atburð hefðir þú viljað
upplifa?
„Það er náttúrlega einfaldast að hafa
verið uppi á bjórdaginn. Það er ekki
svo miklum vandkvæðum bundið að
þamba nokkra bjóra, en að skipta um
trú eins og á Þingvöllum fyrir þúsund
árum, það hefði valdið mér heilabrot-
um sem ég nú vildi vera vitni að,“ seg-
ir Einar Már.
Sigurður
Einar Már Guðmundsson segir að kristnitakan skýri hvers vegna nánast öll þjóðin tilheyri sama stjórnmálaflokkn-
um og hve fáir hafi húmor fyrir því að vera í minnihluta.
í aksjón í þorskastríði
„Satt best að segja er ég ekki hrifmn
af neinum þessara atburða sem til-
nefndir eru,“ segir Sigurður Gylfi, að-
spurður hver atburðanna hafi að hans
mati verið sagnfræðilega mikilvægast-
ur.
„Sex atburðir af átta - ef við slepp-
um bjómum, em pólitískir atburðir.
Tveir af þessum átta era síðan náttúra-
hamfarir sem mér flnnst bera vitni
tengslum okkar við landið og við-
kvæma náttúra þess.
Ef litið er á pólitísku atburðina er þó
greinilegt að söguvitund íslendinga er
bundin af kennslubókunum sem
kenndar hafa verið á síðustu áratugum
og leggja mikla áherslu á pólitíska
nálgun. Kennslubók sem notuð hefúr
verið í gnmnskólum heitir til dæmis
Sjálfstæði íslendinga, sem er mjög leið-
andi titiU.“
Sigurður Gylfi á ekki í neinum vand-
ræðum með að nefna atburði sem hon-
um fmnst vanta í upptalninguna.
„Siðbreytingin er ekki nefnd og þyk-
ir mér það stórfurðulegt. Siðbreytingin
og tilkoma prentlistar og pappírs er að
mínu mati það mikilvægasta sem gerst
hefur í fslandssögunni."
Sigurður furðar sig líka á því að eng-
inn menningaratburður skuli vera á
blaði en þar megi sannanlega nefna
upphaf ritmenningar um 1100 sem
skapaði fombókmenntimar. Það megi
halda því fram að við værum ekki sú
þjóð sem við eram hefðum við ekki átt
Sigurður Gylfi Magnússon sagn-
fræðingur vildi hafa verið kona
Árna Magnússonar þegar handritin
brunnu.
þessa gullöld sem tólfta öldin var.
„Það sem kemur mér líka mikið á
óvart er að engir atburðir sem tengdir
era efnahagsmálum era nefndir. Til
dæmis upphaf togaraútgerðar eða bara
iðnbyltingin í sjálfu sér. Ég hélt að
þjóðin væri mun uppteknari af efnahag
sínum og veraldlegri menningu."
Þegar Eggert Skúlason er spurður
hvort eitthvað vanti í upptalninguna
að hans mati segir hann að það sé þá
helst þorskastríðið hið síðasta. „Þá
hefði verið gaman að vera með beinar
útsendingár af vígvellinum, en mikið
held ég samt að hafi verið erfitt að vera
þar hlutlaus fréttamaður."
Ekkert fútt í lýðveldisstofnuninni
„Atburðurinn sem mig hefði mest
langað að flytja fréttir af era móðu-
harðindin. Sú atburðarás var hroðaleg
og aldeilis tilefni til beinna útsend-
inga,“ segir Eggert.
„I dag yrðu þessir atburðir þó aldrei
eins átakanlegir og manni skilst af
sögubókum að þeir hafi verið. Öll blöð,
útvarp og sjónvarp væra uppfull af
fréttum af ástandinu og sýnt beint all-
an sólarhringinn á Netinu. Á landinu
væra líka sennilega fleiri fréttamenn
alls staðar að úr heiminum en íbúar og
hingað myndu streyma tugir flugvéla
með hjálpargögn. Mitt í hringiðu at-
burðanna stæði ég síðan þvaðrandi um
þetta allt út og suður. Gaman væri líka
að ná viðtali við eldklerkinn síra Jón
Steingrímsson þó að það væri nokkuð
furðulegt þar sem ég er afkomandi
hans,“ segir Eggert og hlær.
„Ég vildi lika gjama hafa verið á
staðnum til þess að taka viðtöl við
menn eftir undirritun Gamla sáttmála.
Einkum og sér í lagi Norðmennina.
Þetta yrði bein útsending í formi yflr-
heyrslu og ég hefði spurt beinskeyttra
spuminga: Hvað, hvenær og hvers
vegna, og ekki tekið nein undanbrögð i
mál.“
Eggert viðurkennir að hann sé ak-
-sjónmaður eins og sést af vali hans.
Hann vilji vera þar sem handagangur
er í öskjunni.
„Þó að eitthvert lýðveldi hafi verið
stofnað, fullveldi samþykkt eða stjóm-
arskrá tekin í gildi þá þýða það bara
leiðindafundahöld sem ekkert fútt er í.
Hemámið hefði þó verið nokkuð mynd-
rænt með sínum byssum og nælon-
sokkum en ég er ekki spenntur fyrir
svartadauða þar sem ég heföi sennilega
steindrepist við að reyna að afla frétta
af honum,“ segir æsifréttamaðurinn
Eggert. -þhs