Dagblaðið Vísir - DV - 21.06.2003, Blaðsíða 40

44 DVHELGAfiílLAV LAUGARDAGUR 21.JUNI 2003
Notaóir bílar hjá
Suzuki bílum h f.
Suzuki Baleno GLX, 4 d., bsk
Skr. 8/99, ek. 39 þús.
Verð kr. 990 þús.
Suzuki Liana, bsk.
Skr. 2/02, ek. 10 þús.
Verð kr. 1380 þús.
Suzuki Jimny JLX, bsk.
Skr. 6/00, ek. 54 þús.
Verð kr. 1160 þús.
MMC Space Star, bsk.
Skr. 5/00, ek. 54 þús.
Verð kr. 990 þús.
Subaru Legacy GL Wagon, bsk.
Skr. 7/99, ek 64 þús.
Verð kr. 1390 þús.
Suzuki Grand Vitara 2,0, bsk.
Skr. 6/01, ek. 73 þús.
Verð kr. 1791 þús.
Subaru Forester 2,0 AX, ssk.
Skr. 3/98, ek. 89 þús.
i'. > Verð kr. 1180 þús.
Honda HRV, bsk.
Skr. 2/02, ek. 31 þús.
Verð kr. 1690 þús.
Sjáðu fleiri á suzukibilar.is
$ SUZUKI
---✓/// . , .......
SUZUKI BÍLAR HF.
Skeifunni 17, sími 568-5100
Flestir tengja geispa við syfju eða leiðindi þótt slíkt sé ósannað en geispar eru í raun óútskýrt fyrirbæri.
Geispar eru smitandi
Geispar eru ósjálfrátt viðbragð
og ásamt hlátri meðal líffræði-
legra fyrirbæra sem eru smit-
andi og við vitum í rauninni
ekkert hvaða tilgang hafa.
Geispar eru sammannlegt fyrir-
bæri og allir geispa eins hvar sem
þeir búa í heiminum. Þótt lækna-
vísindin viti nokkurn veginn hvað
gerist í líkama okkar þegar við
geispum þá er ekki vitað nákvæm-
lega hvers vegna.
Geispar eiga það sameiginlegt
með hlátri að þeir eru óskaplega
smitandi og þegar ferlið er hafið er
nær ómögulega að bæla niður
geispann að fullu. Að sjá einhvem
geispa fær mann til að geispa, að
lesa um geispa kemur af stað
geispa og það að sitja og hugsa um
geispa getur sett hann af stað. Þess
vegna er líklegt, lesandi góður, að
þú hafir þegar geispað að minnsta
kosti einu sinni við lestur þessarar
greinar, ef ekki strax þegar þú sást
myndina sem fylgir greininni, en í
heila okkar er sérstakur búnaður
sem greinir geispa hjá öðrum og
lætur okkur geispa líka.
Algengasta skýringin á tilgangi
geispans er sú að okkur vanti meira
súrefni í blóðið og þá grípum við til
þess ráðs að opna munninn upp á
gátt, draga andann djúpt og helst
að teygja okkur í leiðinni. Þetta
væri ágæt kenning og líldeg skýring
sem er því miður alröng, enda get-
ur hver sem er séð að vanti mann
meira súrefni í blóðið er líkiega
besta aðferðin einfaldlega að anda
án þess að gera úr því sérstaka at-
höfh.
Ekki bara af þreytu
Robert Provine, sálfræðiprófess-
or við Maryland-háskólann, hefur
rannsakað geispa mjög mikið og
samkvæmt niðurstöðum hans
skiptir súrefnismettun blóðsins ná-
kvæmlega engu máli í þessu sam-
hengi. Fólk sem tók þátt í tilraun-
um hans geispaði jafnoft þegar súr-
efnismettun í bióði þess var 100%
og það gerði þegar hún var lægri.
Fyrst verður vart við geispa hjá
fóstrum í móðurkviði á íyrsta þriðj-
ungi meðgöngunnar. Þeir geispar
fylgja alltaf breytingum á meðvit-
undarástandi, til dæmis þegar slök-
un lýkur eða er að hefjast. Geispar
eru þannig ekki bara tengdir því að
fólk sé að sofna heldur eru þeir líka
tengdir því að vera mjög vel vak-
andi. Þannig hafa hlauparar sem
standa og bíða ræsingar í sprett-
hlaupi oft sést geispa en þeir eru
áreiðanlega frekar strekktir og vel
vakandi. Tónlistarmenn sem bíða
eftir því að stíga á svið geispa oft
lengi og innilega. Þetta bendir til
þess að geispar geti líka verið ein-
hvers konar viðbrögð við streitu.
Þeir eru líka hópviðbragð f þeim
skilningi að þegar einn maður í
hópi geispar smitar hann á svip-
stundu alla hina. Maðurinn er alls
ekki eina dýrið sem geispar því það
gera flest stóru spendýrin líka -
einnig án þess að vitað sé hvað
veldur því.
Provine setur fram þá kenningu
að geispar hafi þróast með líkum
hætti og hláturinn og gegni álíka
miklu félagslegu hlutverki. Við
hlæjum með fólki til að styrkja hóp-
tengslin eða hlæjum að því til þess
að útiloka það úr hópnum. Það
gildir ekki alveg það sama um
geispann því þótt hann sé smitandi
þykja það hreint ekki góðir
mannasiðir að geispa í miðjum
samræðum eða undir áhrifamikl-
um flutningi. Það er vegna þess að
almennt er geispinn talinn tákn um
að viðkomandi leiðist þótt það sé
líklega ekki alveg rétt.
Stjórnlausir geispar
Þótt menn viti ekki almennilega
hvað orsakar geispa eru þeir alltaf
tengdir breytingum á líkams-
ástandi en líklegt verður að teljast
að hlutverk geispans í þróun
mannsins sé týnt. Rannsóknir hafa
sýnt að lítið súrefni í þeim hluta
litla heilans sem setur geispa af
stað kemur okkur til að geispa.
Þarna er reyndar einnig að finna
stjómstöðvar sem stjórna líkams-
breytingum eins og holdrisi karl-
manna, og það er ástand sem hefur
ekki verið talið bera vott um að við-
komandi leiðist. Sérfræðingar
halda einna helst að geispinn gegni
einhverju hlutverki við að koma
boðefnum og hormónum af stað út
í blóðrásina en margvísleg slík efni
em framleidd í heilanum á svipuð-
um slóðum og stjórnstöð geisp-
anna er að finna.
Ekki er vitað um nein dæmi þess
að menn hafi hætt að geispa en í
stöku tilvikum fá sjúklingar með
heilaskemmdir eða „multiple scler-
osis“, sem er hrömunarsjúkdómur,
óviðráðanlega geispa sem hlýtur að
vera frekar hvimleitt ástand.
Til gamans má geta þess að lok-
um að árið 1965 setti Randy
Gardner, 17 ára gamall bandarískur
háskólastúdent, heimsmet í að
halda sér vakandi þegar hann vakti
í 264 klukkustundir sem em um 11
dagar. Þótt geispar séu ekki óve-
fengjanlega tengdir við svefnleysi
þá hlýtur Randy að hafa verið far-
inn að geispa heiftarlega.
polli@dv.is