Dagblaðið Vísir - DV - 27.11.1999, Blaðsíða 40

48
LAUGARDAGUR 27. NÓVEMBER 1999 DV
bókarkafli
Á hælum löggunnar. Sveinn Þormóðsson blaðaljósmyndari í hálfa öld:
í nýútkominni œvisögu
Sveins Þormóðssonar
blaðaljósmyndara, Á hœl-
um löggunnar, sem skrif-
uð er af Reyni Trausta-
syni, lýsir Sveinn á bráð-
lifandi hátt lífinu þegar
hann er að alast upp á
kreppuárunum í Reykja-
vík. Hann bregður upp
myndum af eftirminnileg-
um samferðamönnum og
kynlegum kvistum í
bæjarlífinu.
Hann segir frá sam-
skiptum sínum við breska
hernámsliðið, en hann
starfaði sem túlkur á veg-
um þess, aðeins jjórtán
ára. Sextán ára stofnaði
hann, ásamt unnustu
sinni, heimili í bragga á
Skólavörðuholti og börn-
unum fjölgaði ört. Fjöl-
skyldan fiutti bragga úr
bragga og um tíma bjó
hún í því frœga hverfi
Kamp Knox. Meóal ná-
granna Sveins þar var
fólkið sem síðar varð
fyrirmyndir persóna í
sögum Einars Kárasonar
um Djöflaeyjuna. Mannlíf-
ió í braggahverfunum
einkenndist af rótleysi,
íslendingar voru á fleygi-
ferð inn í nútímann og
því fylgdi óregla hjá
mörgum.
Sjálfur átti Sveinn við
drykkjuvandamál að
stríða um margra ára
skeið og lýsir hann þeirri
baráttu af hreinskilni í
œvisögu sinni.
Sveinn hóf að taka blaðaljós-
myndir snemma á 6. áratugnum og
starfaði lengst af á Morgunblaðinu
og DV en þar er hann enn. Fullyrða
má að enginn íslendingur hefur
komið að fleiri slysum og stórbrun-
um en Sveinn. En sem betur fer á
lífið sér þó fleiri hliðar og ósjaldan
hefur Sveinn orðið vitni að skondn-
um og skemmtilegum atvikum.
Bretinn hernemur ísland
Sveinn er vitni aö því er breska
hernámsliöiö gengur á land í seinni
heimsstyrjöld. Þann 10. maí 1940
bregöur Reykvíkingum illa þegar
floti herskipa siglir viöstööulaust inn
aö bryggju. Hermenn, gráir fyrir
járnum, ganga fylktu liöi á land og
skelfa íbúana sem fœstir vita framan
af hverrar þjóðar þeir eru. Hann seg-
ir af kynnum sínum af hermönnun-
um en unglingurinn fær þann starfa
aö vera túlkur eins yfirmanna hers-
ins. Bœjarbragurinn í Reykjavík
gjörbreytist þennan dag og tyggjó,
ávextir og annaö þaó sem fram aö
því haföi talist munaöarvara veröur
á boöstólum í meiri mœli en áöur
hafói sést.
Við pabbi vorum að labba niður
Hverfisgötuna klukkan að ganga 6
um morguninn þegar Bretinn kom.
Þegar við komum niður Amarhól-
inn sáum við herskip sigla á fullri
ferð inn í höfnina og fleiri í fjarska.
Ég spurði þá pabba hvað væri um
að vera og sá að honum var brugð-
ið: „Nei, nei, eru ekki Þjóðverjarnir
komnir?" Hann sagði þetta vera svo
Banaslys varð í Hvalfirði árið 1989 þegar bíll steyptist fram af hömrum með þeim hörmulegu afleiðingum að hjón fórust. Hér er þyrla Landhelgisgæslunn-
ar að sveima yfir flakinu.
stór skip að það hlytu að vera Þjóð-
verjar. Ég spurði hann hvort við
ættum ekki að fara heim aftur en
hann sagði að við skyldum bíða og
sjá. Herskipin lögðust síðan að
bryggju þar sem nú er Miðbakki.
Hermennirnir gengu skipulega í
land og héldu fylktu liði upp á Tún-
götu og niður á símstöö. Þeir voru
auðsjáanlega með ailt þaulskipulagt
og þeir skiptu liði og dreifðu sér á
helstu staði. Við feðgamir horfðum
stónun augum á fylkingamar. Mér
leist ekkert á alla þessa hermenn
með þennan aragrúa af byssum en
fram að þessum tima hafði ég að-
eins séð einstaka haglabyssu sem
svo sannarlega voru ekki notaðar
gegn fólki. Þeir voru auðvitað hver
með sína byssu en síðan voru byss-
ur á hjólum einnig með í for. Pabbi
róaði mig og sagði að við skyldum
bara haga okkur eins og við væmm
vanir. Við vorum að ná í fiskvagn-
inn hans og létum eins það væri
eðlilegt ástand að bærinn væri full-
ur af hermönnum. Við litum því
hvorki til hægri né vinstri en héld-
um okkar striki og yrtum ekki á
hermennina framan af.
14 ára túlkur
Þrátt fyrir að mér hefði brugðið
óskaplega í fyrstu þá komst liflð
fljótlega í sinn venjulega farveg og
hemennirnir uru nánast eðlilegur
hluti af tilverunni. Síðar kom á dag-
inn að ég átti eftir að hafa mikil
samskipti við hermennina. Hemám-
inu fylgdi mikil vinna og peningar í
þeim mæli sem fólk hafði ekki séð
áður og ég fékk fljótlega vinnu,
framan af við almenn verkamanna-
störf.
Um hríð vann ég við að bera
sekki inn í birgðageymslu her-
námsliðsins þar sem þeim var stafl-
að í háar stæður. Birgðageymslan
var í Þjóðleikhúsinu, í stóra saln-
um, og þetta vann maður við frá sjö
á morgnana og fram á kvöld. Á
kvöldin gat ég oft varla staðið í
ekki að vera laxerolía heldur mætti
nota bragðminna meðal. „Good
idea, good idea,“ hrópaði hann upp
yfir sig. Klósettin voru uppi á gangi
og hann setti þar vakt og viti menn,
þarna voru sjö menn fískaðir upp
með niðurgang og sett var undir
lekann. Ég bað hann um að reka þá
ekki þar sem þeir væru fátækir og
þyrftu á vinnunni að halda....
Luther var mjög hrokafullur við
undirmenn sina en mér sýndi hann
alltaf betra viðmót og var hinn al-
mennilegasti. „Come here, boy,“ var
viðkvæði hans og hann kailaði mig
aldrei annað en boy. Hann ók mér
oft heim eftir vinnu en aðeins einu
sinni fékkst hann til að koma inn.
Þá var pabbi fyrir utan þegar við
komum og bauð honum kaffi.
Mamma bar á borð fyrir hann kök-
ur sem hann gerði góð skil. Þegar
hann var búinn úr kaffibollanum
vildi hún láta hann vita að nóg væri
til á könnunni. Hún var, eins og svo
margir á þeim tíma, með afar tak-
markaða enskukunnáttu og sagði
við hann: „Nóg, koffi, nóg koffi.“
Luther rak upp stór augu en stóð
svo upp og þakkaði fyrir og fór. Ég
fann þó ekki á honum að hann væri
áberandi móðgaður og svo virtist
sem hann hefði skilning á því að
móðir mín ætti „no coffee".
Skólaus á haugunum
Það bárust af því fréttir inn á DV
að til stæði að urða mikið af kjöti.
Jónas Kristjánsson ritstjóri var
mjög áhugasamur um að ná af
þessu mynd og sýna þannig neyt-
endum svart á hvítu hvað væri í
gangi. Hann vildi því láta vakta
haugana en menn voru lítt ginn-
keyptir fyrir að fara þangað í alla þá
pest sem þar var og bíða eftir ein-
hverju sem engar staðfestingar voru
á hvenær myndi gerast. Það varð úr
að ég sló til og fór í þetta mál. Þeg-
ar á haugana kom þvertóku karl-
arnir fyrir að til stæði að henda
kjöti. Ég sá út undan mér jarðýtu og
Það var fleira urðað en kindakjöt. Þannig var gripið til þess af grænmetis-
framleiðendum að henda vörunni í því skyni að hafa áhrif á framboð. Hér
náði Sveinn að mynda tómata sem fleygt hafði verið í tonnatali. hann hirti
nokkra kassa og fjölskyldan borðaöi myndefnið með bestu iyst.
vissi allt um þetta mál og að þarna
var hópur íslendinga sem fór reglu-
lega niður til að sjússa sig. Þeir
pössuðu sig yfirleitt á því að verða
ekki áberandi drukknir en voru
alltaf mildir. Það kom þó fyrir að
sumir urðu draugfullir en þeim
tókst þó að leyna því fyrir Bretan-
um. Rommið var geymt í kössum og
í hverjum kassa voru tveir gallon-
brúsar eða sem nemur tveimur fjög-
urra og háifs lítra brúsum. Hann fór
með mig niður og sýndi mér að
nokkrir kassar voru opnir. Ég sagð-
ist vita þetta og þá leit hann á mig
og spurði með þjósti hvort ég væri
með í þessu. Ég sagðist vera alsak-
laus enda smakkaði ég ekki vín.
Hann sagðist þá verða að stöðva
þetta en vissi ekki hvemig.
Liðið laxerar
Ég sagði honum þá að það hlytu
að vera til ráð til þess og benti hon-
um á þann möguleika að setja maga-
mixtúru út í rommið í opnu brúsun-
um og sjá hvað gerðist. Það þyrfti
lappirnar fyrir þreytu. Það lá það
orð á Bretavinnunni að þar væri
illa unnið og verkamenn sifellt að
slæpast. Það var öðru nær þama í
birgðageymslunni og þrotlaus vinna
við að stafla sekkjum og öðm sem
til féll allt upp í 22 hæðir. Þegar ein-
hverju þurfti að moka voru notaðar
litlar skóflur, svokallaðir presta-
spaðar. Ég talaði mikið við Bretana
og tók ömm framfömm í enskunni.
í þann tima var sjaldgæft að íslend-
ingar töluðu ensku. Það var einna
helst að menn kynnu að segja yes,
money og alright....
Rommið hverfur
Það var allt á fullu í kringum her-
inn og íslendingarnir reyndu hver
sem betur gat að skara eld að sinni
köku. Dag einn spyr Luther mig
hvort ég viti nokkuð hvemig standi
á þeirri miklu rýrnun sem orðið
hefði á rommi sem geymt var niðri
í kjallara Þjóðleikhússins. Mér leist
ekki á það þegar hann vildi fá mig
til að ljóstra upp um landa mína. Ég
Skólaus á öskuhaugunum