Dagblaðið Vísir - DV - 30.10.1999, Blaðsíða 35

JL>V LAUGARDAGUR 30. OKTÓBER 1999
nærmynd «
Bosnískur lögreglumaður raðar upp beinagrindum 1 líkpoka í þorpi örstutt frá Saravejo. DV-myndir ÞOK
Eva Klonowsky með mannsbein
sem lágu úti um allt á vettvangi.
ðsins í Bosníu.
koma mér hægt og rólega í burtu.
Þetta var allt í einu orðið sekúndu-
spursmál. Á þessu andartaki skipti
engu máli hvað ég gerði, þama gat allt
gerst. Ég var einfaldlega á röngum stað
á röngum tíma. Upp úr þurru var vin-
ur minn kominn frá búðinni og stóð
við bílinn sinn alveg grunlaus um at-
burðina sem áttu sér stað. Hann sá
mig sem snöggvast og kallaði á mig til
að hjálpa sér að setja eitthvað í skott-
ið. Fyllibyttunni brá eitthvað og hikaði
og allt í einu gleymdi ég að fyrir fram-
an mig stæði maður með virka hand-
sprengju og ég stóð í flýti upp og gekk
hröðum skrefum í áttina að bílnum. Þá
var félaga mínum ljóst hvaða ástand
rikti og við stukkum upp í bílinn
ásamt lögreglumanninum og keyrðum
í flýti í burtu. Sálarástand gamalla her-
manna úr Bosníustríðinu hefur gert
marga að stórhættulegum einstakling-
um sem oft eru vopnaðir og valda sér
og öðrum skaða.
Hef grafið upp meira en 1000
manns
Ég er búin að grafa upp með eigin
höndum meira en eitt þúsund manns.
Þar af er ég búin að bera kennsl á um
90% af þeim. Á 14 dögum í september
náðum við upp 174 manneskjum sem
að mestu eru orðnar beinagrindur. Ef
líkin eru í plastpokum þá rotna þau
ekki, lyktin verður alveg svakaleg og
þá er orðið mjög erfitt að grafa þau
upp. Líkamamir geta þá verið 75-85
kíló og þarf þá tvo til þrjá karlmenn
fyrir hvert lik. Lyktin er bara smá-
baggi á starfmu en ég er fyrst og
fremst beinakona og vinn við að setja
saman beinagrindur.
Erfiðast að grafaupp smáböm
Erfiðast við þetta allt saman er að
grafa upp smáböm. Vitandi að þau
dóu ekki náttúrlegum dauðdaga held-
ur á hryllilegan hátt. Það yngsta sem
ég hef grafið upp vom líkamsleifar af
17 mánaða gömlu bami. Ég grét ekki.
Ég hugsaði: þetta er starfið mitt, það
verður vonandi einhver ættingi sem
getur jarðsett það á réttan hátt og í ná-
lægð við sig.
Á öðrum stað leið mér illa og að-
stæður óskemmtilegar. Þar var gröf
sem í var amman, maniman, stelpa
6-8 ára og 3 ára strákur. Á þessum stað
vom karlmenn-
irnir annars stað-
ar að berjast og
þau ein heima. Öll
vom þau drepin á
stuttu færi og skil-
in eftir á heimili
þeirra sem þá var
sett i rúst. Síðan
var allt þakið af
jarðsprengjum svo
að ættingjar geti
ekki snúið til
baka.
Þegar við kom-
um að þessu
svæði og unnum
við að grafa frá
líkamsleifunum
var eiginmaður
þessarar konu,
faðir bamanna,
mættur með okk-
ur bugaður af
harmi. Sonur
hans 3 ára hafði
verið tekinn af lífi
á þríhjólinu sínu
af ummerkjunum
og stöðu hans að
dæma. Allir vora
skotnir í höfuðið.
Um nóttina var
eiginmaðurinn bú-
inn að grafa 4
graflr fyrir ætt-
ingja sína og hét
því að víkja aldrei
frá þeim aftur. Það er ávallt erfitt þeg-
ar ættingjamir fylgjast með uppgrefti
og sjá fjölskyldu sína aftur sem beina-
grindur og ummerki um ódæðisverk.
Skóflan steytti á leikföngum
í annað skipti þá vorum við að leita
á svæði, hugsanlegum fjöldagrafreit og
vom sjónvarpsupptökumenn með i
það skipti. Ég tók ekkert eftir þeim þar
sem ég var að einbeita mér við gröft.
Allt í einu kemur skóflan mín að ein-
hverju hörðu sem mér sýnist vera
bein. Þegar ég fór að grafa meira blasti
við mér leikfang, þetta var dúkka. Við
nánari athugun komu fleiri og fleiri
leikfong upp og ég stoppaði. Á þeirri
stundu vissi ég ekki af mér í smástund
og fór að fella tár. Þetta vom öll uppá-
haldsleikföng tæplega 2 ára drengs.
Ásamt honum vom mamma hans, afi
og amma og nokkrir aðrir ættingjar i
Rannsóknaraðilar fjarlægja líkamsleifar úr húsum sem ekki hafði verið farið
inn í í sex ár, eða frá stríðslokum.
gröfmni. Þetta upplifði ég svo aftur
heima hjá mér þegar þetta var sýnt í
sjónvarpinu og ég sá sjálfa mig standa
með tárin í augunum í leiðslu yfir
þessu voðaverki.
Ég hef fundið fyrir því hvað fólk tek-
ur mér vel og hefur það gerst að þegar
ég hef ætlað að borga fyrir eitthvað,
svo sem viðgerð á bílnum mínum, mat
á veitingarhúsi eða eitthvað smálegt
þá er sagt við mig „þú ert okkur góð,
þú þarft ckki að borga".
Þetta þykir mér ofsalega vænt um
því það er ekki sjálfgefið í Bosníu að
heimamönnum líki neitt sérstaklega
við útlendinga. Þá veit ég að ég er að
gera eitthvað gott.“
Hitti Uffe Qlemann-Jensen
Fyrir skömmu hitti Eva Uffe Elle-
mann-Jensen í Sarajevo, en hann situr
í nefnd fyrir ICMP.
„Hann sat við
hlið mér allt
kvöldið og talaði L
um ísland næst-
um því allan tím-
an. Hann er
mjög heillaður af
íslandi og fer
þangað í laxveiði
og til að stunda
útivist. Hann
hafði einnig mik-
inn áhuga á
minu starfi og
ætlar að koma
því til leiðar að
ég fái áframhald-
andi styrk til að
ég geti stundað
vinnu mina
áfram,“ segir
Eva sem er
ánægð með sitt
framtak og starf
í Bosníu.
„Hver veit
nema ég stofhi
samtök um upp-
gröft á fólki sem
horfið hefur í
lýðveldum fyrr-
um Júgóslavíu.
Þá læt ég fé
renna í fram-
kvæmdir en ekki
í áhorf og skrift-
ir.“
Eva hefur
dvalist langtím-
um fjarri fjölskyldu sinni við þetta erf-
iða verkefni.
„Fjölskyldan mín líður svolítið fyrir
það að ég er svona lengi úti í senn.“
Eva er gift Irek Adam Klonowsky og
eiga þau tvær dætur, þær Moniku og
Alexöndra sem em 16 og 20 ára. /'
„Eldri dóttir mín var hjá mér í smá:L ,
tíma ekki alls fyrir löngu og hjálpaði
við uppgröft allan tímann. Eftir þessa
reynslu hefur hún sagt að eftir námið
hafi hún áhuga á að koma til mín og
vinna við þetta í fullu starfi."
Maður Evu, Irek Klonowsky, fer til
hennar þegar hann er í fríi og reynir
að vera eins lengi og hann getur. *
„Þetta er bara lífsstíll sem maður sætt-
ir sig við,“ segir hann þegar ég spurði
hann hvemig honum þætti að hafa
konuna svona lengi í burtu.
-ÞÖK